Ο έρωτας…
Άλλοι τον βλέπουν μαγικό, άλλοι σαν μαθηματική εξίσωση που δεν βγάζει ποτέ σωστό αποτέλεσμα. Κάποιοι πιστεύουν ότι είναι θέμα τύχης ή απλά «γραφτό» να συμβεί, ενώ άλλοι είναι πεπεισμένοι ότι υπάρχει κάποιος μηχανισμός πίσω από αυτό το χάος. Και η αλήθεια; Μάλλον, είναι κάπου στη μέση. Άρα, αν έχεις βρεθεί να αναρωτιέσαι «Γιατί ελκύομαι πάντα από τον ίδιο τύπο ατόμου;», «Γιατί ο φίλος μου ερωτεύεται με εντελώς διαφορετικά κριτήρια από εμένα;» ή «Μπορούμε έστω να αγγίξουμε λίγο την αλήθεια πίσω από το πιο ανεξήγητο συναίσθημα;», πάμε να αναλύσουμε τις 4 θεωρίες που μπορούν, τουλάχιστον, να μας βάλουν σε μια σειρά.
Η θεωρία της ανταμοιβής υποστηρίζει ότι δεν ερωτευόμαστε τυχαία! Στην ουσία, το μυαλό μας μαθαίνει να συνδέει την παρουσία ενός ατόμου με θετικά συναισθήματα, με τον ίδιο τρόπο που ένα τραγούδι από τα εφηβικά μας χρόνια μπορεί να μας φέρει νοσταλγία. Όταν κάποιος μας κάνει να νιώθουμε ωραία, το μυαλό μας τον τοποθετεί στη λίστα με τα «επιθυμητά πρόσωπα». Κάπως έτσι γεννιέται η έλξη! Η παρουσία αυτού του ατόμου γίνεται ένα φυσικό boost ευχαρίστησης, κάνοντάς μας να θέλουμε περισσότερη επαφή μαζί του.
Η δύναμη της έλξης, όμως, δε βρίσκεται μόνο στην ίδια την ανταμοιβή, αλλά και στο πώς αυτή έρχεται. Ο εγκέφαλός μας δεν ανταποκρίνεται μόνο στην απόλαυση, αλλά και στη διαλείπουσα ανταμοιβή, δηλαδή όταν η προσοχή και η επιβεβαίωση δίνονται σε απρόβλεπτες δόσεις. Όμως, υπάρχει και ένας άλλος παράγοντας που καθορίζει την έλξη, η αμοιβαιότητα. Οι άνθρωποι τείνουν να έλκονται περισσότερο από εκείνους που δείχνουν ενδιαφέρον για αυτούς, καθώς έχει αποδειχθεί ότι η ίδια η αίσθηση πως αρέσουμε σε κάποιον αυξάνει την έλξη προς αυτόν, γιατί αν μας εκτιμά, τότε αξίζει κι εκείνος την προσοχή μας.
Αληθινή περίπτωση: Νίκος και Ιωάννα
Ο Νίκος δεν ερωτευόταν εύκολα. Του άρεσαν οι χαλαρές σχέσεις, και πίστευε πως ο έρωτας ήταν είτε άμεσος είτε ανύπαρκτος. Η Ιωάννα ήταν πάντα μια ευχάριστη παρουσία στη ζωή του. Χαμογελαστή, έξυπνη, γεμάτη θετική ενέργεια∙ μια καλή φίλη. Κάθε φορά που της μιλούσε, ένιωθε καλύτερα. Όταν είχε μια δύσκολη μέρα, η Ιωάννα ήξερε πώς να τον κάνει να γελάσει. Το μυαλό του έμαθε να συνδέει την παρουσία της με τη χαρά, την ασφάλεια και την επιβεβαίωση και τότε, ξαφνικά, εκείνη απομακρύνθηκε. Ο Νίκος έμαθε ότι είχε γνωρίσει κάποιον άλλον. «Θα δούμε πώς θα πάει», του είπε χαμογελώντας. Εκείνη τη στιγμή, όλα άλλαξαν. Δεν είχε καταλάβει πόσο εξαρτημένος ήταν από την παρουσία της μέχρι που αυτή έπαψε να είναι δεδομένη. Η Ιωάννα πλέον ήταν η γυναίκα που είχε ερωτευτεί χωρίς να το συνειδητοποιήσει αρχικά.
