Parasomnia· οι εφιάλτες επηρεάζουν την καθημερινότητά μας

Πόσες φορές δε σκεφτήκαμε πως κάποιο συγκεκριμένο θέμα «μας έχει γίνει εφιάλτης» και πόσες άλλες δεν ξυπνήσαμε ενώ κοιμόμασταν από ένα όνειρο τόσο αληθοφανές που μας άφησε τελικά ξάγρυπνους όλη νύχτα; Οι εφιάλτες μπορεί να είναι συχνοί και να αντικατοπτρίζουν φοβίες που ακόμη δεν έχουμε καταφέρει να αντιμετωπίσουμε. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή κι ας προσπαθήσουμε να αποσαφηνίσουμε όσο γίνεται μια από τις πιο συχνές διαταραχές ύπνου που ακούει στο όνομα «παραϋπνία».

Θα έχετε παρατηρήσει ή θα θυμάστε από την παιδική ηλικία ότι συχνά ξυπνούσατε -ή καλύτερα ξαγρυπνούσατε- προσπαθώντας να ηρεμήσετε από την ταραχή που σας προκαλούσε ένας εφιάλτης -ενίοτε κι απ’ τους λυγμούς που τον συνόδευαν. Φαίνεται φυσιολογικό μια ιδιαίτερα στρεσογόνα κατάσταση να μας κάνει να χάσουμε τον ύπνο μας, αλλά οι εφιάλτες που επαναλαμβάνονται και «τους ζούμε» έντονα χωρίς να συνειδητοποιούμε ότι πρόκειται για όνειρο μπορούν να προκαλέσουν προβλήματα στην υγεία μας.

Σύμφωνα με τους ειδικούς τα άσχημα όνειρα φαίνεται να ξεκινούν από τα τρία πρώτα χρόνια της ζωής μας και συχνά γίνονται η αιτία να αρνούμαστε να πέσουμε για ύπνο μήπως υπό τον φόβο να βιώσουμε τρομακτικές εμπειρίες. Παρατηρείται ότι με το πέρας του χρόνου μειώνονται και πως γύρω στην ηλικία των δέκα περιορίζονται σημαντικά, αλλά η έντασή τους αντικατοπτρίζει εσωτερικές ανησυχίες μας που όσο κι αν φαίνεται περίεργο απασχολούν ακόμη και τα μικρά παιδιά. Οι ανησυχίες είναι ανάλογες με την ηλικία και μπορεί να έχουν την ίδια επίπτωση στα άτομα που τις βιώνουν, ανεξάρτητα απ’ το κατά πόσο ένα γεγονός έχει την ίδια σημασία για ένα παιδί και για έναν ενήλικα.

Ίσως η μέση παιδική ηλικία και οι αλλαγές που τη σηματοδοτούν να αρκούν για να επιφέρουν στο παιδί έντονα συναισθήματα, καθώς έρχεται αντιμέτωπο με πλήθος νέων καταστάσεων και απαιτήσεων. Ωστόσο η εν λόγω διαταραχή ύπνου παρατηρείται συχνότερα σε κορίτσια και μπορεί να οδηγήσει σε ποικίλες δυσκολίες στην καθημερινότητα στα πλαίσια διεκπεραίωσης απλών δραστηριοτήτων ή ακόμα και να προκαλέσει έντονη υπνηλία κατά τη διάρκεια της ημέρας. Πέρα όμως από τα παιδιά, και οι ενήλικες φαίνεται να έρχονται αντιμέτωποι με συμπτώματα «παραϋπνίας», όταν αδυνατούν να κοιμηθούν υπό τον φόβο ενός επικείμενου τρομακτικού ονείρου, όταν νιώθουν άβολα στο σκοτάδι, όταν ιδρώνουν ή αυξάνονται οι καρδιακοί παλμοί την ώρα που πέφτουν για ύπνο. Ακόμη, έχουν τη δυνατότητα να θυμούνται και να ανακαλούν λεπτομέρειες του τρομακτικού ονείρου, με αποτέλεσμα να αποτυπώνεται στη μνήμη όλο και πιο έντονα.

Σε μια προσπάθεια αναδρομής θα βλέπαμε ότι τα όνειρα αποτέλεσαν έναυσμα ενδελεχούς μελέτης από αξιόλογους επιστήμονες, όπως ο Φρόιντ που τα θεωρούσε ενδείξεις καταπιεσμένων ορμών ανάμεσα στο «Εκείνο» και στο «Υπερεγώ», ενώ πρόσφατα ο Stefan Klein υποστήριξε ότι από αυτά αντλούμε αναφορές που μας εμπνέουν στην καθημερινότητά μας. Ακόμη κι αν συμφωνήσουμε μαζί τους και παραδεχτούμε ότι αποτελούν σημαντικό κομμάτι του πραγματικού εαυτού μας, οι συχνοί και επαναλαμβανόμενοι εφιάλτες στέκουν  εμπόδιο και είναι περισσότερο πηγή δυστυχίας παρά αντικατοπτρισμός της προσωπικότητας και των καταπιεσμένων επιθυμιών μας.

Το σύνδρομο της «παραϋπνίας» δεν παρατηρείται φυσικά μετά από δυο τρεις-εφιάλτες που μπορεί κάποιος να έχει, αλλά στηρίζεται στη συχνότητα, τη διάρκεια και τα έντονα αποτελέσματά τους. Η ανησυχία, το υπερβολικό στρες, η έλλειψη συγκέντρωσης και η διαρκής αναβίωση του εφιάλτη κατά τη διάρκεια της ημέρας, είναι μερικά ακόμη συμπτώματα της παραϋπνίας. Σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να συνυπάρχει και με άλλες διαταραχές, όπως μετατραυματικό στρες ή να συνδέεται με την ψυχοπαθολογία και να παρατηρείται κατά τα στάδια του ύπνου REM (Rapid Eye Movement). Κατά τη συγκεκριμένη φάση ύπνου τα μάτια κινούνται πιο γρήγορα και η αναπνοή γίνεται πιο κοφτή, ενώ ο εγκέφαλος φαίνεται να λειτουργεί σαν να είμαστε ξύπνιοι και να βρισκόμαστε σε εγρήγορση. Το στάδιο των ονείρων ωστόσο είναι απαραίτητο για την καλή λειτουργία της μνήμης.

Τα καλά νέα ωστόσο είναι ότι υπάρχουν αρκετές έρευνες τόσο για τη διάγνωση της παραϋπνίας όσο και για την αντιμετώπισή της -συνήθως με φάρμακα ή γνωσιακή-συμπεριφορική ψυχοθεραπεία- που εμπλουτίζονται σταδιακά με καινούρια στοιχεία. Οι επιστήμονες μπορεί να μην έχουν ξεκαθαρίσει τη χρησιμότητά τους, αλλά σε περίπτωση που βρεθείτε αντιμέτωποι με επίμονους εφιάλτες ή εντοπίσετε κάποιο από τα παραπάνω συμπτώματα, ας είστε λίγο υποψιασμένοι τι εστί “nightmare disorder”. Είναι μήπως η ιδέα μας ή είχε δίκιο τελικά ο Freud που υποστήριζε σθεναρά ότι «τα όνειρά μας είναι η οδός προς το ασυνείδητο»;