Η Σουηδία είναι σε όλους μας γνωστή για τις θέσεις της απέναντι στις φυλετικές διακρίσεις και στην προαγωγή της ισότητας. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, που έχει βαθμολογηθεί από το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ (World Economic Forum) ως η χώρα με το τέταρτο μικρότερο χάσμα που παρατηρείται ανάμεσα στα φύλα, παγκοσμίως. Από το 1998, μάλιστα, όλα τα σχολεία βάσει νόμου είναι υποχρεωμένα να διασφαλίζουν ίσες ευκαιρίες σε κορίτσια κι αγόρια.
Αυτή η νομοθετική ρύθμιση στάθηκε αφορμή ώστε μια ομάδα δασκάλων να ξεκινήσει να κινηματογραφεί ο ένας τον άλλον την ώρα που έπαιζαν, έτρωγαν και γενικότερα συναναστρέφονταν με παιδιά ηλικίας έως 6 ετών. Αυτό που διαπίστωσαν ήταν πως αυθόρμητα και χωρίς να το συνειδητοποιούν χειρίζονταν τα παιδιά με διαφορετικό τρόπο, ανάλογα με το φύλο τους. Για παράδειγμα, έτειναν να παρηγορούν περισσότερο τα κορίτσια απ’ ό,τι τα αγόρια όταν χτυπούσαν. Από την άλλη, ανέχονταν περισσότερο τη φασαρία από τ’ αγόρια απ’ ό,τι από τα κορίτσια ενώ περνούσαν περισσότερη ώρα μιλώντας κι εξηγώντας πράγματα στα κορίτσια απ’ ό,τι στα αγόρια. Παράλληλα, ανακάλυψαν πως ο τόνος της φωνής τους άλλαζε ανάλογα με το αν απευθύνονταν σε αγόρι ή κορίτσι.
Το παραπάνω άτυπο πείραμα σε συνδυασμό με τον νόμο περί ισότητας στα σχολεία οδήγησε τη Λότα Ταγιαλίν, διευθύντρια του Nikolai Garden, ενός δημόσιου ιδρύματος προσχολικής αγωγής, να υιοθετήσει πρακτικές που θα προάγουν και θα ενισχύουν, στην πράξη πλέον, την ισότητα των φύλων. Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο, οι νηπιαγωγοί του Nikolai Garden, αποφεύγουν να χρησιμοποιήσουν τις προσωπικές αντωνυμίες «αυτός» ή «αυτή», όπως επίσης, και να προσφωνούν τα παιδιά «αγόρια» ή «κορίτσια». Αντ΄ αυτού, τα αποκαλούν είτε με το όνομά τους είτε χρησιμοποιούν την προσφώνηση «φίλοι», γιατί θεωρούν πως το «φίλοι» τοποθετεί τα παιδιά σ’ ένα ισότιμο επίπεδο μεταξύ τους. Επειδή οι αρσενικές ή θηλυκές αναφορές οποιασδήποτε φύσης αποτελούν ταμπού, προτιμάται η αντωνυμία hen που είναι «ουδέτερη» κι ακούγεται ευρέως σε διάφορους κύκλους φεμινιστών και queer ατόμων.
Τα παιχνίδια στο Nikolai Garden δεν είναι χωρισμένα σε «αγορίστικα» και «κοριτσίστικα». Οι κούκλες, κάποιες εκ των οποίων είναι μαύρες, τα λέγκο, τα κουζινικά, τα αυτοκινητάκια κι οι δεινόσαυροι χρησιμοποιούνται εξίσου απ’ όλα τα παιδιά κι εκφράσεις όπως «αγόρια, πάμε για ποδόσφαιρο» δε λέγονται, καθώς σέβονται το γεγονός πως μπορεί να υπάρχουν και κορίτσια που προτιμούν να παίξουν ποδόσφαιρο ή αγόρια που δεν το προτιμούν. Όταν χτυπάει ένα παιδί, απολαμβάνει την ίδια φροντίδα και τρυφερότητα ανεξαρτήτως φύλου και δε θα υπάρξει προτροπή στ’ αγόρια «να φανούν δυνατά και να κλάψουν λιγότερο». Στη σχολική βιβλιοθήκη είναι ελάχιστα τα κλασικά παραμύθια με πριγκίπισσες κι ιππότες που προάγουν φυλετικά στερεότυπα, ενώ υπάρχει πληθώρα βιβλίων με θεματολογία που περιλαμβάνει υιοθετημένα παιδιά, queer ζευγάρια κι ανύπαντρους γονείς.
Το εκπαιδευτικό μοντέλο που ακολουθεί το Nikolai Garden υποστηρίζεται από αρκετούς γονείς στη Σουηδία και θεωρείται επιτυχημένο καθώς έχει ανοίξει τον δρόμο σε άλλα νηπιαγωγεία στη Στοκχόλμη, όπως το Egalia, που στα λατινικά σημαίνει ισότητα, να λειτουργήσουν χρησιμοποιώντας το ίδιο μοντέλο. Η διευθύντρια του Nikolai Garden σε συνέντευξή της στο CNN Health τονίζει πως «Θέλουμε όλα τα παιδιά να έχουν τις ίδιες ευκαιρίες να νιώθουν, να εκφράζουν τους εαυτούς τους, να τους αρέσει όποιο χρώμα τους αρέσει, να παίξουν το άθλημα με το οποίο ασχολούνται κι ούτω καθεξής. Δε θέλουμε να τους περιορίσουμε» και συμπληρώνει «Δεν προσπαθούμε να πούμε ότι τα κορίτσια πρέπει να είναι αγόρια ή τα αγόρια πρέπει να είναι κορίτσια, απλώς θέλουμε κάθε άτομο να έχει το δικαίωμα να είναι το άτομο που είναι, ανεξαρτήτως φύλου» (Scott, 2018).
