Το πόσο γρήγορα εξελίσσονται τα δεδομένα της κοινωνίας μπορεί ειλικρινά να μας αιφνιδιάσει, έως και να μας αφήσει σε άγνοια για τα νέα. Ειδικά, όταν μαθαίνουμε να ζούμε μέσα σε συγκεκριμένη ομάδα, που δεν είναι άλλη απ’ αυτήν στην οποία ανήκουμε, δεν κατανοούμε εύκολα το πώς και πότε συνέβη κάτι έξω απ’ αυτήν. Ειδικότερα, σχεδόν κάθε είδους ανθρώπινη σχέση φαίνεται πως αποκτά τα δικά της νέα χαρακτηριστικά, ανά διαστήματα περίπου δεκαετιών. Ίσως, περισσότερο μας απασχολεί ο χαρακτήρας των ερωτικών σχέσεων, που πια κατηγορούνται για έλλειψη συναισθηματισμού και ρομαντισμού. Είναι όντως κάπως έτσι τα πράγματα ή μήπως πλέον οι σχέσεις γίνονται πιο ειλικρινείς;
Η έννοια της λέξης «πολυσυντροφικότητα» ή “polyamory”, μπορεί εύκολα να παρεξηγηθεί, καθώς οι άνθρωποι σκέφτονται στο πρώτο άκουσμά της ότι είναι αποκλειστικά η ερωτική συνεύρεση μεταξύ περισσοτέρων των δύο ατόμων. Αυτή είναι πολύ συγκεχυμένη διατύπωση, καθώς η πολυσυντροφικότητα ορίζεται γενικά ως «η διατήρηση σταθερών ερωτικών και συντροφικών σχέσεων μεταξύ τριών ή περισσότερων ανθρώπων, οι οποίοι είναι απόλυτα συνειδητοποιημένοι και συναινούν ανεπιφύλακτα». Με πιο απλά λόγια, η σχέση δεν αποτελείται από δύο άτομα, αλλά από τρία ή περισσότερα και χωρίς να χρησιμοποιεί κανείς τη λέξη «κέρατο». Αυτή η σχέση περιλαμβάνει ό,τι και μια σχέση που δημιουργούν δύο παράγοντες. Δε σημαίνει απαραίτητα, όμως, ότι όλοι οι παράγοντες των πολυσυντροφικών σχέσεων έχουν άμεση επαφή κι αλληλεπίδραση∙ μπορεί ο χρόνος να μοιράζεται στα δύο, στα τρία κι ούτω καθεξής.
Ακριβώς επειδή δε διακρίνονται οι κοινοί κανόνες μιας ερωτικής σχέσης αποκλειστικά δύο προσώπων, υπάρχουν πολλά είδη πολυσυντροφικών σχέσεων με δική τους νόρμα. Όπως υπάρχουν και για τα ζευγάρια, που πρόκειται να έχουν σοβαρή, ελεύθερη ή σχεδόν σχέση, με τον ορισμό που τους δίνει ο καθένας. Περίπου τα αντίστοιχα και μερικά επιπρόσθετα είδη επιχειρείται να προσδιοριστούν, όσο πιο κατατοπιστικά γίνεται. Στην ορολογία των πολυσυντροφικών, ορίζονται όλες οι σχέσεις ως «ελεύθερες σχέσεις», οι οποίες αναφέρονται σε συναινετικές μη μονογαμικές σχέσεις. Πιο συγκεκριμένα, κάποια είδη είναι τα εξής:
Πολυαποκλειστικότητα (polyfidelity)
Σχέση μεταξύ συγκεκριμένου αριθμού ανθρώπων που δεν επιτρέπει οποιαδήποτε ερωτική επαφή με άλλους. Εν ολίγοις, κανονική πολυγαμία αλλά με μέτρο. Θα αναρωτιόταν κάποιος ποιο το νόημα σ’ όλο αυτό κι η απάντηση των ίδιων είναι πως κάποιος μπορεί να αισθανθεί αγάπη ή έρωτα για περισσότερους από έναν άνθρωπο.
Ανεξάρτητη πολυσυντροφικότητα (solo polyamory)
Ένας άνθρωπος διατηρεί πολλαπλές σχέσεις, όντας ειλικρινής προς όλους τους εμπλεκόμενους, χωρίς όμως να δεσμεύεται με κάποιον τρόπο. Κάτι σαν τις μοναδικές αγάπες του Μάνθου, αλλά με ειλικρίνεια και μάλλον χωρίς αγάπες.
Σχεσιακή αναρχία (relationship anarchy)
Για την ακρίβεια, είναι παρακλάδι της πολυσυντροφικότητας και οι άνθρωποι που την ασκούν δεν ιεραρχούν με κανένα κριτήριο τις σχέσεις τους κι αποφεύγουν την κατηγοριοποίησή τους. Κάποιου είδους πολυγαμική σχέση, λοιπόν, χωρίς ταμπέλα, λόγω ιδεολογίας. Θα λέγαμε πως παραπέμπει κάπως στις σχεδόν σχέσεις των ζευγαριών.
Για να μη γίνει κάποια ατυχής σύγκριση με την πολυγαμία στο Ισλάμ, που ουδεμία σχέση έχει, ως θρησκευτικός κανόνας που αφορά μόνο τους άντρες, μπορούν να αναφερθούν δύο τηλεοπτικά παραδείγματα. Στην ελληνική σειρά «Singles», ο χαρακτήρας της Λίλας διατήρησε για ένα διάστημα πολυσυντροφική σχέση με δύο άντρες, ένω στην ξένη σειρά “American Horror Story”, στη δεύτερη σεζόν, ο χαρακτήρας του Κιτ έκανε το ίδιο με δύο γυναίκες, έχοντας δημιουργήσει μάλιστα δύο οικογένειες. Και στις δύο αυτές περιπτώσεις δεν ήταν πολύ καλό το τελικό αποτέλεσμα, διότι ακριβώς κάποιος ή κάποιοι απ’ τους παράγοντες δεν επιθυμούσαν αυτού του είδους τη σχέση και συμβιβάστηκαν προσωρινά.
