Εσύ τι βλέπεις στην παραπάνω εικόνα;

Εσείς έχετε ποτέ προσπαθήσει να δώσετε υπόσταση σε ένα σύννεφο; Καθισμένοι ίσως σε κάποιο βράχο σε μια ήσυχη παραλία, ή σε ένα ξέφωτο σε κάτι αξέχαστες διακοπές, με ένα ακόμη πρόσωπο ίσως δίπλα να πλάθετε ιστορίες για το τι απεικονίζουν. Κι αυτά να αλλάζουν μορφή κι από εκεί που βλέπατε, ας πούμε, ένα τόξο με βέλη και φτιάχνατε ιστορίες για ερωτευμένους, ξαφνικά εμφανίζεται ένας ιππόκαμπος πάνω σε ένα ποδήλατο κι άντε να σκεφτείς ιστορία για να πεις. Τι θα λέγατε όμως εάν κάποιος σας έδινε ένα χαρτί που πάνω του αποτυπώνεται ένα σχέδιο -όχι και τόσο καθορισμένο- και σας ζητούσε να το περιγράψετε; Κάτι σαν το σύννεφο, αλλά σε πιο χειροπιαστό. Θα σας κινούσε το ενδιαφέρον; Ή θα έμοιαζε απλώς αστείο; Και όμως, η μέθοδος αυτή φαίνεται να επικρατούσε για αρκετά χρόνια στον τομέα των θεωριών για την προσωπικότητα του ανθρώπου.

Κατά καιρούς έχουν διατυπωθεί ενδιαφέρουσες θεωρίες για την προσωπικότητα του ανθρώπου. Οι θεωρίες αυτές ενδιαφέρονται για τα χαρακτηριστικά που την απαρτίζουν, το πώς και γιατί οργανώνονται με τον τρόπο που αυτά οργανώνονται, αλλά και τα κομμάτια εκείνα που σηματοδοτούν μια αποκλίνουσα συμπεριφορά. Σε μια τέτοια προσπάθεια απεικόνισης του εσωτερικού κόσμου των ανθρώπων, ο Γερμανός ψυχολόγος Rorschach, συνεργάτης του γνωστού ψυχαναλυτή Carl Jung, εφηύρε την ομώνυμη μέθοδο προβολικών τεστ σε μια προσπάθεια κατανόησης του εσωτερικού κόσμου των ασθενών του και κυρίως της ψυχοπαθολογίας που χαρακτήριζε ορισμένους.

Κατά τη δοκιμασία μελάνης Ρόσαρχ δίνονται στους ασθενείς δέκα κάρτες που περιέχουν σχήματα τα οποία έχουν δημιουργηθεί με μελάνι. Ο (ψυχ)αναλυτής ζητά από τον πιθανό ασθενή -να σημειωθεί ότι στην ψυχανάλυση και τις συνακόλουθες πρακτικές της το άτομο που εξετάζεται θεωρείται ασθενής και όχι θεραπευόμενος, όπως στην ψυχοθεραπεία- να περιγράψει αυτό που βλέπει. Ο δεύτερος προχωρά σε μια περιγραφή και «προβάλλει» τα δομικά στοιχεία του χαρακτήρα του. Έτσι, κατά τη διάρκεια της περιγραφής του, αναπόσπαστα και ασυνείδητα αποτυπώνει στον λόγο του κομμάτια των εσωτερικών του σκέψεων και των καταστάσεων που ζει.

Όπως καταλαβαίνετε, καθένας προβαίνει σε διαφορετική εκτίμηση για το τι απεικονίζεται στη ζωγραφιά που κρατάει και επομένως μια ακραία ερμηνεία είναι πιθανό να σηματοδοτεί ότι κάτι δεν είναι φυσιολογικό. Η σημαντική απόκλιση από αυτό που πράγματι βλέπουν οι περισσότεροι αποτελεί ένδειξη σοβαρότερου προβλήματος.

