Οι δώδεκα ένορκοι. Μία ταινία ασπρόμαυρη, γυρισμένη στο μακρινό 1957 που δικαίως συγκαταλέγεται στις καλύτερες ταινίες της ιστορίας του κινηματογράφου, μιας και καταφέρνει να αγγίξει θέματα που αντιμετωπίζουμε μέχρι σήμερα με έναν μοναδικό τρόπο. Στην ιστορία βλέπουμε 12 ένορκους που αφού έχουν παρακολουθήσει μια δίκη καλούνται να κρίνουν ως αθώο ή ένοχο έναν 18χρονο που κατηγορείται ότι σκότωσε τον πατέρα του. Αν κριθεί ένοχος έρχεται αντιμέτωπος με την ύψιστη ποινή. Η απόφαση πρέπει να είναι ομόφωνη, αλλά όλα τα στοιχεία είναι εναντίον του οπότε η ετυμηγορία αρχικά φαίνεται να είναι ιδιαίτερα εύκολη. Όλοι οι ένορκοι τον κρίνουν ως ένοχο εκτός από έναν, τον ένορκο νούμερο 8, ο οποίος προβληματίζεται και θέλει να εξετάσει τα στοιχεία σε βάθος. Μέσα από τους δικούς του προβληματισμούς, προβληματιζόμαστε και εμείς. Και όχι για το αν είναι ο κατηγορούμενος τελικά αθώος ή ένοχος, αλλά για τις συμπεριφορές και τον τρόπο σκέψης που επικρατούν γύρω μας. Ας δούμε 10 από τις πιο χαρακτηριστικές φράσεις που μας βάζουν σε τέτοιους προβληματισμούς:
1. «Φανταστείτε να κάνουμε λάθος»
Μια από τις πρώτες φράσεις που θα ακούσεις στην ταινία και το πρώτο γερό χτύπημα για προβληματισμό. Τι συνέπειες θα έχουν άραγε οι πράξεις μας στον αποδέκτη τους; Ίσως είναι στεναχώρια, ίσως κάτι χειρότερο. «Μα του αξίζει» ίσως να σκεφτόμαστε πολλές φορές, ειδικά αν έχουμε κάποιο προσωπικό πρόβλημα μαζί του. Ναι, αλλά φανταστείτε να κάνουμε λάθος. Απλώς αναλογιστείτε όλες αυτές οι συνέπειες, από τις πιο απλές μέχρι τις χειρότερες των χειροτέρων, να είναι τελικά άδικες. Να μην αξίζουν όντως στον αποδέκτη τους, ακόμη και για λόγους που ίσως αγνοούμε. Απλώς σκεφτείτε το…
2. «Κανείς και τίποτα δεν είναι τόσο θετικό»
Μια φράση βγαλμένη κατευθείαν από την καχυποψία μας. Όταν κάποιος ψάχνει το θετικό έχουμε μάθει λίγο να τον φοβόμαστε. Να κάνουμε δεύτερες σκέψεις. Να αναρωτιόμαστε τι μπορεί να κερδίζει από όσα υποστηρίζει. Ο πρωταγωνιστής της συγκεκριμένης ταινίας όμως δεν κέρδιζε τίποτα. Και γι’ αυτό αυτή η φράση μας βάζει σε σκέψεις. Γιατί τελικά ήταν απλώς τόσο θετικός.
3. «Θα μπορούσαν να κάνουν λάθος; Είναι απλώς άνθρωποι, οι άνθρωποι κάνουν λάθη. Θα μπορούσαν να κάνουν λάθος;»
Δύο τα σημεία στην εν λόγω φράση. Καταρχάς η θετική οπτική γωνία προς όλες τις κατευθύνσεις. Ο πρωταγωνιστής μας, αφού προσπαθούσε να υποστηρίξει τον κατηγορούμενο, μπορούσε να επιλέξει να σκεφτεί αρνητικά για τους μάρτυρες. Να τονίσει ότι ίσως είχαν οι ίδιοι κάποιο συμφέρον, ότι ίσως εσκεμμένα επέλεξαν να πουν ψέματα. Αλλά όχι. Επέλεξε απλώς να σκεφτεί το ενδεχόμενο του ακούσιου λάθους. Γιατί πολύ απλά «Είναι απλώς άνθρωποι, οι άνθρωποι κάνουν λάθη». Και αυτό είναι το δεύτερο σημείο. Ναι όλοι κάνουμε λάθη. Πριν κρίνουμε λοιπόν κάποιον, για κάτι που ίσως ακούσαμε, πόσο σίγουροι είμαστε ότι οι δικές μας πηγές είναι αλάνθαστες;
4. «Το μόνο που λέω είναι ότι μία σύμπτωση είναι πάντα πιθανή.»
