Εάν το σκεφτούμε καλά και το φιλοσοφήσουμε και λίγο, θα δούμε ότι ο άνθρωπος καταφέρνει καθημερινά να επιβιώνει και να ξεπερνά πολλά εμπόδια, χωρίς να το κάνει πάντα συνειδητά. Το σώμα μας διαθέτει «φρουρούς» που το βοηθούν να διατηρηθεί υγιές αλλά και ο νους μας έχει εξίσου πολλούς και πολύπλοκους μηχανισμούς για να αμύνεται και να οχυρώνεται με σκοπό τη διατήρηση της ψυχικής μας ισορροπίας.
Πρωτοπόρος ο Φρόιντ μάς μίλησε για τους μηχανισμούς άμυνας του Εγώ, τους οποίους και εξέλιξε στη συνέχεια η κόρη του Άννα. Εμείς δε θα αναφερθούμε σε όλους, αλλά σε έναν, αυτόν της Μόνωσης, που όπως υπαινίσσεται και το όνομά του, έχει την ιδιότητα να (απο)μονώνει το άτομο από αυτό που βιώνει ή καλύτερα από το συναίσθημα που του προκαλεί αυτό που βιώνει.
Ένα τραγικό γεγονός, όπως η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου, είναι φυσικό να συνοδεύεται από πόνο και έντονο άγχος για τη μετέπειτα ζωή μας. Για να καταφέρουμε να ανταπεξέλθουμε στις νέες συνθήκες, το μυαλό μας προσπαθεί να απομονώσει την εμπειρία της απώλειας και τα συνακόλουθα δυσάρεστα συναισθήματα και να τα απωθήσει στο ασυνείδητο κομμάτι του εαυτού μας. Μπορεί να φαίνεται περίεργος ο τρόπος που γίνεται αυτό αλλά συνήθως πρόκειται για αυθόρμητη αντίδραση στα αρνητικά συναισθήματα της απώλειας.
Πολλές τραυματικές εμπειρίες λόγω φυσικών καταστροφών περιγράφονται από τα άτομα που τις έζησαν με πλήρη απουσία συναισθήματος. Τα άτομα αυτά έχουν ενεργοποιήσει τον μηχανισμό της μόνωσης κι έτσι η αφήγησή τους συχνά είναι σε τρίτο πρόσωπο χωρίς να μοιάζει συναισθηματικά φορτισμένη. Το άτομο απομονώνει τα τραυματικά γεγονότα που αφηγείται από τα συναισθήματα που του προκαλεί η θύμησή τους με σκοπό να διατηρήσει την ψυχική του υγεία.
Η μόνωση και η εκλογίκευση που συχνά την ακολουθεί μας κάνει να μιλάμε για τα πιο δύσκολα κομμάτια της ζωής μας με τρόπο που αποκλείει το συναίσθημα και το απεκδύει από τις πράξεις. Ο ορθολογικός τρόπος που παραθέτουμε συχνά τα γεγονότα μπορεί να είναι αποτέλεσμα της προσπάθειάς μας να τα κατανοήσουμε και αναμετρηθούμε μαζί τους. Βέβαια η μόνωση δεν ενεργοποιείται μόνο σε δύσκολες συνθήκες. Αρκεί να σκεφτούμε τους ανθρώπους που απεγκλωβίζουν άλλους από τροχαία ατυχήματα ή του ιατρούς που κάνουν δύσκολες εγχειρήσεις. Αυτοί δύσκολα θα φέρουν εις πέρας το έργο τους εάν δεν απομονώσουν σε κάποιο βαθμό τα συναισθήματα που τους προκαλεί η θέαση των εικόνων που συνοδεύουν τα ατυχήματα.
