Μύθοι και αλήθειες πίσω από τις θρυλικές Αμαζόνες

Ακούγοντας τη λέξη «Αμαζόνα» απευθείας έρχεται στο μυαλό μας η εικόνα μιας αρκετά σαγηνευτικής γυναίκας, η οποία είναι ενδεδυμένη με αρχαία στολή και φέρει τα αντίστοιχα όπλα. Δε θα μπορούσε να μας κατηγορήσει κανείς γι’ αυτό, καθώς οι μύθοι που γράφτηκαν γι’ αυτές στην αρχαιότητα αποτέλεσαν κι αποτελούν ανεξάντλητη πηγή έμπνευσης για σύγχρονους καλλιτέχνες, απεικονίζοντάς τις ο καθένας με δική του, αλλά τόσο παρόμοια εκδοχή. Πέραν, όμως, από τα χαρίσματα που είχαν στη μάχη, τι άλλο ήταν;

Σε πρώτη ανάλυση, σήμερα χρησιμοποιούμε το όνομά τους όχι τόσο συχνά για να προσδιορίσουμε αυτά τα πρόσωπα του μακρινού παρελθόντος, αλλά για να χαρακτηρίσουμε σύγχρονες γυναίκες που είναι πολύ δυναμικές, θελκτικές κι αθλητικές ή αυτές που ιππεύουν ή οδηγούν μοτοσικλέτα. Αποκαλώντας μεταφορικά μια γυναίκα Αμαζόνα, δεν είμαστε πολύ μακριά απ’ την κυριολεξία. Εστιάζοντας στην πρώτη χρήση, όμως, ο πιο διευρυμένος ορισμός που θα τους δίναμε θα ήταν μια μίξη του μύθου με την πραγματικότητα.

Η ετυμολογική ανάλυση της λέξης έχει πολλές εκδοχές και καμία απ’ αυτές δεν έχει επιβεβαιωθεί ως πραγματική. Δεν έχει γνωστοποιηθεί αν η προέλευση της λέξης είναι καθαρά ελληνική ή πρόκειται για κάποια Ευρασιατική εξελληνισμένη λέξη. Η πιο διαδεδομένη σημασία της, που προέρχεται απ’ την αρχαία ελληνική, είναι «χωρίς μαστό», λόγω μιας θεωρίας που τις ήθελε να συνθλίβουν τον δεξί τους μαστό, ώστε να χειρίζονται με μεγαλύτερη ευκολία το τόξο. Οι σημερινοί γλωσσολόγοι, ωστόσο, υποστηρίζουν ότι δεν ευσταθεί αυτή η εκδοχή, αφού το όνομά τους προέρχεται από ρίζα της αρχαίας ιρανικής ή της καυκάσιας γλώσσας. Πέραν αυτού, σύμφωνα με την ιστορικό Adrienne Major, σε καμία αγγειογραφία ή απεικόνισή τους δε φαίνεται να λείπει ο ένας τους μαστός.

Μια διαφορετική ερμηνεία δίνει τη σημασία «χωρίς σιτηρά», καθώς οι νομαδικοί λαοί στους οποίους συγκαταλέγονταν τρέφονταν κυρίως με κρέας και γάλα αλόγου. Ενώ μια άλλη, δίνει ως σημασία «εκείνες που φοράνε ζώνες», με την έννοια των ζωστήρων, που αποτελούσε ένα εξάρτημα για την τοποθέτηση του εξοπλισμού τους. Υπάρχουν άλλες δεκατέσσερις εκδοχές που εξετάζονται, αλλά φαντάζει πολύ δύσκολο να αποδειχτεί μία, διότι έχει χαθεί σαν όρος στο παρελθόν.

Στην πραγματικότητα και πέρα από τους μύθους, οι Αμαζόνες ήταν νομαδική φυλή του λαού της Σκυθίας κι αποτελούταν από άντρες και γυναίκες που αφιερώνονταν στο κυνήγι και τις μάχες. Χειρίζονταν με εξαιρετική επιδεξιότητα τα τόξα, τις φαρέτρες και τα δόρατα κι ήταν εξαιρετικοί ιππείς. Βρίσκονταν στην Κεντρική Ασία έως τα βόρεια παράλια της Μαύρης Θάλασσας.