Όσο και αν πολλοί από εμάς έχουμε μάθει να μην πιστεύουμε στις συμπτώσεις, όσο και αν θεωρούμε ότι μία συγκεκριμένη σύμπτωση θα ήταν αδύνατο να συμβεί, η πιθανότητα είναι πάντα εκεί. Όταν μία κατάσταση αποδίδεται από κάποιον καθαρά στον παράγοντα τύχη, ιδιαίτερα αν μιλάμε για μία κατάσταση που με κάποιον τρόπο μας έχει επηρεάσει, μπορεί να μας φαίνεται αδιανόητο να το αποδεχτούμε. Η πιθανότητα, όμως, ακόμη και αν είναι μικρή, είναι πάντα εκεί. Ας προσπαθούμε να μην την αγνοήσουμε.
5) «Μα είσαι ο μόνος!»
…Είπε κάποιος στον πρωταγωνιστή θυμίζοντάς του ότι είναι παράταιρο να υποστηρίζεις μία θέση μόνος σου. Και εμείς σαν θεατές ανατριχιάσαμε λίγο, γιατί επιτόπου νιώσαμε έναν όχλο απέναντι σε έναν άνθρωπο μόνο του και αισθανθήκαμε ότι εκτός από παράταιρο είναι και πολύ δύσκολο. Εκείνη τη στιγμή όμως τον θαυμάσαμε κιόλας, γιατί θέλει κότσια να υποστηρίξεις αυτό που θεωρείς σωστό όταν όλοι είναι εναντίον σου. Και τελικά καταλάβαμε πως κανένας φόβος και καμία δυσκολία δεν αξίζει να κάνουμε πίσω σε αυτά που πραγματικά πιστεύουμε.
6) «Ας υποθέσουμε ότι μας πείθεις όλους για την αθωότητά του, αλλά τελικά όντως το έκανε»
Και αυτή η φράση έστω για μερικά δευτερόλεπτα μας πάγωσε το αίμα γιατί μας έβαλε απότομα στην απέναντι θέση. Και αν; Αν φερθείς σε κάποιον με καλοσύνη, αλλά εκείνος τελικά δεν το αξίζει; Αν επιλέξεις να εμπιστευτείς έναν άνθρωπο μόνο και μόνο για να μάθεις αργότερα ότι εκείνος όντως σε πρόδωσε; Δικαιολογημένοι προβληματισμοί, γύρνα όμως και πάλι στην πρώτη φράση που ακούστηκε στην ταινία. «Και αν κάνεις λάθος;» Σύγκρινε τα δύο «αν» και μπες στη διαδικασία να σκεφτείς ποια από τις δύο περιπτώσεις θα σε έκανε να νιώσεις καλύτερα, ή αντίστοιχα χειρότερα, με τον εαυτό σου αν τελικά έβγαινε αληθινή.
7) «Όταν έχεις τη δυνατότητα δύο σεναρίων για ποιο λόγο να επιλέξεις να πας με το αρνητικό;»
Κάθε ιστορία έχει το λιγότερο δύο οπτικές γωνίες και η επιλογή είναι πάντα στο χέρι μας. Υπάρχουν φορές που το αρνητικό σενάριο γίνεται πιο εύκολα πιστευτό, αλλιώς πιθανότατα δε θα βάζαμε καν τον εαυτό μας στη διαδικασία σκέψης του. Όταν όμως δεν υπάρχουν βεβαιότητες, γιατί να επιτρέπουμε στον αρνητισμό να υπερισχύσει αντί να βάλουμε τα δυνατά μας να σκεφτούμε θετικά;
8) «Η προκατάληψη πάντα παρεμποδίζει την αλήθεια.»
