Όταν είμαστε παιδιά, μάς μαθαίνουν πως υπάρχουν στιγμές στην καθημερινότητά μας, οι οποίες επιβάλλουν τη χρήση μιας διαφορετικής γλώσσας: λίγο πιο εξεζητημένης, πιο επίσημης, πιο ευγενικής. Για παράδειγμα, δεν μπορούμε να ρωτήσουμε τη γειτόνισσα ή τη δασκάλα στο σχολείο: «Τι κάνεις;» ή «Θέλεις να κάνεις αυτό;». Όταν απευθυνόμαστε σε ανθρώπους μεγαλύτερους μας ηλικιακά ή ανώτερους μας ιεραρχικά, πρέπει, σύμφωνα με τα χρηστά ήθη, να μιλάμε στον πληθυντικό, αλλιώς κινδυνεύουμε να χαρακτηριστούμε αγενείς. Στους μεγάλους ανθρώπους ή στους ανθρώπους που έχουν κάποιον ρόλο ή κάποιον τίτλο, «πρέπει» να μιλάμε στον πληθυντικό, τέλος. Αυτό είναι το κοινωνικά αποδεκτό και το ηθικά ορθό.
Ο πληθυντικός και η χρήση του υποκρύπτουν έναν σεβασμό και μια ευγένεια και φαίνεται πως τούτο έχει επικρατήσει χρόνια τώρα. Όμως, η χρήση του πληθυντικού είναι μόνο ζήτημα ηλικίας ή και κοινωνικής θέσης; Και πέραν τούτου, η χρήση του ενικού μάς καθιστά αυτόματα αγενείς; Η αλήθεια είναι πως το ζήτημα αυτό μάς απασχολεί ελάχιστα ως κοινωνία. Κι έτσι πρέπει. Όμως, έρχονται κάποιες στιγμές που στ’ αλήθεια δεν ξέρεις σε ποιον αριθμό να μιλήσεις στον άνθρωπο που έχεις απέναντί σου. Μπαίνεις στο δωμάτιο και πιάνεις τον εαυτό σου να σκέφτεται πώς να χαιρετήσει τον άνθρωπο που βρίσκεται μπροστά σου. «Γεια σου» ή «Γεια σας»; Ποιο είναι το σωστό; Ειδικά αν είσαι και λίγο παραπάνω υπερατλαντικός, χαώνεσαι και καταλήγεις να εκφέρεις ένα απλό και τυπικό «Καλησπέρα».
Κι είναι και οι γκρίζες ζώνες. Όταν βγαίνεις έξω για καφέ ή για ψώνια, για παράδειγμα, και συναναστρέφεσαι τον σερβιτόρο ή την πωλήτρια, που είναι γεννημένοι πολλά χρόνια μετά από εσένα, πώς πρέπει να τους μιλήσεις; Είναι εργαζόμενοι και θα έπρεπε, ανεξάρτητα από την ηλικία στην οποία βρίσκονται, να μιλάμε στον πληθυντικό. Είναι κι αυτό, θα έλεγε κάποιος, μια άποψη. Οπότε, αν πεις «θα μου φέρεις έναν freddo espresso» ή «θα σε πληρώσω με καρτούλα», είσαι αγενής επειδή και μόνο μίλησες στον ενικό; Και, αντίστοιχα, αν σε όλους εκείνους που σε εξυπηρετούν στις εξόδους σου απευθύνεσαι στον πληθυντικό, ενώ ταυτόχρονα διεκδικείς επάξια τον τίτλο του χειρότερου πελάτη, λόγω της λοιπής συμπεριφοράς σου, είσαι ευγενικός;
Ο ενικός, μεταξύ άλλων, χρησιμοποιείται ακριβώς για να δημιουργήσει μια οικειότητα, την οποία, ωστόσο, πολλές φορές δεν έχουμε ζητήσει και δεν την έχουμε ανάγκη. Η χρήση του πληθυντικού, ειδικά μεταξύ αγνώστων, επαγγελματιών, συνεργατών, επομένως, δημιουργεί μία απόσταση και μια ασφάλεια. Συχνά δεν είναι θέμα ευγένειας, αλλά ορίων. Άλλωστε, με τους ανθρώπους με τους οποίους επιλέγεις ή ενδείκνυται να τούς μιλάς στον πληθυντικό, δε γνωριζόσασταν, κατά τη λαϊκή έκφραση κι από χθες, επομένως, δεν υπάρχει κανένας λόγος να συσφίξετε και σχέσεις. Όμως, είναι λιγάκι κωμικό να συνεχίσουμε να μιλάμε περί ευγένειας, όταν προσβαλλόμαστε με το γάντι σε κάθε χώρο, μιλώντας πάντα στον πληθυντικό. Αν θέλουμε να είμαστε ειλικρινείς, είναι το ευγενικό «μείνε μακριά μου» που θέλουμε να πετύχουμε κι όχι την καθαυτή ευγένεια.