Για να δημιουργηθούν και να διατηρηθούν αυτές οι σχέσεις, δε θα πρέπει να διακατέχεται κάποιος από κτητικότητα, ζήλια κι ανασφάλεια. Φυσικά, κάποτε μπορεί να εμφανιστούν κι αυτά μέσα στις σχέσεις αλλά υπενθυμίζεται ότι είναι όλοι μαζί σ’ αυτό και πως κανένας δε μονοπωλεί κανέναν. Γι’ αυτό ένας άνθρωπος που επιθυμεί να αποτελούν μόνο δύο τη σχέση, δε θα λειτουργούσε με ευνοϊκό τρόπο για εκείνον αλλά και για την ίδια τη σχέση, ως πολυσυντροφική.
Από την άλλη, φαίνεται να είναι πολύ λεπτή η γραμμή ανάμεσα στα δύο είδη σχέσεων. Σύμφωνα με έρευνες που πραγματοποιήθηκαν στη χώρα μας, από την Εταιρεία Μελέτης της Ανθρώπινης Σεξουαλικότητας και το Ανδρολογικό Ινστιτούτο, πάνω απ’ το μισό ποσοστό των ανδρών και γυναικών που ερωτήθηκαν έχουν εξωσυζυγικές σχέσεις. Με βάση αυτό το στοιχείο και κάποια στοιχεία της αρχαιολογικής έρευνας, που αποδεικνύουν ότι οι σχέσεις τότε δεν ήταν μονογαμικές, καθοδηγείται η σκέψη μας στο ότι οι μονογαμία αποτελεί ένα πολιτισμικό δημιούργημα.
Οι πολυσυντροφικοί άνθρωποι υποστηρίζουν πως πολλά κινήματα, απ’ τις δεκαετίες 1960-1970, ήταν ο πρόδρομος των σύγχρονων κινημάτων πολυσυντροφικότητας, διότι εκείνα ξεκίνησαν να αμφισβητούν γενικότερα το σύστημα κι υποστήριζαν τη διεκδίκηση περισσότερων ανθρωπίνων δικαιωμάτων κι ελευθεριών. Λέγεται πως το 1990 εμφανίζεται για πρώτη φορά ο όρος “polyamorous” κι ως το 2009 εκτιμάται ότι στις ΗΠΑ βρέθηκαν περίπου μισό εκατομμύριο πολυσυντροφικών οικογενειών. Πλέον, σε διάφορες χώρες γίνονται παρελάσεις υπερηφάνειας, όπως είναι το Pride της ΛΟΑΤΚΙ+, ώστε οι πολυσυντροφικοί να διεκδικήσουν μια θέση ίσης αντιμετώπισης απ’ την κοινωνία, καθώς υφίστανται πολλές διακρίσεις σε πολλούς τομείς της ζωής τους.
Μια πολυσυντροφική οικογένεια αποτελείται από τρεις ή περισσότερους γονείς και τα παιδιά τους. Συχνότατα, τίθεται το ερώτημα του κατά πόσο είναι κατάλληλη μια πολυσυντροφική οικογένεια για ένα παιδί. Η απάντηση που δίνεται είναι πως, αφού το παιδί μπορεί να καλυφθεί από συναισθηματική κι οικονομική άποψη, είναι σε καλύτερη θέση απ’ το να ήταν με κακοποιητικούς γονείς ή σε μια μονογονεϊκή οικογένεια. Δημιουργείται ένα υγιές περιβάλλον γι’ αυτό κι επίσης, το ίδιο αναπτύσσεται χωρίς κοινωνικά στερεότυπα και στεγανά. Δεν υπάρχουν αρκετά στοιχεία για το αν υπάρχουν ψυχολογικές ή κοινωνικές επιπτώσεις σ’ ένα παιδί που μεγαλώνει και ζει σε τέτοιο οικογενειακό περιβάλλον.
Συμπερασματικά, θα μπορούσε να ειπωθεί πως απ’ όλα αυτά προκύπτουν δύο κατηγορίες ανθρώπων: οι πολυγαμικοί κι οι μονογαμικοί. Οι μεν ψέγουν τους δε για το ότι ακολουθούν μια σχεσιακή νόρμα, χωρίς να δέχονται άλλη, ενώ οι δε ψέγουν τους μεν για το ότι προσπαθούν να αλλάξουν τη σχεσιακή νόρμα. Θα ήταν όλα πολύ απλούστερα και καλύτερα, αν αποδέχονταν όλοι την επιθυμία όλων, χωρίς δήθεν κοινωνικές δηλώσεις και την ανάγκη να υπερτερήσει η μία ή η άλλη προτίμηση. Αληθινά, κρίνουμε τους διαφορετικούς από εμάς ανθρώπους επειδή μας απασχολεί πράγματι η ζωή τους ή επειδή εκφράζουν κάτι που δυσκολευόμαστε να εκφράσουμε εμείς;
Συντάκτης: Ελένη Βαλαβάνη
Επιμέλεια κειμένου: Γιοβάννα Κοντονικολάου
Επιμέλεια κειμένου: Γιοβάννα Κοντονικολάου
