Benevolent sexism: ο κρυμμένος σεξισμός των κομπλιμέντων

Κάποιες φορές το καταλαβαίνεις ότι συμβαίνει. Άλλες δεν είναι τόσο ξεκάθαρο. Το αναγνωρίζεις συχνά σε σένα ή στους γύρω σου. Σε τσιμπάει μέσα σου το ίδιο. Κάποιες φορές έχει κίνητρο, άλλες γίνεται ασυνείδητα. Αυτό σε τρομάζει περισσότερο. Δεν αντιδράς όμως, κουνάς το κεφάλι και χαμογελάς, ίσως σου ξεφύγει ένα «ευχαριστώ» και κάτι μισόλογα. Αυτό σου προκαλεί θυμό.

Benevolent sexism, ο καλυμμένος σεξισμός που κρύβεται στο πρόσχημα των φιλοφρονήσεων, σε κολακεύει και σε προσβάλλει την ίδια στιγμή. Δεν είσαι σίγουρος για το πρώτο. Ξέρεις σίγουρα ότι δε θες να το δέχεσαι, να ανέχεσαι να το ακούς, να σου συμβαίνει και να μην έχεις απάντηση. Δε χρειάζεται να υπάρχει δικαιολογία για όλα τα πράγματα. Αν δεν το παρατηρήσεις και δεν το επισημάνεις, δε θα σταματήσει. Δεν περνάνε όλα με ένα «εντάξει μωρέ, δεν έγινε και τίποτα, δε μου είπε κάτι.» Πόσες ανασφάλειες, φόβοι και απωθημένα να χωρέσουν κάτω απ’ το χαλί;

Ο καλυμμένος σεξισμός, είναι αυτός πίσω από επαινετικά σχόλια, κομπλιμέντα. Θέλοντας να ειπωθεί κάτι καλό, καταλήγει να σε προσβάλλει και να σε διαχωρίζει, ενώ παράλληλα σε κάνει να αισθάνεσαι άσχημα κι σου δημιουργεί ενοχές το να απαντήσεις. Νιώθεις το σεξιστικό σχόλιο που σού απευθύνεται, αισθάνεσαι άβολα, κρατάς τη σιωπή σου και δεν απαντάς. Ο όρος αναφέρεται και ως καλοπροαίρετος σεξισμός, αμφιλεγόμενος και διφορούμενος. Σε κάνει να σκέφτεσαι δύο φορές, γιατί δε σου είναι ξεκάθαρο το μήνυμα, σου έρχεται ως μία υποκειμενική αξιολόγηση με θετικό κίνητρο, αλλά στην πραγματικότητα σε βλάπτει. Σε κάνει να αναρωτιέσαι, μήπως είσαι εσύ υπερβολικός ή έγινες τόσο εύθικτος;

Ας πούμε ότι είσαι γυναίκα και δουλεύεις σε ένα χώρο εργασίας που στατιστικά, μετρά περισσότερους άνδρες. Όταν κάποιος σε γνωρίζει, θέλοντας να σε επιβραβεύσει για όσα καταφέρνεις, θα σου μπει «Μπράβο σου που τα καταφέρνεις τόσο καλά ανάμεσα σε τόσους άντρες.» Δεν είναι και τόσο τιμητικό όσο ακούγεται, αφού είναι προτιμότερο να αντικρίζουμε τους ανθρώπους με βάση τα επιτεύγματά τους και όχι το φύλο ή την εμφάνισή τους.

Αν προτείνεις το Σάββατο να δείτε μαζί τον ποδοσφαιρικό αγώνα, σε κοιτάει σαν εξωγήινο και σου λέει «δεν περίμενα από μία γυναίκα να θέλει να δούμε μπάλα, μπράβο σου.» Μπράβο γιατί; Είναι θέμα επιλογών του ανθρώπου και όχι ανδρικών ή γυναικείων δυνατοτήτων. Οι γυναίκες παρουσιάζονται ως ευαίσθητα λουλούδια, οι άνδρες ως μηχανικά κεφάλια και οφείλουν να φέρονται κι έτσι διατηρώντας τον τίτλο τους. Το ίδιο σαφώς αντιστρέφεται και σε ρόλους αντρών που μπαίνουν στον κόσμο των γυναικείων κλισέ, του τύπου «Μπράβο σου! Δεν περίμενα από άντρα να μαγειρεύει τόσο καλά!».