Έπειτα, σύμφωνα με την εξελικτική θεωρία, οι άνθρωποι ερωτεύονται επειδή η επιλογή συντρόφου βασίζεται σε χαρακτηριστικά που, σε βάθος χρόνου, αυξάνουν την πιθανότητα υγιούς αναπαραγωγής κι επιτυχούς ανατροφής απογόνων. Το μυαλό μας έχει εξελιχθεί να αναζητά σημάδια καλών γονιδίων, υγείας και σταθερότητας, καθώς αυτά σχετίζονται με τη μακροπρόθεσμη επιβίωση. Έτσι, τα χαρακτηριστικά που βρίσκουμε ελκυστικά, όπως η συμμετρία του προσώπου, οι φυσικές ενδείξεις υγείας, η κοινωνική ικανότητα ή η συναισθηματική σταθερότητα, δεν είναι απλές προτιμήσεις, αλλά ενδείξεις που στο βάθος του χρόνου έχουν συνδεθεί με μεγαλύτερη επιτυχία στην αναπαραγωγή. Η φυσική έλξη, για παράδειγμα, αφορά και την υποσυνείδητη ικανότητά μας να εντοπίζουμε βιολογικά προτιμητέους συντρόφους, όπως αυτούς που διαθέτουν γενετική ποικιλομορφία στο ανοσοποιητικό τους σύστημα, όπως έχω αναφέρει σε άλλο άρθρο μου για το MHC, το οποίο καθορίζει την επιλογή συντρόφου.
Αληθινή περίπτωση: Κατερίνα και Μάνος
Η Κατερίνα και ο Μάνος γνωρίστηκαν σε μια παρέα φίλων. Συμπαθητικός, αλλά όχι ο τύπος της. Όμως, όσο περνούσε η ώρα, κάτι άλλαξε, είχε μια ηρεμία στον λόγο του, μια αυτοπεποίθηση, και οι φίλοι του τον εκτιμούσαν. Ο Μάνος, από την άλλη, την είχε προσέξει από την πρώτη στιγμή. Το χαμόγελό της, η αβίαστη άνεση στην κίνησή της, η ενέργειά της τον τράβηξαν αμέσως. Η συζήτηση ήρθε αβίαστα. Ο Μάνος δεν ήταν ο πιο εντυπωσιακός άντρας στον χώρο, αλλά είχε σταθερότητα, χιούμορ και έκανε την Κατερίνα να γελάει χωρίς να προσπαθεί υπερβολικά. Όταν της έκανε μια αστεία παρατήρηση, εκείνη τον κοίταξε διαφορετικά. Την επόμενη μέρα, ο Μάνος δεν μπορούσε να τη βγάλει από το μυαλό του, η μυρωδιά της, το βλέμμα της όταν γελούσε. Και η Κατερίνα; Δεν είχε σκοπό να του στείλει πρώτη, αλλά όταν είδε το όνομά του στην οθόνη της, η καρδιά της χτύπησε λίγο πιο δυνατά.
Η Θεωρία της Εργαλειακότητας εξηγεί ότι ο έρωτας μια διαδικασία που επηρεάζεται βαθιά από το πόσο χρήσιμος είναι ένας σύντροφος στην επίτευξη των προσωπικών μας στόχων. Οι άνθρωποι δεν ερωτεύονται τυχαία, αλλά τείνουν να δημιουργούν σχέσεις με άτομα που διευκολύνουν τη ζωή τους, προσφέρουν υποστήριξη κι ενισχύουν την αυτοβελτίωση και την εξέλιξή τους, δηλαδή η έλξη δεν είναι στατική· αλλάζει ανάλογα με τις ανάγκες και τις προτεραιότητες που έχει κάποιος σε κάθε φάση της ζωής του. Για παράδειγμα, όταν κάποιος επιδιώκει συναισθηματική ασφάλεια, μπορεί να ελκύεται από συντρόφους που του προσφέρουν σταθερότητα και κατανόηση, ενώ σε μια φάση όπου προτεραιότητα είναι η επαγγελματική ανέλιξη, μπορεί να νιώσει έλξη για κάποιον που τον εμπνέει. Άρα, ο πιο ελκυστικός σύντροφος είναι εκείνος που, τη δεδομένη χρονική στιγμή, φαίνεται πιο χρήσιμος για την πορεία που θέλουμε να ακολουθήσουμε, ενώ, όσο περισσότερο αντιλαμβανόμαστε έναν σύντροφο ως καταλυτικό παράγοντα για την εξέλιξή μας, τόσο ισχυρότερη γίνεται και η έλξη προς αυτόν.