Προσωπικά, πιστεύω πως η χρήση άλλοτε ενικού κι άλλοτε πληθυντικού δεν είναι ζήτημα αγένειας ή ευγενείας αντίστοιχα. Κάποιος που σού μιλάει στον πληθυντικό δε σημαίνει απαραίτητα πως σε σέβεται. Επίσης, αν κάποιος στη δουλειά ή στον δρόμο σού μιλήσει στον ενικό, δεν είναι αυτόματα άξεστος ή κοινωνικά απροσάρμοστος. Εμείς νοηματοδοτούμε τις λέξεις και εμείς τούς δίνουμε αξία. Αν κάποιος θελήσει να σε προσβάλλει ή να υπάρξει αγενής μαζί σου, θα το κάνει, ακόμη κι αν χρησιμοποιήσει τις πιο ευγενικές λέξεις. Το παν στις καθημερινές μας συνδιαλλαγές και στις συνομιλίες μας είναι η χρήση του ύφους και της χροιάς, με τα οποία εκφέρεται ο ενικός ή ο πληθυντικός. Θα έχετε σίγουρα ακούσει και σεις πληθυντικούς που εκφράζουν ευγένεια και ταυτόχρονα μια απίστευτα παγερή σκληρότητα και ενικούς που συνοδεύονται από γνήσια ψυχικά χαμόγελα και ζεστασιά ή τρομερή επίδειξη κύρους και διαφόρων συμπλεγμάτων.
Σημασία έχει ο σκοπός κάθε ανθρώπου και ο τρόπος με τον οποίο τον πραγματώνει. Εκεί έξω, υπάρχουν εξαιρετικά ευγενείς άνθρωποι που δε χρησιμοποιούν ούτε τους πληθυντικούς ευγενείας, ούτε καμία άλλη κοινωνική νόρμα. Έχουν ευγενείς ψυχές κι αυτό είναι αρκετό. Άνθρωποι με μια αξιοθαύμαστη ψυχική ειλικρίνεια και διάθεση να μπουν στα παπούτσια σου και να μην υπερβούν τα τεθειμένα όριά σου. Αντίθετα, υπάρχουν και άνθρωποι σε αυτόν τον κόσμο, οι οποίοι σού μιλούν πάντοτε στον πληθυντικό και χρησιμοποιούν μία πιο επίσημη γλώσσα, που υποδηλώνει φενάκη σεβασμού των ορίων και της προσωπικότητάς σου, ταυτόχρονα, όμως, δε χάνουν ευκαιρία να σε υποβιβάσουν, να σε μειώσουν και να σε απαξιώσουν.
Στην τελική, ο ενικός και ο πληθυντικός δεν είναι ένα ζήτημα που θα έπρεπε να μάς απασχολεί τόσο. Εκείνο που έχει σημαίνουσα αξία είναι ο άνθρωπος που έχουμε απέναντί μας. Η επίδειξη του δέοντος σεβασμού και της στοιχειώδους ευγένειας φανερώνονται – όχι πάντοτε – στις λέξεις, αλλά στις πράξεις μας.
Κοινώς, αν αφήσεις φιλοδώρημα στον άνθρωπο που ανήμερα τα Χριστούγεννα δε θα φάει με την οικογένεια και τους φίλους του, γιατί θα εξυπηρετεί εσένα και τους συνδαιτυμόνες σου, ή αν υπομείνεις – αδιαμαρτύρητα- τη μεγάλη ουρά στο σούπερ μάρκετ παραμονή Πρωτοχρονιάς και ευχηθείς εγκάρδια: «Καλή συνέχεια» ή «Καλή δύναμη» στον εργαζόμενο που σε εξυπηρετεί, θα είσαι ευγενικός ακόμη κι αν τού μιλήσεις στον ενικό.
Συντάκτης: Στέλλα Μπακάλη
