Από τις απαρχές της, η Ψυχολογία ασχολείται με τον χαρακτήρα του ανθρώπου και τα στοιχεία εκείνα που τον απαρτίζουν. Οι θεωρίες πολλές και όλες προσθέτουν κάτι ξεχωριστό και αξιόλογο για το τι τελικά συνθέτει την προσωπικότητά μας, ποιες διεργασίες λαμβάνουν χώρα στη διαμόρφωσή της και γιατί τελικά κάποιες προσωπικότητες καταλήγουν σε ψυχοπαθολογία. Εμείς δε θα σταθούμε σε λεπτομέρειες -που ομολογουμένως παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον- αλλά θα επιχειρήσουμε να συσχετίσουμε τον τρόπο με τον οποίο τα μοναδικά μας χαρακτηριστικά επηρεάζουν την ψυχική μας υγεία, άλλοτε θετικά και άλλοτε αρνητικά.
Για να το κάνουμε όμως αυτό, ας δώσουμε πρώτα έναν υποτυπώδη ορισμό στο τι είναι «προσωπικότητα». Η τελευταία αναφέρεται στα μοναδικά χαρακτηριστικά του καθενός που δομούνται με τέτοιο τρόπο, ώστε να επηρεάζουν τα συναισθήματα, τις σκέψεις και τη συμπεριφορά. Το άτομο θεωρείται ολοκληρωμένη οντότητα, διαμορφωμένη τόσο κοινωνικοπολιτικά όσο και κληρονομικά. Έτσι, καθένας έχει ορισμένα στοιχεία που τον διαμορφώνουν και τον διαφοροποιούν από τους υπολοίπους. Για παράδειγμα, κάποιος έχει την τάση να αντιμετωπίζει τα γεγονότα με ψυχραιμία και ηρεμία και αυτό αποτελεί στοιχείο της προσωπικότητάς του. Ταυτόχρονα, το χαρακτηριστικό αυτό αυτό τον κάνει ξεχωριστό, αφού σε παρόμοιες καταστάσεις κάποιος άλλος θα αντιδρούμε με νευρικότητα ή απαισιοδοξία, που -σε συνδυασμό με άλλα- αποτελούν μοναδικά χαρακτηριστικά της δικής του προσωπικότητας.
Οι ψυχολόγοι, αφού προσδιορίσουν τα σταθερά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας και αναπτύξουν τις αντίστοιχες θεωρίες, αναζητούν τη συσχέτιση μεταξύ αυτών και της ευτυχίας ή της πιθανής διαταραχής (και αρκετά συχνά της παθολογίας) που χαρακτηρίζει κάθε άνθρωπο. Εμείς σε μια πιο απλή προσέγγιση, θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι πιο εσωστρεφείς διστάζουν να ανοιχτούν στην εμπειρία και νιώθουν συχνά αποκλεισμένοι από ευκαιρίες και δραστηριότητες. Ο έμφυτος δισταγμός τους είναι προφανώς εκείνος που τους κρατά μακριά από όσα οι άλλοι απολαμβάνουν. Συνειρμικά, οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι η εσωστρέφεια ίσως και να αποτελεί τροχοπέδη στην ευτυχία, αφού περιορίζει τη δράση και τις εμπειρίες.
Αντίστοιχα, οι εξωστρεφείς χαρακτήρες υποθέτουμε ότι βιώνουν υψηλότερα επίπεδα ψυχικής ευεξίας, καθώς επιτρέπουν στον εαυτό τους να κάνει νέες γνωριμίες, ενώ ταυτόχρονα παρουσιάζονται πιο δεκτικοί στην εμπειρία, μαθαίνοντας από τη συναναστροφή και την επαφή. Επιπλέον, όσοι δεν αντέχουν την αποτυχία και τη διαχειρίζονται δύσκολα ή και καθόλου, φαίνεται να παρουσιάζουν υψηλά επίπεδα άγχους και αμφισβήτησης του εαυτού. Οι άνθρωποι αυτοί αποδίδουν συνήθως τεράστιες ευθύνες στον εαυτό τους και στον τρόπο που χειρίστηκαν τις καταστάσεις και θεωρούν σχεδόν εξολοκλήρου υπεύθυνους τους ίδιους για τη μη αναμενόμενη έκβαση των γεγονότων. Έτσι, τείνουν να νιώθουν περισσότερο δυστυχισμένοι συγκριτικά με εκείνους που επωμίζονται μόνο το πραγματικό μερίδιο ευθύνης τους μετά από κάποια αποτυχία.
Τη σύνδεση των μοναδικών χαρακτηριστικών του ατόμου και της εκτέλεσης πράξεων φαίνεται να υποστηρίζουν και οι θεωρητικοί των χαρακτηριστικών. Οι τελευταίοι διατείνονται ότι τα χαρακτηριστικά των ανθρώπων διαφαίνονται μέσα από τη συμπεριφορά που εκδηλώνουν. Μπορεί σε ορισμένες περιπτώσεις να συμπεριφέρονται με τρόπο μη αναμενόμενο για εκείνους -εκδηλώνοντας δευτερεύουσες διαθέσεις-, όμως συνήθως τείνουν προς τον αναμενόμενο -εκδηλώνοντας πρωτεύοντα και κεντρικά χαρακτηριστικά, σύμφωνα με τον G. Allport. Το μοτίβο συμπεριφοράς που επικρατεί στις περισσότερες περιπτώσεις είναι εκείνο που αποτελεί θεμελιώδες στοιχείο του χαρακτήρα του ατόμου. Ορισμένοι θεωρητικοί των χαρακτηριστικών υποστηρίζουν ότι ένα νευρωτικό άτομο παρουσιάζει αυξημένα επίπεδα άγχους και ανησυχίας στις περισσότερες περιστάσεις της ζωής, ενώ ένα άτομο που δε διαθέτει το χαρακτηριστικό του νευρωτισμού φαίνεται να ανταποκρίνεται στις συνθήκες με λιγότερο άγχος και αρνητικά συναισθήματα. Σαφώς όλοι λίγο-πολύ μπορεί να παρουσιάζουμε κοινά χαρακτηριστικά, αλλά το πώς και σε τι βαθμό εκδηλώνονται τα στοιχεία αυτά στην καθημερινότητά μας μας διαφοροποιεί από τους υπολοίπους.
Με ή χωρίς τα επιστημονικά δεδομένα, είμαστε σε θέση να κατανοήσουμε εμπειρικά πως όλοι επιτελούμε πράξεις που επηρεάζονται από τα σταθερά και αμετάβλητα στοιχεία του χαρακτήρα μας και ως ένα βαθμό καθορίζουν τον τρόπο που αισθανόμαστε. Η προσωπικότητά μας, λοιπόν, και το πώς ερμηνεύουμε τον κόσμο γύρω μας είναι αλληλένδετα με την προσωπική μας ευεξία, γι’ αυτό ίσως είναι συνετό να γνωρίσουμε τα στοιχεία εκείνα που μας συνθέτουν, αν θέλουμε να ερμηνεύσουμε και να μεταβάλλουμε την επίδραση που μας ασκούν στον τρόπο που διαχειριζόμαστε ποικίλα γεγονότα στη ζωή μας.
Θέλουμε και τη δική σου άποψη!
Στείλε το άρθρο σου στο info@pillowfights.gr και μπες στη μεγαλύτερη αρθρογραφική ομάδα!
Μάθε περισσότερα ΕΔΩ!
Συντάκτης: Εύη Λεγάτου
Επιμέλεια κειμένου: Βασιλική Γ.
Επιμέλεια κειμένου: Βασιλική Γ.