Αληθινή περίπτωση: Γιώργος και Μαρία
Η Μαρία δυναμική, φιλόδοξη κι ανεξάρτητη, δεν ένιωθε την ανάγκη να είναι σε σχέση. Μέχρι που γνώρισε τον Γιώργο. Δεν ήταν το bad guy που θα την έκανε να νιώσει αμέσως φλόγα πάθους. Ήταν, όμως, ακριβώς ό,τι χρειαζόταν τη στιγμή που το χρειαζόταν. Η ηρεμία και η σταθερότητά του τη βοηθούσαν να ισορροπήσει. Δεν της ζητούσε να αλλάξει, δεν της δημιουργούσε ανασφάλεια, αντίθετα, της έδινε χώρο να εξελίσσεται χωρίς να θυσιάζει τα όνειρά της. Η έλξη ήρθε σταδιακά, με κάθε μικρή πράξη, θυμόταν πάντα να της στείλει καλή επιτυχία πριν από μια δύσκολη παρουσίαση, έβρισκε τρόπους να μειώσει το άγχος της χωρίς να το κάνει θέμα, τη στήριζε χωρίς να την πνίγει. Μέχρι που η Μαρία συνειδητοποίησε πως ο Γιώργος δεν ήταν απλώς «εκεί», ήταν αυτός που έκανε τη ζωή της καλύτερη. Και κάπως έτσι, τον ερωτεύτηκε.
Τέλος, η θεωρία των «σεναρίων αγάπης» εξηγεί ότι ο έρωτας βασίζεται σε εσωτερικά σενάρια που λειτουργούν σαν οδηγίες για το πώς πρέπει να είναι ο έρωτας. Τα ερωτικά σενάρια είναι κοινωνικά κατασκευάσματα που διαμορφώνονται από την κουλτούρα, τις εμπειρίες και τα μέσα ενημέρωσης, επηρεάζοντας το πώς αντιλαμβανόμαστε τις σχέσεις. Οι περισσότεροι άνθρωποι μεγαλώνουν με συγκεκριμένες αφηγήσεις για το πώς «πρέπει» να εξελίσσεται ένας έρωτας: ποιος κάνει το πρώτο βήμα, πώς πρέπει να νιώθουμε, ποιο είναι το «φυσιολογικό» μονοπάτι της σχέσης. Για παράδειγμα, υπάρχει αν δεν υπάρχει έντονο πάθος από την αρχή, η σχέση δεν έχει αξία, ή η ζήλια είναι απόδειξη ενδιαφέροντος ή αν μια σχέση δεν καταλήξει σε γάμο, τότε δεν ήταν «πραγματική». Αυτά τα σενάρια λειτουργούν σαν ένα εσωτερικό manual που καθορίζει ποιον ερωτευόμαστε και πώς κρίνουμε τις σχέσεις των άλλων. Έρευνες δείχνουν ότι οι άνθρωποι επηρεάζονται τόσο πολύ από αυτά, που αν ένα ζευγάρι δεν ταιριάζει εμφανισιακά, υποθέτουν αυτόματα ότι υπάρχει κάποιο «αντάλλαγμα» στη σχέση, όπως κοινωνικό status ή οικονομική ασφάλεια. Το πρόβλημα είναι ότι πολλές φορές ακολουθούμε αυτά τα σενάρια ασυνείδητα, ακόμα κι όταν δεν εξυπηρετούν πραγματικά την ευτυχία μας.
Αληθινή περίπτωση: Ελένη και Αντώνης
Η Ελένη πάντα πίστευε στον έρωτα με πάθος. Από μικρή είχε στο μυαλό της την ιδανική σχέση ως καταιγιστικό πάθος, σχεδόν τηλεπαθητική επικοινωνία, ένας σύντροφος που είναι «αρχηγός». Όταν γνώρισε τον Αντώνη, δεν ένιωσε τίποτα συγκλονιστικό. Ήταν ευγενικός, ειλικρινής, όλα όσα θα εκτιμούσε μια άλλη γυναίκα. Κάτι της έλειπε. Η σχέση εξελισσόταν ομαλά, χωρίς ένταση ή παιχνίδια εξουσίας κι αυτό ακριβώς ήταν το πρόβλημα: δεν ταίριαζε στο σενάριό της! Τότε εμφανίστηκε ο Δημήτρης. Μυστηριώδης, απρόβλεπτος, την έκανε να νιώθει ότι έπρεπε να τον κατακτήσει. Έστελνε μηνύματα όποτε το θυμόταν, εξαφανιζόταν για μέρες, μόνο για να επιστρέψει με ένα βλέμμα που την έκανε να αισθάνεται μοναδική. Η σχέση τους ήταν χαοτική, γεμάτη ένταση και παθιασμένες επανασυνδέσεις. Και η Ελένη; Απόλυτα ερωτευμένη.
Συντάκτης: Έρρικα Στ. Παπαδημητρίου