Επιπλέον, ένας άνθρωπος μπορεί να ενεργοποιήσει τον εν λόγω μηχανισμό διαχωρίζοντας με τρόπο ορθολογικό το συμβάν και το συναίσθημα. Πώς το κάνει αυτό; Όταν για παράδειγμα διατηρεί δύο σχέσεις, μία με το πρόσωπο που λέει πως αγαπά και μία παράλληλη με το πρόσωπο που έρχεται σε επαφή και περνάει καλά. Αυτή η απόσταση ανάμεσα σε αυτό που ζει και σε αυτό που νιώθει τού επιτρέπει να κρατά το συναίσθημα μακριά από τις πράξεις του, πείθοντας τον εαυτό του ότι στη δεύτερη περίπτωση δεν εμπλέκεται συναισθηματικά.
Όπως όλοι οι μηχανισμοί άμυνας, έτσι και η μόνωση ενεργοποιείται με τρόπο που το άτομο δεν είναι σε θέση να κατανοήσει, αφού το συνειδητό μέρος του εαυτού του δεν μπορεί να αντιληφθεί πράξεις που γίνονται υποσυνείδητα. Θα έχετε ίσως παρατηρήσει κι εσείς ότι στην προσπάθειά σας να ξεπεράσετε μια δυσάρεστη κατάσταση, προσπαθείτε να αποβάλλετε τα συναισθήματα που αυτομάτως σας δημιουργούνται, ώστε να μπορέσετε να την διαχειριστείτε. Οι μηχανισμοί άμυνας είναι ιδιαίτερα ωφέλιμοι από αυτή την άποψη και μας προστατεύουν από πολλές ψυχικές νόσους. Ωστόσο, όταν ενεργοποιούνται έντονα και επαναλαμβανόμενα μπορεί να εντοπίζεται η ανάγκη αντιμετώπισης των γεγονότων με τρόπους έξω από εμάς.
Η μόνωση σχετίζεται με αρκετές ψυχολογικές διαταραχές και με ένστικτα, επιθετικά και ερωτικά, τα οποία το άτομο προσπαθεί να αποβάλλει. Όταν συμβαίνει αυτό, η προσαρμοστικότητα που μας παρέχει ως μηχανισμός προστασίας, λειτουργεί με τρόπο που στην ουσία δε μας εξυπηρετεί. Και τότε προκύπτει το εύλογο ερώτημα: μπορούμε να ελέγξουμε τους μηχανισμούς άμυνας ώστε να μας εξυπηρετούν τις στιγμές που το θέλουμε; Θα έλεγε κανείς ότι ως ένα βαθμό αυτό είναι εφικτό -δεδομένου ότι οι μηχανισμοί αυτοί λειτουργούν στο παρασκήνιο και μας πιάνουν λίγο στον ύπνο- με την αναγνώριση και την κατάλληλη θεραπεία. Όταν αναρωτιόμαστε τι μας συμβαίνει και έχουμε επίγνωση του τρόπου που λειτουργούμε σε κάθε κατάσταση είναι πιο εύκολο να κατανοήσουμε τους μηχανισμούς που χρησιμοποιεί το μυαλό μας για να μας κρατήσει υγιείς.
Πράγματι, οι άνθρωποι αναπτύσσουμε μηχανισμούς που μας επιτρέπουν να αποβάλλουμε το άγχος που μας προκαλούν τα γεγονότα της ζωής μας. Το «Εγώ» είναι εκείνο που δρα με τρόπο στρατηγικό προς αυτή την κατεύθυνση, ώστε να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τις ορμές που θέλει να ικανοποιήσει το «Εκείνο». Οι μηχανισμοί άμυνας μάς βοηθούν ν’ ανταπεξέλθουμε στις καταιγίδες αλλά για να απαλλαγείς από το άγχος «να σκέφτεσαι πως ό,τι είναι να γίνει, θα γίνει, και θα γίνει φυσιολογικά». (Φ. Καμπράλ)
Συντάκτης: Εύη Λεγάτου
Επιμέλεια κειμένου: Βασιλική Γ.
Επιμέλεια κειμένου: Βασιλική Γ.