Μια άλλη εξίσου ενδιαφέρουσα προβολική δοκιμασία είναι αυτή κατά την οποία οι ασθενείς καλούνται να δημιουργήσουν μια ιστορία, βλέποντας κάποια συγκεκριμένη εικόνα. Η δοκιμασία αυτή ονομάζεται Τεστ Θεματικής Αντίληψης. Ποτέ δε θα ξεχάσω εκείνο το συγκεκριμένο εξάμηνο που παρακολούθησα στην Πάντειο σχετικά με τις θεωρίες προσωπικότητας. Στο μάθημα σχετικά με τα προβολικά τεστ, ο καθηγητής μας έδωσε αρχικά τις κάρτες με τις κηλίδες και ζήτησε από ορισμένους φοιτητές να περιγράψουν τι βλέπουν. Τα όσα έλεγαν προκαλούσαν τις αντιδράσεις των υπολοίπων που είτε ήταν συγκαταβατικές είτε εντελώς διαφορετικές. Πολλοί έλεγαν ότι «δε θα σκεφτόμουν ποτέ ότι απεικονίζεται αυτό που περιγράφει ο συνάδελφος» και παρείχαν τις δικές τους εκτιμήσεις, οι οποίες με τη σειρά τους προκαλούσαν ποικίλα σχόλια. Σε συνέχεια των πρώτων -κι αφού το ενδιαφέρον των φοιτητών παρέμενε αμείωτο- ο καθηγητής μας έδωσε να αναλύσουμε τριάντα μία φωτογραφίες που αυτήν τη φορά απεικόνιζαν πρόσωπα και τοπία. Χαρακτηριστικά θυμάμαι ένα παιδί λυπημένο, ένα βιολί και μια γυναίκα μπροστά σε έναν καθρέφτη. Οι απαντήσεις των φοιτητών ήταν πραγματικά ευρηματικές, αφού πολλοί έπλαθαν ένα σωρό ιστορίες και έκαναν σενάρια για το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον των ατόμων στις φωτογραφίες.

Η μέθοδος των ψυχολογικών αυτών προβολικών τεστ μπορεί να μην είναι τόσο αξιόπιστη, αφού βασίζεται σε υποκειμενικές εκτιμήσεις και συνδέεται με την εκάστοτε ψυχική κατάσταση στην οποία βρίσκεται κάποιος, αλλά είναι σίγουρα διασκεδαστική. Το πιο σημαντικό είναι να είναι κανείς ο εαυτός του και αφήνεται να αποκαλύψει ενίοτε πλήθος εμπειριών και παλαιότερων εμπειριών. Εάν το καλοσκεφτούμε, οι ζωγραφιές των παιδιών είναι αυτές που σε μια αντίστροφη διαδικασία από τα προβολικά τεστ μας δείχνουν πολλά στοιχεία για το πώς αντιλαμβάνονται την πραγματικότητα.

Τα ευρήματα, όπως μπορείτε να φανταστείτε, ήταν και είναι πολυπληθή όπως ακριβώς και οι ερμηνείες τους, αν και η μέθοδος δεν είναι τόσο ευρέως διαδεδομένη και σε χρήση. Πραγματικά, αν κανείς προσπαθήσει να συμμετέχει σε τέτοιου είδους δοκιμασίες, θα διαπιστώσει το εξαιρετικό ενδιαφέρον που παρουσιάζει τόσο η ερμηνεία όσο και η ανάλυσή τους.

Με τα προβολικά τεστ προσωπικότητας μπορεί κανείς εύλογα να αναρωτηθεί «και τι γίνεται με αυτόν που ερμηνεύει τα αποτελέσματα; Μήπως κι αυτός ερμηνεύει βασιζόμενος σε όσα επικρατούν συνειδητά και μη στο μυαλό του;». Και θα έχει απόλυτο δίκιο. Το πιο ωραίο σε αυτά τα τεστ είναι ότι τα άτομα δεν αντιλαμβάνονται το μοίρασμα των συναισθημάτων τους και παρέχουν μια πιο ολοκληρωμένη και αυθόρμητη εικόνα των πραγμάτων.

Αλήθεια, εσείς ποια ιστορία θα πλάθατε βλέποντας την εικόνα αυτού του άρθρου;