Αυτή η συνέντευξη (συζήτηση βασικά) πέρασε από 40 κύματα μέχρι να ολοκληρωθεί και να δημοσιευτεί. Ευτυχώς όχι σαν αυτά τα κύματα, που στην κυριολεξία ο Ιάσονας περνάει στην καθημερινότητά του, όταν διασώζει πρόσφυγες που έχουν εκδιωχθεί βίαια απ’ τις ακτές των χωρών της Μεσογείου. Οι διαρκείς του υποχρεώσεις εν πλω, οι καθημερινές αποστολές, οι συναγερμοί αλλά και τα φεστιβάλ ενημέρωσης κι ευαισθητοποίησης, οι καμπάνιες συλλογής τροφίμων και βοήθειας, τελικά μας έκαναν να οριστικοποιήσουμε την κουβέντα μας περίπου 1 μήνα μετά την αρχική μας συνάντηση στη Νάπολη.
Είμαστε όμως ευτυχείς που τελικά δημοσιεύεται σήμερα, που γιορτάζεται η παγκόσμια μέρα ψυχικής υγείας, γιατί το μοντέλο ζωής του Ιάσονα που έχει στο επίκεντρο την αλληλεγγύη, την ανθρωπιά και την προσφορά για μένα είναι ο ορισμός της ψυχικής υγείας. Ένας άνθρωπος που κοντά στα 30 του αποφασίζει ν’ αφήσει πίσω τη βολή του κι όλα όσα για εμάς τους υπόλοιπους αποτελούν το ελληνοποιημένο american dream: ένα πτυχίο που θα μπορούσε να του εξασφαλίσει μια πετυχημένη καριέρα, ένα σπίτι σε μια καλοστημένη συνοικία της Αθήνας, φίλους, διασυνδέσεις, ανέσεις, δεκάδες αντιπερισπασμούς που θα κρατούσαν τη σκέψη μακριά από ό,τι δύσκολο ή ό,τι δεν τον αφορά άμεσα. Κι εκείνος σ’ όλα αυτά έριξε μια μούτζα ξεγυρισμένη κι είπε όχι.
Παρακάτω ακολουθούν μερικά αποσπάσματα της συζήτησής μας. Επιλέγω, σχετικά τυχαία, όσα με άγγιξαν περισσότερο, με την προσδοκία ν’ αγγίξουν κι εσάς.
Ξαναπές μου αυτή την ιστορία για τον πρόσφυγα που συνάντησες τυχαία στ’ ανοιχτά της Λιβυής και σου είπε πως όταν ήταν στην Ελλάδα τον φώναζαν Λευτέρη.
Είχαμε διασώσει μια βάρκα με 120 ανθρώπους κι ενώ βρισκόμασταν στο κατάστρωμα και πιάσαμε την κουβέντα με ρώτησε από ποια χώρα είμαι και μόλις του είπα Ελλάδα, ξεκίνησε να μου μιλάει ελληνικά. Ξαφνιάστηκα,γιατί ήταν η πρώτη ή η δεύτερη φορά που στη μέση της Μεσογείου συναντούσα πρόσφυγα που μιλούσε ελληνικά. Άρχισε να μου αφηγείται την ιστορία του. Ήταν 7 χρόνια στην Αθήνα, δούλευε τον χειμώνα ως delivery κοντά στην πλατεία Αττικής και το καλοκαίρι στα νησιά σε μπαρ, έτσι προέκυψε και το Λευτέρης.
Δυστυχώς, παρά τα 7 χρόνια που ήταν στην Αθήνα, δεν μπόρεσε να εξασφαλίσει τη νόμιμη παραμονή του· είχε μόνο ετήσιες άδειες και τελικά αναγκάστηκε να γυρίσει πίσω γιατί ξαφνικά η μητέρα του αρρώστησε κι ήθελε να τη δει πριν πεθάνει, οπότε τ’ αψήφησε όλα και γύρισε πίσω στο Μπαγκλαντές, δηλαδή έκανε ξανά όλο αυτό το ταξίδι του τρόμου αντίστροφα, ουσιαστικά θυσιάζοντας ό,τι είχε κερδίσει ως τότε- γιατί το να φτάσει ένας άνθρωπος απ’ το Μπαγκλαντές στην Ελλάδα πρόκειται για ένα τεράστιο ταξίδι με άπειρους κινδύνους. Προκειμένου να δει τη μητέρα του τόλμησε να το κάνει, ακόμη κι αν δεν υπήρχε κάποιος νόμιμος τρόπος να ταξιδέψει, καθώς δεν είχε διαβατήριο. Αργότερα αναγκάστηκε να επαναλάβει τη διαδρομή, προς την Ιταλία. Έφτασε στη Λιβυή και τον διασώσαμε εμείς μέσα σε μια βάρκα στη μέση της Μεσογείου.
