Φιλοσοφία· η βάση των σύγχρονων επιστημών

Για τους περισσότερους ακαδημαϊκούς η φιλοσοφία είναι το συνονθύλευμα πέντε πεδίων μελέτης, της λογικής, της ηθικής, της αισθητικής, της πολιτικής και της μεταφυσικής. Για τον Καθηγητή Λιαντίνη, η φιλοσοφία είναι αυτό που ο Πλάτωνας έθεσε ως «ο στοχασμός του ανθρώπου πάνω στο φαινόμενο θάνατος» που δεν είναι άλλος από τον δικό του προσωπικό θάνατο.

Η επιστήμη της Φιλοσοφίας ασχολείται με κεντρικά θέματα που διέπουν τη ζωή μας και άπτονται του καλού και του κακού, του όμορφου και του άσχημου, της φθοράς και της αφθαρσίας. Θα έλεγε κανείς ότι αποτελεί τη βάση όλων των επιστημών, αφού κάθε επιστήμη ξεκινά με υποθέσεις, προσπαθεί να δώσει εξηγήσεις και αναζητά την αλήθεια μέσα από φιλοσοφικές ερμηνείες. Η επιστήμη βέβαια έχει χαρακτήρα περισσότερο περιγραφικό και αναζητά αποτελέσματα αμερόληπτα, οδηγώντας μας στη γνώση, ενώ η φιλοσοφία είναι πιο σύνθετη και αναζητά τη σχέση των πραγμάτων, αποφεύγοντας την απλή περιγραφή, αλλά εστιάζοντας στην ερμηνεία και τη συναρμολόγησή τους, οδηγώντας μας στη σοφία. Θα συμφωνήσουμε με τον W. Durant ότι «κάθε επιστήμη αρχίζει ως φιλοσοφία και καταλήγει ως τέχνη. Απορρέει από υποθέσεις και φτάνει σε επιτεύγματα», γι’ αυτό και είναι καλό να πάψουμε να την αμφισβητούμε και να μειώνουμε τη σημασία της.

Ο Πλάτωνας μπορεί να περιγράφει μια Ουτοπία στην «Πολιτεία» του, αλλά παράλληλα μας υπενθυμίζει ότι η αξία του ανθρώπου έγκειται στην ικανότητά του να φαντάζεται έναν κόσμο καλύτερο και να στοχεύει προς αυτόν. Ο Αριστοτέλης δίνει έμφαση στη Λογική και την ορθή σκέψη που εμπεριέχεται σε όλες τις επιστήμες. Στα «Ηθικά Νικομάχεια» η ηθική του λειτουργεί ως ένα καλό εγχειρίδιο απλής κι ευτυχισμένης ζωής. Ο Φράνσις Μπέικον καταφέρνει με την επαγωγική του μέθοδο να συνθέσει τις ιδέες προγενέστερων φιλοσόφων και να κινητοποιήσει τόσο τους μεταγενέστερους διανοούμενους όσο και τους απλούς ανθρώπους, πιστεύοντας ότι «τα πάντα είναι δυνατά για τον άνθρωπο […] που πρέπει να κηρύξει τον πόλεμο στα εμπόδια που ορθώνει η φύση στον θρίαμβό του». Ο Βολταίρος και ο Γαλλικός Διαφωτισμός μας διδάσκουν ότι οι άνθρωποι διαμορφώνουν και διαμορφώνονται από τους θεσμούς και ότι οι πρώτοι με κατάλληλη μόρφωση έχουν περιθώρια να αλλάξουν προοδευτικά, ενώ ο Καντ και ο Γερμανικός Ιδεαλισμός μας τονίζουν πως «ο εξωτερικός κόσμος γίνεται γνωστός σ’ εμάς μόνο ως αίσθηση».

Ο Σοπενχάουερ εστιάζει στις δυνάμεις των ενστίκτων, την αξία της τέχνης και της ομορφιάς, αλλά και στη βασική κινητήριο δύναμή μας, τη «Βούληση». Ο Χέρμπερτ Σπένσερ εμπλουτίζει την φιλοσοφία με δόσεις ρεαλισμού και με τις «Πρώτες Αρχές» γίνεται ευρύτερα γνωστός και φημισμένος στους κύκλους της εποχής του, αλλά και σ’ εμάς. Η ποίηση του Νίτσε και η κριτική του σε θεσμούς και ιδέες τον καθιστούν ως «ένα ορόσημο της σύγχρονης σκέψης και έναν από τους κορυφαίους εκπροσώπους της γερμανικής πρόζας». Τέλος, οι σύγχρονοι Ευρωπαίοι και Αμερικάνοι φιλόσοφοι, όπως ο Ανρί Μπερξόν και ο Γουίλιαμ Τζέιμς, εξελίσσουν την παρακαταθήκη που τους άφησαν οι προκάτοχοί τους και συμβάλλουν με τον δικό τους τρόπο στην κληρονομιά που αφήνει η φιλοσοφία στις άλλες επιστήμες. Η τελευταία φαίνεται να παρέχει τα βασικά υλικά, τις γνώσεις και τα δεδομένα, ενώ η πρώτη τα αξιολογεί και τα αξιοποιεί κατάλληλα, διοχετεύοντάς τα με τον καλύτερο τρόπο στη ζωή μας.

Είναι γεγονός ότι η φιλοσοφία έχει να επιδείξει πλήθος αξιόλογων θεωρητικών και εξίσου αξιόλογων ιδεών που περιλαμβάνουν μια ιδανική μέθοδο σκέψης, συμπεριφοράς, ομορφιάς, κοινωνικής οργάνωσης και «υπέρτατης πραγματικότητας», ωστόσο κάθε άνθρωπος είναι σε θέση να φιλοσοφήσει και τελικά να επιλέξει τον καλύτερο τρόπο για να ζήσει κι αυτό δεν προϋποθέτει κανενός είδους εξειδικευμένη γνώση. Ο Σόλωνας με την περίφημη φράση του «μηδένα προ του τέλους μακάριζε» συμβούλευσε τον Κροίσο να εστιάζει όχι μόνο στην πορεία του βίου ενός ανθρώπου, αλλά και στην κατάληξή του, ώστε ν’ αποφανθεί για την ευτυχία του. Βέβαια ένα είναι σίγουρο: η ζωή προηγείται του θανάτου και «πρέπει πρώτα να ζήσει κανείς πριν μπορέσει να φιλοσοφήσει» (Will Durant).