Οι αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς βάσισαν τους μύθους τους στις Σκύθισσες γυναίκες, οι οποίες είχαν τελείως διαφορετική θέση στην κοινωνία τους, απ’ αυτήν των Ελλήνων. Υπάρχουν κι ορισμένοι ερευνητές που υποστηρίζουν ότι η δημιουργία των μυθικών Αμαζόνων βασίστηκε στις Σαρμάτισσες γυναίκες, καθώς υπάρχει συγγένεια και μεγάλη ταύτιση μεταξύ των δύο λαών, ως προς τις ικανότητες και τις αρέσκειες .

Οι γυναίκες των λαών αυτών δε διαφοροποιούνταν στην εμφάνιση από τους άντρες, αφού και οι δύο φορούσαν πανοπλίες. Απόδειξη αυτού υπήρξε ένα μνήμα που μελετήθηκε από αρχαιολόγους, στο οποίο βρισκόταν ένας άντρας και μια γυναίκα, φορώντας ίδιου τύπου ενδύματα κι ο καθένας τους συνοδευόταν από μύτες βέλους και τσεκούρι. Ωστόσο, φαίνεται πως για να είναι κάποια γυναίκα στην ίδια θέση με τους άντρες, θα έπρεπε να είναι ανύπαντρη και νέα, ώστε να μπορεί να ανταποκριθεί όπως χρειαζόταν.

Από την άλλη σκοπιά, αυτή του μύθου, χάρη στον Αισχύλο, τον Ηρόδοτο κι άλλους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς δημιουργήθηκαν κάποιοι θρύλοι για τις Αμαζόνες, που τις κάνουν να φαντάζουν πιο σκληρές κι ωμές, από όσο υπήρξαν. Σίγουρα παραδέχονταν ότι αρίστευαν στην τέχνη της έφιππης τοξοβολίας και μπορούσαν να κατατροπώσουν μια ολόκληρη φυλή ανδρών, αλλά η φαντασία τους για τη σχέση των αμαζόνων με το αντρικό φύλο κάλπασε εκστατικά! Υποστηρίχθηκε και πιστεύεται από πολλούς πως απεχθάνονταν τους άντρες, σε σημείο που αν βρισκόντουσαν ανάμεσά τους τούς χρησιμοποιούσαν μόνο ως δούλους για τα οικιακά ή τους τραυμάτιζαν έως ότου γίνονταν ανίκανοι να σταθούν ή τους αφαιρούσαν τη ζωή με τον οποιονδήποτε τρόπο. Έχουν μάλιστα παρουσιαστεί να αφαιρούν ζωές μωρών αν γεννιούνταν αγόρια. Παρά ταύτα, δε θα μπορούσαμε να χρεώσουμε στους αρχαίους Έλληνες τον χαρακτηρισμό τους ως ομοφυλόφιλες, καθώς αυτός προέκυψε στις αρχές του εικοστού αιώνα, από μια Ρωσίδα ποιήτρια, ονομαζόμενη Marina Tsvetaeva.

Το μεγάλο βήμα για την αποκατάσταση του ονόματος των Αμαζόνων το έκανε η Adrienne Major, το 2014, όταν έγραψε το βιβλίο της για τις αλήθειες και τους θρύλους της φυλής των Αμαζόνων, ύστερα από πολυετή ενδελεχή έρευνα. Μεταξύ πολλών άλλων απέδειξε την αληθινή τους υπόσταση που αμφισβητούνταν, επιβεβαίωσε τον τόπο καταγωγής τους στην Ευρασία, απέκλεισε τον μύθο του στήθους, βρήκε στοιχεία για το ότι τους γιους τους τούς έστελναν στους πατέρες τους, για να εκπαιδεύονται στο κατάλληλο περιβάλλον και για να αποφευχθούν οι αιμομιξίες. Υποστήριξε ότι δε θα μπορούσαν να μισούν τους άντρες, καθώς πολλές υπήρξαν ερωμένες τους κι ήταν ο μόνος τρόπος να αναπαραχθούν. Στο αν ήταν ομοφυλόφιλες απάντησε, επίσης, ότι θα ήταν οπωσδήποτε καταγεγραμμένο ή αποτυπωμένο στα ευρήματα, αφού οι αρχαίοι Έλληνες κι οι Ρωμαίοι δεν αισθάνονταν κάποια ντροπή για τις ομοφυλοφιλικές σχέσεις, οπότε δεν μπορεί να ισχύει. Υποστηρίζεται ότι οι σχέσεις μεταξύ τους ήταν πολύ δεμένες, σαν αδερφικές.

