Η ενσυναίσθηση θεωρείται μια θετική ιδιότητα ενός ατόμου, μια ικανότητα, η οποία μας επιτρέπει να κατανοούμε και να νοιαζόμαστε για τα συναισθήματα των άλλων, ενισχύοντας τις ανθρώπινες σχέσεις. Όμως, υπάρχει και μια σκοτεινή πλευρά της ενσυναίσθησης, γνωστή ως dark empathy, η οποία σίγουρα δεν οδηγεί σε καλοπροαίρετες πράξεις.
Τι είναι η Dark Empathy;
Η dark empathy αναφέρεται σε μια λιγότερο αθώα εκδοχή της ενσυναίσθησης, όπου η ικανότητα κατανόησης των συναισθημάτων των άλλων δε χρησιμοποιείται για να βοηθήσει ή να υποστηρίξει, αλλά για να τους εκμεταλλευτεί. Η παραδοσιακή ενσυναίσθηση μας επιτρέπει να συνδεθούμε με τους γύρω μας με κατανόηση και φροντίδα, ωστόσο, η dark empathy αφορά τη χειραγώγηση των συναισθημάτων για εγωιστικούς σκοπούς. Τα άτομα, τα οποία παρουσιάζουν dark empathy κατανοούν τα συναισθήματα των άλλων σε γνωστικό επίπεδο, αλλά δεν τα μοιράζονται σε συναισθηματικό επίπεδο, γεγονός, το οποίο τους επιτρέπει να εκμεταλλεύονται τις αδυναμίες των άλλων, χωρίς να έχουν ενοχές.
Ένα βασικό χαρακτηριστικό της dark empathy είναι η συναισθηματική ασυμφωνία (affective/emotional dissonance), η οποία είναι η κατάσταση όπου κάποιος απολαμβάνει να προκαλεί πόνο ή ταπείνωση στους άλλους, ακόμα κι αν κατανοεί τα συναισθήματα του θύματος. Η κατανόηση των συναισθημάτων χρησιμοποιείται ως εργαλείο χειραγώγησης, κάνοντας τους dark empaths ιδιαίτερα επικίνδυνους, αφού είναι σε θέση να εμφανίζονται ως συμπονετικοί και γοητευτικοί, ενώ στην πραγματικότητα χρησιμοποιούν τη συναισθηματική τους ικανότητα για να ασκήσουν έλεγχο πάνω στους άλλους. Επομένως, η ιδιότητά τους αυτή τους επιτρέπει να επιτίθενται συναισθηματικά με τρόπο που δημιουργεί πόνο στους άλλους, αλλά τους προσφέρει ταυτόχρονα ικανοποίηση κι αίσθηση ελέγχου.
Χαρακτηριστικά της Dark Empathy
Η dark empathy συσχετίζεται στενά με τα χαρακτηριστικά της λεγόμενης σκοτεινής τριάδας της προσωπικότητας (Dark Triad), η οποία περιλαμβάνει τον ναρκισσισμό, την ψυχοπάθεια και τον μακιαβελισμό. Τα άτομα με dark empathy μπορεί να παρουσιάζουν ορισμένες κοινωνικές δεξιότητες και να κατανοούν τα συναισθήματα των άλλων, αλλά αντί να χρησιμοποιούν αυτή την κατανόηση για να υποστηρίξουν τους άλλους, τη χρησιμοποιούν για να τους χειραγωγήσουν. Ειδικά τα άτομα και με ναρκισσιστικά στοιχεία φαίνονται πολύ ευαίσθητα και δίνουν την εντύπωση ότι νοιάζονται για τους συνανθρώπους τους, αλλά στην πραγματικότητα κατανοούν τα συναισθήματα μόνο για να ενισχύσουν την αίσθηση του εαυτού τους και την εξουσία τους.
Ακόμη, τα άτομα με dark empathy εμφανίζουν χαμηλότερα επίπεδα άμεσης επιθετικότητας από εκείνα με τα κλασικά χαρακτηριστικά της Dark Triad, όπως η ψυχοπάθεια. Ωστόσο, εξακολουθούν να χρησιμοποιούν στρατηγικές έμμεσης επιθετικότητας, όπως η πρόκληση ενοχών και συναισθηματικής εξάρτησης, το κακόβουλο χιούμορ ή η κοινωνική απομόνωση, για να ελέγχουν τους άλλους. Παρά το γεγονός ότι εμφανίζονται πιο εξωστρεφή και λιγότερο επιθετικά από τα άτομα που ανήκουν καθαρά στην Dark Triad, οι dark empaths εξακολουθούν να χρησιμοποιούν αυτές τις τακτικές για να επιβάλλονται και να εκμεταλλεύονται τους άλλους.
