Είμαι σίγουρη ότι όλοι έχετε ακούσει τουλάχιστον μια φορά στη ζωή σας τον όρο “placebo”, αλλά αμφιβάλλω εάν γνωρίζετε κάτι για τον αντίποδά του, το φαινόμενο “nocebo”. Έχουν όντως κάποια επίδραση στην αντίληψή μας για όσα ζούμε ή όχι; Επηρεάζουν τις σχέσεις μας; Τι θα απαντούσατε;
Για όσους έρχονται για πρώτη φορά αντιμέτωποι με το placebo, όπως ήρθα εγώ το μακρινό 2009 διαβάζοντας το εξαιρετικό βιβλίο του Λουίς Ρόχας Μάρκος «Η δύναμη της αισιοδοξίας», ας τα πάρουμε απ’ την αρχή. Ο Μάρκος υποστηρίζει ότι για πολλά χρόνια η αποτελεσματικότητα της ιατρικής βασιζόταν στην πίστη των ανθρώπων για τα φάρμακα που τους χορηγούνταν και όχι στα φάρμακα καθαυτά. Οι ασθενείς, δηλαδή, λάμβαναν μια αδρανή συχνά ουσία που θεωρούσαν ότι τους θεραπεύει. Το εν λόγω φαινόμενο έχει αποδειχθεί ιδιαίτερα αποτελεσματικό και στην ανακούφιση από τον έντονο πόνο. Σκεφτείτε, για παράδειγμα, ποια θα ήταν τα αποτελέσματα στον οργανισμό σας εάν κάθε φορά που είχατε πονοκέφαλο παίρνατε κάτι που μοιάζει με ασπιρίνη. Ίσως και να το δοκιμάσετε την επόμενη φορά που θα αισθανθείτε ζάλη κι αντί για πραγματικό φάρμακο ίσως πάρετε μια καραμέλα. Το ίδιο μπορεί να συμβεί και κάνοντας μια ένεση που πιστεύετε ότι θα καταπραΰνει τον πόνο σε κάποιο οικείο σας πρόσωπο. Είναι φορές που δεν έχει σημασία το υγρό που περιέχεται στην ένεση, αλλά η ανακούφιση που προσφέρει στον ασθενή η γνώση πως έλαβε ένα εξαιρετικά δραστικό φάρμακο.
Δεν αποκλείεται βέβαια το μυαλό μας να «ξεγιελιέται» και να παράγει ίδιες ουσίες με αυτές που θα παρήγαγε εάν η προβλεπόμενη θεραπεία δεν ήταν εικονική. Δεδομένου ότι το άτομο δε γνωρίζει ότι του χορηγείται ένα μη πραγματικό φάρμακο αντιδρά ψυχολογικά και σωματικά θετικά.
Για σκεφτείτε τώρα πόσες φορές έχουμε χρησιμοποιήσει ψευδοφάρμακα στις σχέσεις μας. Πόσες φορές κανονίσαμε ένα ταξίδι για να την ανανεώσουμε ή μετακομίσαμε σ’ ένα καινούργιο σπίτι και νιώσαμε ν’ αναζωπυρώνεται η αγάπη; Φταίνε αυτές οι κινήσεις καθαυτές ή ο τρόπος που εμείς αντιδράσαμε και το γεγονός ότι θεωρήσαμε πως μας ανανεώνουν; Μπορεί και τα δύο, αλλά η πίστη μας ότι οι κινήσεις μας θα λειτουργήσουν θετικά οδήγησε σε μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία.
Το φαινόμενο nocebo έχει να κάνει με την αντίληψή μας ότι ένα φάρμακο δεν πραγματοποιεί τον αρχικό σκοπό του. Συγκεκριμένα μαζί με τις θετικές επιβεβαιώνονται και οι αρνητικές προσδοκίες κι έτσι φαίνεται ότι πολλοί ασθενείς που αμφισβητούν την αποτελεσματικότητα των φαρμάκων καταλήγουν να εμφανίζουν ακόμη εντονότερα συμπτώματα της ασθένειας. Το πιο περίεργο είναι ότι ακόμη και σε αληθινά φάρμακα οι θεραπείες αποδεικνύονται αναποτελεσματικές όταν ο ασθενής έχει την αίσθηση του αβοήθητου και αδυνατεί να πειστεί για τη δραστικότητα του φαρμάκου. Ο υπερβολικός φόβος εμποδίζει το ανοσοποιητικό σύστημα να εκπληρώσει τον προορισμό του και οδηγεί σε επιδείνωση της κατάστασης. Παράλληλα, η υπερβολικά ωμή αντιμετώπιση των σχέσεών μας μάς οδηγεί συχνά στο να θεωρούμε ότι η σχέση μας δεν έχει την ποιότητα που θα θέλαμε, χωρίς βέβαια να υπάρχουν απτά στοιχεία. Όταν πάλι αποφεύγουμε να συζητάμε τα προβληματικά σημεία της σχέσης μας, γιατί πιστεύουμε ότι δε θα καταλήξουμε σε κανένα αποτέλεσμα, καταλήγουμε όντως να βιώνουμε μια προβληματική σχέση.
Οι πληγές μας δεν επουλώνονται με επιδέσμους, μόνο καλύπτονται και κανένα φάρμακο δε λειτουργεί από μόνο του χωρίς τον οργανισμό στον οποίο χορηγείται. Σε κάθε είδους θεραπεία από σωματικά και ψυχικά νοσήματα είναι απαραίτητη και η θετική πεποίθησή μας ότι αυτή λειτουργεί, αφού ο ανθρώπινος εγκέφαλος παίζει σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη της εκάστοτε θεραπείας. Μαζί με τον εγκέφαλο, ο γιατρός είναι εκείνος που θα παρέχει ένα επιπλέον κίνητρο στον ασθενή για να πιστέψει ότι το προϊόν της θεραπείας θα είναι το επιθυμητό. Ο ενθουσιασμός, η πραγματική φροντίδα που θα του προσφέρει και γενικότερη αντιμετώπισή του προς αυτόν θα κάνει τον ασθενή να σιγουρευτεί ότι η ανάρρωση θα έρθει γρηγορότερα.
Oι όποιες προσδοκίες μπορούν πράγματι να επιβεβαιωθούν ακόμη και όταν το φάρμακο είναι εικονικό. Η βεβαιότητά μας ότι θα έχει αρνητική έκβαση η θεραπεία μάς οδηγεί στην αρνητική πλευρά του placebo, ενώ η αισιοδοξία μας επιδρά βοηθητικά και μας κάνει να πιστεύουμε ότι θα νικήσουμε μια ασθένεια όσο ανίκητη κι αν είναι. Εξάλλου «κανένας πεσιμιστής δεν έχει καταφέρει ν’ ανακαλύψει το μυστικό των αστεριών, να πλεύσει σε άγνωστες θάλασσες ή ν’ ανοίξει μια καινούργια πόρτα στο ανθρώπινο πνεύμα». (Έλεν Κέλερ)
Συντάκτης: Εύη Λεγάτου
Επιμέλεια κειμένου: Βασιλική Γ.
Επιμέλεια κειμένου: Βασιλική Γ.