Ποια η μεγαλύτερη αγωνία της μάνας σου κάθε που είσαι στο πλοίο;
Προφανώς η ασφάλειά μου, η υγεία κι η σωματική μου ακεραιότητα, γιατί οι επιχειρήσεις στη θάλασσα είναι εξαιρετικά δύσκολες κι απαιτούν εκπαίδευση κι εξειδικευμένο προσωπικό. Έτσι κι αλλιώς δηλαδή το να ‘σαι μεσοπέλαγα είναι πολύ επικίνδυνο. Αν υπολογίσεις τώρα και τις συνθήκες στις οποίες επιχειρούμε εμείς, γίνεται ακόμα χειρότερο, γιατί είχαμε και περιστατικά που έχει τύχει να κινδυνεύσει η ζωή μας από τις επιθέσεις του Λιβυικού λιμενικού, οι οποίοι στην ουσία πρόκειται για συμμορίες ενόπλων έξω από κάθε νόμο και διεθνές δίκαιο που επιτίθενται σε βάρκες προσφύγων για να τις γυρίσουν πίσω κι έχουν πυροβολήσει πολλές φορές ακόμα και σε καράβια ανθρωπιστικών οργανώσεων. Οπότε δεν είναι μόνο τα κύματα των τεσσάρων και των πέντε μέτρων αλλά όλες αυτές οι συμμορίες που υπάρχουν στ’ ανοιχτά.
Ποια η πρότασή σου για την πιο ομαλή κι ενεργή ένταξη των προσφύγων στη χώρα;
Το ουκρανικό ζήτημα δείχνει το πώς θα μπορούσε να είναι η στάση της Ευρώπης απέναντι στους πρόσφυγες γενικά. 3,5 εκατομμύρια Ουκρανοί πρόσφυγες διαμοιράστηκαν σε όλες τις χώρες χωρίς καμία ρατσιστική κορώνα σε σχετικά αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης. Αυτό πρέπει να συμβεί και για τους πρόσφυγες από Αφρική και Ασία. Η ένταξη όσων ανθρώπων θέλουν να μείνουν στην Ελλάδα, με ίσους όρους με τους ντόπιους, είναι η μόνη λύση για αρμονική συμβίωση και καταπολέμηση του ρατσισμού.
Όταν μαζεύεστε τη νύχτα στο κατάστρωμα τι κουβεντιάζετε; Τι ιστορίες αφηγούνται συχνότερα οι πρόσφυγες;
Αφού τελειώσουμε τη διάσωση κι οι πρόσφυγες ανέβουν στο κατάστρωμα με ασφάλεια, στην ουσία βιώνουν τις πρώτες στιγμές ελευθερίας τους. Αισθάνονται επιτέλους μια συνθήκη ασφάλειας και σιγουριάς, γιατί δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τα καράβια στη μεσόγειο δε διασώζουν μόνο ναυαγούς μετανάστες, διασώζουν δραπέτες-σκλάβους, ανθρώπους που καταφέρνουν να ξεφύγουν απ’ τα κέντρα κράτησης και τα σκλαβοπάζαρα της Λιβυής. Οπότε, συνήθως αυτό είναι και το πρώτο θέμα συζήτησης. Για το πώς κατόρθωσαν να δραπετεύσουν, για την τρομακτική διαδρομή που έκαναν σε μια υπερφορτωμένη βάρκα χωρίς σωσίβια στη Μεσόγειο, για το πώς διέσχισαν την έρημο Σαχάρα, μιλάνε για τις συνθήκες στη χώρα τους κι όλα όσα τους ανάγκασαν να φύγουν από εκεί, για τον πόλεμο και την ακραία φτώχεια που τους έκαναν να εγκαταλείψουν τ’ αγαπημένα τους πρόσωπα και βασικά, αυτό είναι και που τους καίει περισσότερο: Ότι άφησαν πίσω τους δικούς τους ανθρώπους και δεν έχουν λάβει νέα τους για μήνες, δεν ξέρουν αν ζουν ή πέθαναν. Γι’ αυτό τις περισσότερες φορές το πρώτο πράγμα που μας ζητάνε είναι ένα τηλέφωνο για να μιλήσουν με τους συγγενείς τους.
