Έχεις σε όλα άδικο!

Κατά καιρούς έχουμε ασχοληθεί με ανθρώπους που αρέσκονται στον τίτλο του «μάστερ του παιχνιδιού», που επιβάλλουν έμμεσα τη γνώμη τους και ωθούν άλλους σε επιλογές που οι ίδιοι θεωρούν καλύτερες. Οι άνθρωποι αυτοί, είτε ακούσια είτε εκούσια, έχουν συχνά την ικανότητα να δημιουργούν ένα είδος ενοχών, ώστε να διασφαλίζεται ότι οι τελευταίοι θα κάνουν αυτό για το οποίο ωθούνται. Το φαινόμενο αυτό στην αγγλική ορολογία ονομάζεται guilt tripping και είναι ένα είδος ψυχολογικού και συγκεκαλυμμένου έλεγχου.

Ανεξαρτήτως όμως ορολογίας, η πιθανότητα να κάνουμε κάποιον να νιώσει ενοχές είναι πολύ οικεία σε όλους μας σε όλο το φάσμα της ζωής μας. Πόσες φορές δεν έχει τύχει να ακουστεί η φράση: «αν (δεν) το κάνεις, θα χαθώ και θα το έχεις βάρος στη συνείδησή σου» ή κάποια παρόμοια του τύπου: «αν μ’ αφήσεις, πώς θα συνεχίσω;»; Η αντίστοιχη διάθεση εμφανίζεται και σε πιο απλές εκφράσεις, όπως «ναι, αλλά αν το κάνεις αυτό, θα με στεναχωρήσεις πολύ». Είναι εκφράσεις που πάνω κάτω οι περισσότεροι έχουμε χρησιμοποιήσει όταν θελήσαμε κάποια στιγμή να περάσει το δικό μας. Και ίσως οι ενοχές να μην είναι αυτοσκοπός, είναι όμως το μέσο.

Από μικροί, ακούγαμε φράσεις όπως «μη στεναχωρήσεις τον μπαμπάκα ή τη μανούλα», «μην τους κάνεις να κλαίνε» κι εμείς, σαν παιδάκια, υποχωρούσαμε και παραιτούμασταν από αυτό που τόσο πολύ επιθυμούσαμε. Ήταν λοιπόν σαν να εκπαιδευτήκαμε σ’ αυτό το είδος ψυχολογικού τεχνάσματος. Όταν αντιληφθήκαμε κάποια στιγμή πόσο λειτουργεί επάνω μας, συνειδητοποιήσαμε ότι δεν είναι δύσκολο να το χρησιμοποιήσουμε και του λόγου μας. Έτσι φτάνει να γίνεται κάτι σαν ιδιότητα και χαρακτηριστικό γνώρισμα της προσωπικότητάς μας, που ξεκίνησε από -ίσως- αθώα κίνητρα.

Το να πέσει βέβαια κανείς στην παγίδα του εν λόγω ψυχολογικού παιχνιδιού είναι σχετικά εύκολο, καθώς μπορεί να αισθάνεται ότι αφού βρίσκεται σε μια σχέση, θα πρέπει να προσαρμόζεται στα θέλω του άλλου και το κάνει αυτό -έτσι θεωρεί τουλάχιστον- έχοντας πλήρη επίγνωση. Πιστεύει ότι μόνο όταν πράττει όπως ο άλλος επιθυμεί η σχέση θα είναι σταθερή και θα έχει μέλλον. Έχει πέσει στην παγίδα του να παραμελεί κατά κάποιον τρόπο τον εαυτό του και να σπεύδει να εξυπηρετεί τις ανάγκες τους συντρόφου του, γιατί έτσι εξασφαλίζεται η διάρκεια και η ομαλότητα της σχέσης. Και αν αυτό γίνει μια φορά, όχι σε επίπεδο υποχώρησης μα σε επίπεδο guilt tripping, τότε είναι πολύ πιθανό να επαναληφθεί. Και κάθε φορά είναι σαν να ανεβαίνει κι από ένα σκαλάκι στη σκάλα του φυσιολογικού, που όλοι έχουμε στο μυαλό μας.

Τι τροφοδοτεί το guilt tripping; Η απάντηση εδώ είναι εύκολη. Η προσωπική μας ανασφάλεια. Τότε όμως γιατί πέφτουν στο τριπάκι ακόμα και οι δυναμικοί ή οι αποφασιστικοί χαρακτήρες; Επειδή η ενοχή έχει μια ιδιότητα σχεδόν βγαλμένη από μαγικό κόλπο σε σκηνή. Μας κάνει να πιστεύουμε ότι η απόφαση να πάμε κόντρα στις επιθυμίες μας είναι εκατό τοις εκατό προσωπική, όπως ακριβώς και ο ταχυδακτυλουργός μας κάνει να πιστεύουμε πως μόνοι μας επιλέξαμε την ντάμα κούπα, ενώ εκείνη είχε σχεδόν τοποθετηθεί στο χέρι μας.

Η κατάσταση μπορεί να είναι ακόμη πιο περίπλοκη και υπόγεια. Φαντάσου το εξής σκηνικό. Ένα ζευγάρι καθισμένο στο σαλόνι του, συζητάει για μια σημαντική απόφαση που πρέπει να ληφθεί. Ο Άλφα, αραδιάζει μπροστά στο ταίρι του τα υπέρ και τα κατά της κατάστασης κι ακούει τη γνώμη του Βήτα. Σε όσα ακούει, απαντά πως βρίσκει δίκιο, πως σκοπεύει να ακολουθήσει τη συμβουλή που του δόθηκε, αλλά ταυτόχρονα επισημαίνει πως «κάτι μέσα του τον κάνει να αμφιβάλει». Ο Βήτα τον προτρέπει να ακούσει το ένστικτό του αλλά ο πρώτος «επειδή τον αγαπάει και δε θέλει να τον δυσαρεστήσει» ακολουθεί -με κάπως βαριά καρδιά, όπως τονίζει- την αρχική γνώμη του συντρόφου του. Δεν είναι αυτός ένας απλός τρόπος να τον κάνει να νιώσει ότι λαμβάνει σοβαρά υπόψιν τη γνώμη του; Είναι. Μήπως είναι ταυτόχρονα όμως κι ένας τρόπος να φυτευτούν οι σπόροι των ενοχών σε περίπτωση που η συμβουλή του αποδειχτεί λάθος;

Ας αναρωτηθεί ο καθένας μας κατά πόσο ικανοποιεί τον εαυτό του σε όποια σχέση συνάπτει με τους άλλους. Οποιαδήποτε απάντηση ακουμπά σε άκρα, ίσως να πρέπει να μας προβληματίσει. Αν αναγνωρίσουμε στις κινήσεις μας σημάδια που μαρτυρούν πως επιχειρούμε guilt tripping, ας σπεύσουμε να τις αλλάξουμε. Αν πάλι είμαστε εμείς που το έχουμε δεχτεί, ας αναλάβουμε και πάλι δράση. Ας κατανοήσουμε πως στις σχέσεις μας οι ενοχές είναι πάντα περιττές, από όποια πλευρά κι αν προέρχονται.