Σύμφωνα με την Adrienne Major, η παρουσίαση των Αμαζόνων όπως τις ξέρουμε οφείλεται στον τρόμο και τη σαγήνη που προκαλούσαν στους Έλληνες, καθώς ήταν κάτι τελείως διαφορετικό απ’ τις συζύγους και τις θυγατέρες τους. Η «ανάγκη» της ιστορίας των μεγάλων θρυλικών ηρώων, όπως ο Ηρακλής, να κατατροπώσουν την αρχηγό των Αμαζόνων ως άθλο κι ένδειξη μεγάλης ανδρείας κι ισχύος, θεωρείται ότι υποκρύπτει ακριβώς τον φόβο τους γι’ αυτές.

Μολονότι δεν απέκτησαν την καλύτερη δυνατή φήμη, οι Αμαζόνες έχουν αγαπηθεί πολύ μέσα απ’ τους μύθους ως «κακές». Είτε ως καλοί είτε ως κακοί ήρωες, διεκδικούν πολύ συχνά μια θέση στην υπόθεση μιας ιστορίας ή ενός σεναρίου τηλεοπτικής παραγωγής ή κι ως χαρακτήρες σε βιντεοπαιχνίδια.

Η πρώτη εμφάνιση μιας Αμαζόνας ως ήρωα ήταν το 1941, με τη μορφή της Wonder Woman! Αρχικά, οι εμπνευστές δεν την είχαν στο ίδιο επίπεδο με τους άντρες υπερήρωες, καθώς την παρουσίαζαν εργαζόμενη ως γραμματέα, ή σε άλλες άσχετες δουλειές, παίζοντας έναν συμπληρωματικό ρόλο στην πλοκή. Επιπλέον, δεν αφιέρωναν κάποια ταινία στην ίδια, όπως έκαναν με τους αρσενικούς χαρακτήρες. Αυτό συνέβη αρκετά χρόνια αργότερα, το 1970, όταν η Lynda Carter δημιούργησε την τηλεοπτική σειρά βασισμένη επάνω της. Έπειτα, υπήρξαν αρκετές παραγωγές που αφιέρωσαν μικρά ή μεγάλα κομμάτια σε ρόλους Αμαζόνων ή και καθ’ ολοκληρία ταινίες σε Αμαζόνες. Σε μια απ’ τις πιο δημοφιλείς, στη σειρά της Ζήνας, αν και δεν είναι μια απ’ αυτές, έχει αφιερωθεί ένα επεισόδιο που σχετίζεται με τις Αμαζόνες, δείχνοντας μάλιστα και κάποιες τελετουργίες τους, σχετικά με τη μύηση νέων κοριτσιών στον τρόπο ζωής και την κοινωνία τους.

Οι Αμαζόνες, λοιπόν, δεν υπήρξαν μόνο ως προϊόν μυθοπλασίας, αλλά υπήρξαν και μια ζωντανή απόδειξη ανεξαρτησίας κι ισότητας. Θα μπορούσαμε να αναφερθούμε και στις σύγχρονες «Αμαζόνες», που καλύπτονται και στηρίζονται μόνες τους, χωρίς να αναλογίζονται κοινωνικά στερεότυπα που βαραίνουν κάθε πλευρά, αλλά δεν είναι αναγκαίο. Είτε το θέλουμε μύθο είτε κομμάτι της ιστορίας, το μήνυμα είναι ξεκάθαρο: δε χωρίζεται καμία δραστηριότητα επιβίωσης κι εργασίας σε αντρική και γυναικεία. Όπως εκπαιδευόμαστε δρούμε και ζούμε!

Θέλουμε και τη δική σου άποψη!

Στείλε το άρθρο σου στο info@pillowfights.gr και μπες στη μεγαλύτερη αρθρογραφική ομάδα!

Μάθε περισσότερα ΕΔΩ!