Πώς εκτονώνεται σε δεύτερο χρόνο όλη αυτή η ενέργεια, όταν τελικά συνειδητοποιούν ότι τώρα είναι ασφαλείς και ξεκινάτε να γνωρίζεστε σε ανθρώπινο επίπεδο; Όταν χαλαρώνουν, όταν ξεκινούν να σας εμπιστεύονται, πώς γιορτάζετε την απελεύθερωσή τους;
Τότε, ξεκινάμε να συζητάμε για πράγματα που ενώνουν όλους τους λαούς, όπως είναι ο αθλητισμός, μιλάμε για ποδόσφαιρο και για ευρωπαϊκές ομάδες- μιας και οι περισσότεροι Aφρικανοί παρακολουθούν εντατικά τα ευρωπαϊκά πρωταθλήματα. Μιλάμε όμως πολύ και για μουσική κι επειδή έχουμε μουσικά όργανα μες στο καράβι, τα φέρνουμε στο κατάστρωμα και ξεκινάνε αυτοσχέδια γλέντια, όπου ο καθένας συμβάλει και γινόμαστε όλοι μια γροθιά μέσω της μουσικής. Χορεύουμε, τραγουδάμε, έχουμε και μια μικρή μπασκετίτσα που παίζουμε καμιά φορά μπαλίτσα, οπότε έτσι ερχόμαστε κοντά και ξεδίνουμε όλοι μας.
Ο μέσος πολίτης επιλέγει να μην ξέρει ή να μη σκέφτεται τι συμβαίνει στη Μεσόγειο;
Κοίτα, τώρα τελευταία μιλάμε συνεχώς για pushbacks αλλά θεωρώ ότι ο κόσμος δε γνωρίζει την αγριότητα που κρύβεται πίσω απ’ αυτή τη λέξη. Στην ουσία πρόκειται γι’ απαγωγές κι εξαφανίσεις.
Όλα τα συνοριακά κράτη διαπράττουν θηριωδίες απέναντι στους πρόσφυγες. Στη Μελίγια της Ισπανίας σκοτώθηκαν 50 άνθρωποι πρόσφατα, στα σύνορα της Πολωνίας άνθρωποι πεθαίνουν αβοήθητοι από το κρύο, στην κεντρική Μεσόγειο που είμαστε εμείς οι άνθρωποι επιστρέφουν στα σκλαβοπάζαρα της Λιβύης. Το προσφυγικό είναι το μεγάλο δράμα της εποχής μας και δυστυχώς οι ζωές των προσφύγων δε μετράνε το ίδιο όπως των Ευρωπαίων και συστηματικά αυτό το ζήτημα υποβαθμίζεται στο δημόσιο λόγο. Κι ειδικά στην Ελλάδα, έχουμε και το πρωτοφανές της σε μεγάλο βαθμό ελεγχόμενης δημοσιογραφίας, οπότε είναι δύσκολο να περάσει η είδηση στον κόσμο.
Γι’ αυτό κι εμείς αγωνιζόμαστε να λέμε στον κόσμο τι συμβαίνει δίνοντας ορατότητα στις ζωές και τις φωνές των προσφύγων, γιατί είναι άνθρωποι, δεν είναι νούμερα κι αιτήσεις ασύλων. Είναι άνθρωποι σαν εσένα κι εμένα, με τα όνειρά τους, τις δικές τους τραγωδίες και τις ιστορίες τους. Αυτό θέλουμε λοιπόν εμείς να δώσουμε στον κόσμο, αυτή την ενημέρωση που του λείπει, γιατί μόνο έτσι μπορεί να δημιουργηθεί μια πραγματική κοινότητα αλληλεγγύης.