Όταν στο φλερτ ή στη σχέση αναφέρονται τέτοιου είδους σχόλια για τους καθορισμένους ρόλους των φύλων, δυσκολεύεσαι να απαντήσεις και να αντιδράσεις. Ίσως η ανάγκη για αποδοχή και συντροφικότητα σε εμποδίζει να φερθείς όπως πραγματικά νιώθεις. Η σεξιστική διάκριση θέλει τις γυναίκες να είναι πιο ευαίσθητες, πιο γλυκές, πιο στοργικές και φυσικά πιο ευγενείς. Σε αντίθεση με τους άνδρες, που φαίνονται πιο ορθολογικοί, απόμακροι, επιθετικοί και δεν τους επιτρέπεται μια πιο ευαίσθητη πλευρά. Δεν είναι όμως έτσι ακριβώς. Οι άνθρωποι και τα κοινωνικά στερεότυπα τούς επιβάλλουν αυτήν τη συμπεριφορά, που καλούνται εν τέλει να ακολουθήσουν.

Ο κεκαλυμμένος σεξισμός, δε σε προσβάλλει ξεκάθαρα, σε επαινεί προσβάλλοντάς σε και αυτή είναι η παγίδα του. Ο τόνος των σχολίων αυτών είναι καλοπροαίρετος, αλλά ουσιαστικά διατηρούν μία προσβλητική και στερεοτυπική κοσμοθεωρία. Συγκρίνουμε συχνά και ίσως ασυναίσθητα τι είναι ικανοί να κάνουν οι γυναίκες σε σχέση με τους άνδρες και αντίστροφα, ενώ θα έπρεπε να κοιτάμε τι κάνει ο καθένας ξεχωριστά, ως άνθρωπος, είτε τον λένε Γιάννη είτε Μαρία. Προκαλείται φοβερή ανισορροπία με τη στερεοτυπική θεωρία όπου η γυναίκα ολοκληρώνεται μέσα απ’ τη μητρότητα, ενώ ο άνδρας μέσα από το έργο του και την καταξίωση στον εργασιακό χώρο. Ένα αθώο σχόλιο του τύπου «Θα γινόσουν καλή μητέρα, γιατί δεν έχεις παιδί;» δεν είναι κομπλιμέντο, δεν είναι φιλοφρόνηση.

Το να απαντήσεις είναι μία μορφή αντιμετώπισης, βραχυπρόθεσμη μεν, αντίδραση δε. Το πρόβλημα είναι πολιτισμικό, βαθιά κοινωνικό και δεν αλλάζει εύκολα. Αν το προσπεράσεις, δε θα καταλάβεις εύκολα όσα ακούς. Σκέφτεσαι ότι ο άλλος δεν είχε κακή πρόθεση και το είπε αυθόρμητα. Και ακριβώς αυτό είναι το πρόβλημα, επειδή έτσι μας μάθανε, έτσι μας είπανε, έτσι ακούσαμε.

Ο σεξισμός σ’ αυτήν τη μορφή είναι δελεαστικός. Μοιάζει με φιλοφρόνηση, δεν είναι. Απλά, συνεχίζονται χαρακτηριστικά που παραδοσιακά και ιστορικά έχουν τιμηθεί ως γυναικεία ή ανδρικά. Εσύ που δεν το επιτρέπεις και δε συμφωνείς με όσα ακούς, γιατί να μην απαντήσεις, γιατί να είσαι εσύ αυτός που θα ντραπεί;  Είναι τόσο βαθιά κοινωνικά ριζωμένο το πρόβλημα που θα δεις ανθρώπους να μιλούν ενάντια στο σεξισμό και σε κάθε είδους διαχωρισμό και λίγο αργότερα να γίνονται και οι ίδιοι συμμέτοχοι. Τα όρια είναι θολά, οι γραμμές πολύ λεπτές και η ισορροπία εύθραυστη. Αν αναλύσεις τη διαδικασία σκέψης, όπου τα πολιτιστικά αυτά στερεότυπα συνεχίζουν να ενημερώνουν τις σκέψεις και τις απόψεις, θα δεις ότι εμποδίζουν την προσωπική και επαγγελματική εξέλιξη των ανθρώπων.

Δεν είναι η λύση να αγνοήσεις το πρόβλημα και να ελπίζεις στον ιδανικό κόσμο που κάποια μέρα θα είμαστε όλοι ίσοι και θα εξαλειφθούν κάθε είδους διαφορές. Να θυμάσαι πως δεν είναι κομπλιμέντα, αλλά υποκείμενες ιδέες για το φύλο με βαθιές ρίζες. Αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να βρούμε τη δύναμη να μην τις φοβηθούμε, αφού μόνο έτσι θα μπορέσουμε να τις ξεριζώσουμε.