Φυσικά, υπάρχουν και γονείς που αντιτίθενται σ’ αυτόν τον τρόπο εκπαίδευσης. Σε άλλες συνεντεύξεις που έδωσε κατά καιρούς, η Λότα Ταγιαλίν αναφέρθηκε στο γεγονός πως δέχεται αρκετά γράμματα και e-mails από άτομα που εκφράζουν τη δυσαρέσκειά τους, ακόμα και θυμό, για το μοντέλο που ακολουθεί το σχολείο, χωρίς ωστόσο να επιχειρηματολογούν. Μια από τις φωνές αντίδρασης αποτελεί ο Σουηδός ψυχίατρος και συγγραφέας Ντέιβιντ Έμπερχαρντ που θεωρεί ότι «το να αποκαλούν αγόρια και κορίτσια «hen» είναι «διανοητικά ανέντιμο», καθώς είναι «τυφλό στις βιολογικές διαφορές. Αυτό είναι το είδος της πλύσης εγκεφάλου που λειτουργεί όταν τα παιδιά είναι μικρά και βραχυπρόθεσμα προσαρμόζονται σ’ αυτό, αλλά τι συμβαίνει όταν πηγαίνουν στο κανονικό σχολείο κι ανακαλύπτουν ότι ζούσαν σε μια αίρεση; Αυτό είναι ένα είδος θρησκευτικής αίρεσης που λέει ότι δεν υπάρχουν διαφορές μεταξύ ανδρών και γυναικών, δεν έχει καμία σχέση με την επιστήμη». (Scott, 2018).
Όλα τα παραπάνω συμβαίνουν στην όχι και τόσο μακρινή σ’ εμάς Σουηδία. Ίσως η Ελλάδα να έχει ακόμα αρκετό δρόμο να βαδίσει ως προς την υιοθέτηση παρόμοιων εκπαιδευτικών μοντέλων σε δημόσια ιδρύματα και την κατάργηση των φυλετικών στερεοτύπων, καθώς τόσο οι κοινωνικές δομές της, όσο κι η ατομική συνείδηση, κουβαλάνε ακόμη αρκετές προσδοκίες γύρω από τον ρόλο των φύλων. Ως εκ τούτου το «ως γυναίκα/κορίτσι οφείλεις να… ή οφείλω να… ή πρέπει να…» κι αντίστοιχα «ως άντρας/αγόρι» είναι βαθιά ριζωμένες μέσα μας κι εκδηλώνονται ποικιλοτρόπως, άλλοτε με μεγαλύτερη κι άλλοτε με μικρότερη ένταση. Ακόμα και στις νεότερες γενιές που δείχνουν μεγαλύτερη ανάγκη ή θέληση να καταρρίψουν αυτά τα στερεότυπα.
Γι’ αυτό η εφαρμογή ενός αντίστοιχου μοντέλου εκπαίδευσης στην Ελλάδα πολύ πιθανόν να ξεσήκωνε περισσότερες αντιδράσεις. Παρ’ όλα αυτά, τέτοια ερεθίσματα μπορούν να μας προβληματίσουν ως προς την ατομική μας ευθύνη, όσον αφορά στη διαιώνιση των φυλετικών στερεοτύπων, ως γονείς, σύντροφοι, εργοδότες, φίλοι, κόρες, γιοί κι όποιον άλλο ρόλο έχουμε.
Και τελικά, πώς θα ήταν ο κόσμος μας αν καταργούσαμε όλα αυτά τα συνειδητά κι υποσυνείδητα «ως άντρας/γυναίκα οφείλεις να…» και τα αντικαθιστούσαμε με το «ως άνθρωπος/άτομο/μέλος της κοινωνίας οφείλεις να…». Πόσα βάρη θα έφευγαν ίσως από τις πλάτες των ανδρών και των γυναικών που τα φορτώθηκαν επειδή είναι άντρες ή γυναίκες; Θα υπήρχε όντως μεγαλύτερη ισορροπία τόσο στην κοινωνία γενικότερα όσο και σε ατομικό επίπεδο μεταξύ των δύο φύλων ή θα δημιουργούνταν άλλα προβλήματα; Τέτοια ερωτήματα μπορεί να χρειάζονται πολλά ακόμη χρόνια κι αρκετές οικονομικοπολιτικές και πολιτισμικές αλλαγές για να απαντηθούν. Όμως, ίσως στη Σουηδία να έχει γίνει μια αρχή.
Πηγές
Gaines, J. (2017, June 30). Most Shared. Retrieved from Upworthy
Scott, K. (2018, November 1). CNN Health. Retrieved from CNN
Barry, E. (2018, March 24). Europe. Retrieved from The New York Times
Tagliabue, J. (2012, November 13). Europe. Retrieved from The New York Times
Συντάκτης: Ευαγγελία Θεοδωρούδα
Επιμέλεια κειμένου: Γιοβάννα Κοντονικολάου
Επιμέλεια κειμένου: Γιοβάννα Κοντονικολάου