Τι σου λείπει όταν είσαι εν πλω και τι σου λείπει όταν δεν είσαι;
Το να βρίσκεσαι σ’ ένα πλοίο δε διαφέρει πολύ απ’ το να βρίσκεσαι σε μια φυλακή. Μπορεί να κάνουμε εβδομάδες να πιάσουμε στεριά. Οπότε σου λείπουν τα πάντα: Τα αγαπημένα πρόσωπα, οι φίλοι, οι βόλτες, οι έξοδοι, το φαγητό. Τις ημέρες που έχει φουρτούνα κι είμαστε μεσοπέλαγα, δεν μπορούμε καν να δούμε το κινητό, να διαβάσουμε, να δούμε μια ταινία, γιατί παθαίνουμε ναυτία. Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να ξαπλώσουμε στο κρεβάτι και να περιμένουμε να φτιάξει ο καιρός. Όταν δεν είμαι εν πλω, σκέφτομαι κι ανησυχώ για τους συντρόφους μου στο καράβι, τι θα τους τύχει, αν συμβεί κάποιο δύσκολο περιστατικό, αν θα καταφέρουν να τους βγάλουν όλους ζωντανούς. Κι ως έναν βαθμό νιώθω και κάποια στεναχώρια που δεν είμαι εκεί για να τους βοηθήσω, αλλά είναι αναγκαίο να κάνουμε διαλείμματα στην ξηρά και να ξεκουραζόμαστε επαρκώς για να μπορούμε να τα βγάλουμε πέρα, γιατί το burnout καραδοκεί πάντα στη γωνία.
Ποια η μεγαλύτερη παρεξήγηση γύρω απ’ τη δράση σας που θα ‘θελες να αποσαφηνίσεις;
Μα χωράμε άλλους εδώ; Θεμελιώδης γραπτός κι άγραφος νόμος: Πρώτα η διάσωση, μετά όλα τα άλλα! Πρώτα διασώζουμε και μετά συζητάμε. Το διεθνές ναυτικό δίκαιο ορίζει ξεκάθαρα ότι κάθε άνθρωπος σε κίνδυνο πρέπει να διασώζεται, ανεξάρτητα από την εθνικότητα, το legal status ή τον λόγο της φυγής τους. Εν ολίγοις, στη θάλασσα δεν εχει καμια σημασία από πού ειναι ο άλλος, αν είναι Πακιστανός ή Σουηδός, από ποια χώρα έρχεται, αν η Τουρκία είναι ασφαλής χώρα, αν θέλει να ζητησει άσυλο ή όχι. Στη θάλασσα υπάρχει μόνο μια ιδιότητα. Αυτή του ανθρωπου σε κίνδυνο (person in distress).
Το 99% των προσφυγικών βαρκών ειναι boat in distress, βάρκες σε κίνδυνο, λόγω της κατάστασης τους και της ευαλωτότητάς τους (υπερφορτωμένες, χωρίς σωσίβια κτλ). Distress δεν είναι μόνο όταν η βάρκα βουλιάζει. Οπότε η μόνη πράξη που νομιμοποιείται να κάνει ένα λιμενικό όταν συναντήσει τέτοια βάρκα είναι διάσωση κι ασφαλή μεταφορά των ανθρώπων στην ακτή. Οτιδήποτε άλλο, «ναυτικές αποτροπές», σπρώξιμο της βάρκας πίσω, είναι εγκλήματα.
Ποια είναι τα 3 top ψέματα που η κοινή γνώμη πιστεύει για τους πρόσφυγες;
Ψέμα 1: Γιατί έρχονται με παράνομο τρόπο; Γιατί δεν κάνουν αίτημα ασύλου από τις χώρες τους;
Δε γίνεται αυτό. Καμια πρεσβεία δεν έχει υπηρεσία ασύλου. Οι υπηρεσίες ασύλου βρίσκονται εντός της χώρας και άρα αναγκαστικά κάθε πρόσφυγας πρέπει να κάνει «παράνομη διέλευση», η δίωξη της οποίας αίρεται μόλις καταθέσει αίτημα ασύλου. Σύμφωνα με την συνθήκη της Γενεύης, ο πρόσφυγας έχει δικαίωνα να περάσει τα σύνορα εφόσον κινδυνεύει η ζωή του. Δυστυχώς όμως τα ευρωπαϊκά κράτη έχουν κλείσει τα συνοριακά περάσματα κι έτσι, ο μόνος τρόπος για να καταθέσει ένας αλλοδαπός αίτημα ασύλου είναι να ρισκάρει τη ζωή του στη θάλασσα ή στον Έβρο. Δεν υπάρχει νόμιμη, ούτε ασφαλής οδός για ν’ ασκήσει ένας άνθρωπος ένα διεθνώς κατοχυρωμένο δικαίωμα, το άσυλο. Έτσι, δυστυχώς καταφεύγουν στους διακινητές που είναι εγκληματικά δίκτυα.