Επιπλέον, σημαντικό στοιχείο της προσωπικότητάς τους είναι ότι συχνά δείχνουν ευχάριστα με υψηλότερη εξωστρέφεια και κάποια συγκατάβαση, δημιουργώντας την εντύπωση ότι είναι πιο «ανθρώπινοι» σε σύγκριση με άλλα χειριστικά άτομα. Ωστόσο, πίσω από αυτόν τον εξωστρεφή χαρακτήρα, κρύβεται η επιθυμία να χρησιμοποιήσουν τους άλλους για δικό τους όφελος, καθώς διατηρούν χαρακτηριστικά εγωισμού και ψυχρότητας. Συνεπώς, αυτή η διπλή φύση τους τούς καθιστά δύσκολο να εντοπιστούν και μπορεί να παραμείνουν στη ζωή των θυμάτων τους για μεγάλα χρονικά διαστήματα, καθώς η εκμετάλλευση τους δε γίνεται άμεσα αντιληπτή.
Πώς μας επηρεάζει η Dark Empathy;
Τα άτομα με dark empathy μπορούν να προκαλέσουν σοβαρές ψυχικές και συναισθηματικές βλάβες στα θύματά τους. Σε προσωπικές σχέσεις, τα εν λόγω άτομα χρησιμοποιούν τη συναισθηματική κατανόηση για να δημιουργήσουν σχέσεις εξάρτησης, όπου το θύμα αναπτύσσει μια αίσθηση ενοχής, ανασφάλειας και ψυχολογικής καταπίεσης. Έτσι, οι σχέσεις είναι συχνά ανισόρροπες, καθώς το θύμα δεν αντιλαμβάνεται αμέσως τη χειραγώγηση που υφίσταται και δυσκολεύεται να αποδεσμευτεί. Η τοξική αυτή δυναμική μπορεί να αποβεί εξαιρετικά καταστροφική για την ψυχική υγεία του θύματος, καθώς οδηγεί σε ψυχολογική εξάντληση και αδυναμία λήψης αποφάσεων.
Τέλος, η «βαμπιρική» ενσυναίσθηση (vampiric empathy) αποτελεί ακόμη μία πτυχή της dark empathy, όπου τα άτομα υπερ-ταυτίζονται με τα συναισθήματα των άλλων για να ικανοποιήσουν τις δικές τους ανάγκες και να ενδυναμώσουν τον εαυτό τους. Σε τέτοιες περιπτώσεις, οι dark empaths «ρουφούν» τη συναισθηματική ενέργεια των άλλων, χρησιμοποιώντας τους για προσωπικό όφελος χωρίς να τους ενδιαφέρει η ευημερία τους, είτε ψυχική είτε σωματική. Σε ακραίες περιπτώσεις, αυτή η πτυχή της dark empathy οδηγεί σε συμπεριφορές, όπως η υπερπροστατευτική γονική συμπεριφορά (helicopter parenting) ή το stalking. Παράλληλα, άτομα με dark empathy μπορεί να αποφεύγουν να ανταποκριθούν συναισθηματικά όταν παρακολουθούν τον πόνο των άλλων, επιτρέποντάς τους να λειτουργούν ψυχρά και αποστασιοποιημένα, χωρίς ενοχές, ενισχύοντας τη χειραγωγική τους συμπεριφορά.
Επομένως, γίνεται κατανοητό ότι η dark empathy αποδεικνύει ότι ακόμα και τα πολυτιμότερα ανθρώπινα χαρακτηριστικά, όπως η ενσυναίσθηση, μπορούν να στρεβλωθούν και να χρησιμοποιηθούν ως εργαλεία χειραγώγησης. Πίσω από το προσωπείο της κατανόησης κρύβεται μια αδυσώπητη επιθυμία για έλεγχο και εκμετάλλευση, δημιουργώντας αόρατες αλυσίδες, οι οποίες εγκλωβίζουν τα θύματα σε τοξικές σχέσεις. Δεν πρόκειται για απλή έλλειψη ενσυναίσθησης· είναι η χειραγώγηση της πιο ευαίσθητης πλευράς της ανθρώπινης ψυχής. Η γνώση της ύπαρξης αυτής της σκοτεινής δύναμης μάς δίνει τη δυνατότητα να την αντιμετωπίσουμε, να προστατέψουμε τον εαυτό μας και να ενισχύσουμε την πραγματική ανάγκη μας να κατανοήσουμε τι νιώθουν οι γύρω μας.
Συντάκτης: Έρρικα Στ. Παπαδημητρίου