Ψέμα 2: Μα γιατί έρχονται όλοι εδώ;
Η μετανάστευση είναι ένα πολύπλοκο και παγκόσμιου μεγέθους φαινόμενο που πάντα συνέβαινε και πάντα θα υπάρχει. Στην πραγματικότητα, ο αριθμός των ανθρώπων που φτάνουν στην Ευρώπη είναι απειροελάχιστος. Μέσα στο 2018, 13,6 εκατομμύρια άνθρωποι εγκατέλειψαν τα σπίτια τους σε όλο τον πλανήτη. Από αυτούς, 140 χιλιάδες έφτασαν στην Ευρώπη και φέτος είναι λιγότεροι, 109.000.
Δηλαδή, η πλουσιότερη και πιο αναπτυγμένη οικονομική ένωση στον κόσμο με πληθυσμό 500 εκατομμυρίων δέχεται το 1% της παγκόσμιας μετανάστευσης που αντιστοιχεί στο 0,02% του πλήθυσμού της. Καμία σχέση με εισβολή, καταστροφή κι όλη την κινδυνολογία που ακούμε στα ΜΜΕ. Πρέπει ν’ αντιληφθούμε ότι 4 στους 5 πρόσφυγες διαφεύγουν σε γειτονικές χώρες της πατρίδας τους γιατί δεν έχουν τα μέσα να πάνε παραπέρα. Οι περισσότεροι Σύριοι πρόσφυγες βρίσκονται στην Τουρκία, οι περισσότεροι Αφγανοί βρίσκονται στο Πακιστάν και οι περισσότεροι Νοτιοσουδανοί βρίσκονται στην Ουγκάντα.
Ψέμα 3: Είναι μουσουλμάνοι, θα μας αλλοιώσουν τον πολιτισμό.
Ποτέ καμια κοινωνία δεν απειλήθηκε από τη μετανάστευση. Ίσα, ίσα το αντίθετο. Οι πρόσφυγες φέρνουν μαζί τους νέες δεξιότητες, νέα πολιτισμικά στοιχεία (μουσική, φαγητά) και διάθεση να χτίσουν μια νέα ζωή με ασφάλεια. Κι ιστορικά να το δούμε. Οι μεγαλύτερες απειλές για τις κοινωνίες μας δεν ήταν ποτέ οι μετανάστες, αλλά ο ρατσισμός κι ο εθνικισμός. Αυτά γέννησαν τα μεγαλύτερα νεκροταφεία του 20ου αιώνα, το ολοκαύτωμα, τους δύο παγκοσμίους πολέμους και την αποικιοκρατία. Φυσικά αν οι άνθρωποι ζουν γκετοποιημένοι χωρίς δυνατότητα ένταξης, χωρίς ευκαιρίες, μπορεί να στραφούν προς την παραβατικότητα για να επιβιώσουν. Η ένταξη όσων ανθρώπων θέλουν να μείνουν στην Ελλάδα, με ίσους όρους με τους ντόπιους, είναι η μόνη λύση για αρμονική συμβίωση και καταπολέμηση του ρατσισμού.
Ποια η μεγαλύτερη πρόκληση κι η μεγαλύτερη ικανοποίηση του τρόπου που έχεις επιλέξει να ζεις;
Η μεγαλύτερη πρόκληση είναι να μπορέσεις να συνεχίσεις να το κάνεις. Το βίωμα ενός πολύνεκρου ναυαγίου είναι μια τραυματική εμπειρία που δεν ξεπερνιέται εύκολα. Η πρόκληση είναι να μπορέσεις να συνεχίσεις χωρίς να σκληρύνεις, χωρίς να χάσεις την ευαισθησία σου και χωρίς να σε κατακλύσουν ενοχές που δεν μπόρεσες να σώσεις όλους τους ανθρώπους.
Η μεγαλύτερη ικανοποίηση για εμάς είναι τα χαμόγελα κι οι αγκαλιές στο κατάστρωμα όταν η ζωή νικάει τον θάνατο, όταν η αλληλεγγύη νικάει τη βαρβαρότητα. Κι αυτά τα κουβαλάμε πάντα μαζί μας. Αυτές οι στιγμές αξίζουν όλες τις προσπάθειες του κόσμου.
Τι σου δίδαξαν οι πρόσφυγες που διασταυρώθηκες;
Την ικανότητα και το κουράγιο ν’ αφήνεις τη δυστυχία πίσω και να ξεκινάς μια νέα ζωη από το μηδέν.
Επιμέλεια κειμένου: Κατερίνα Κεχαγιά