Στη ταινία η μία από τους μάρτυρες είχε δει ό,τι συνέβη από το παράθυρό της. Ένα παράθυρο που βρισκόταν ακριβώς απέναντι από το σημείο που συνέβη το μοιραίο. Ενδιάμεσα βρίσκονται οι γραμμές του τρένου. Αλήθεια έχεις προσπαθήσει ποτέ να κοιτάξεις στην απέναντι μεριά, ενώ περνάει ένα τρένο με μεγάλη ταχύτητα; Πραγματικά εντυπωσιακοί οι νόμοι της φυσικής εδώ, μιας και μπορείς να δεις σχεδόν τα πάντα και σχεδόν καθαρά. Σχεδόν. Η προκατάληψη λοιπόν είναι σαν αυτό το μεγάλο και βαρύ τρένο που στέκεται μπροστά μας και μπλοκάρει την όρασή μας τελείως. Μόλις αυτό το τρένο αρχίσει να κινείται θα ξεκινήσουμε να διακρίνουμε κάποια πράγματα και όσο πιο γρήγορα κινείται μακριά μας, τόσο πιο καθαρά θα μπορούμε να κοιτάξουμε. Μόνο όμως όταν φύγει τελείως από το οπτικό μας πεδίο θα μπορέσουμε να διακρίνουμε καθαρά την πραγματικότητα.
9) «Μα δεν υποστηρίζει ότι είναι αθώος. Απλώς δεν είναι και σίγουρος»
Γιατί όχι στη συγκεκριμένη ταινία δεν παρουσιάστηκε καμία βεβαιότητα. Κανείς δεν υποστήριξε σε καμία στιγμή ότι ο κατηγορούμενος είναι αθώος, δόθηκε απλώς το περιθώριο για το πλεονέκτημα της αμφιβολίας. Κανείς μας δε θα έπρεπε να πιστεύει αμάσητο ό,τι του προσφέρεται, ας αφήνουμε όμως πάντα μέσα μας ένα μικρό χώρο για το πλεονέκτημα της αμφιβολίας.
10) «Υπάρχει μία λογική αμφιβολία στις σκέψεις μου»
Μία φράση που ακούστηκε πάρα πολλές φορές μέσα στην ταινία και πρακτικά στήριξε όλες τις υπόλοιπες. Ο πρωταγωνιστής χρησιμοποίησε τη δύναμη της λογικής του. Κοίταξε πέρα από τα επιφανειακά, τα εύκολα. Κοίταξε τις λεπτομέρειες των γεγονότων που απλώθηκαν μπροστά του. Χρησιμοποίησε τη δική του σκέψη για να αναλύσει τα γεγονότα αντί να αρκεστεί σε μία έτοιμη ανάλυση που του προσφέρθηκε. Σκέφτηκε το αντίκτυπο των πράξεών του στους άλλους και έτσι χρησιμοποίησε τα αισθήματα με τρόπο που, όχι απλώς δεν τον θόλωσαν όπως συχνά κατηγορείται, αλλά τον άφησαν να σκεφτεί πιο ανοιχτόμυαλα.
Μία ταινία που σίγουρα όλοι αξίζει να δούμε, μιας και σπάνια πλέον συναντάμε έργα που μας βάζουν τόσο έντονα στη διαδικασία της σκέψης και του προβληματισμού. Ας βάλουμε λοιπόν μία τελευταία μικρή φράση στη λίστα μας, η οποία ακούστηκε στην ταινία και η οποία θα μπορούσε και θα έπρεπε να είναι η απάντηση ακόμη και σήμερα, κάθε φορά που ερχόμαστε αντιμέτωποι με μία άποψη που κρύβει προκατάληψη κάθε είδους. Ο πρωταγωνιστής μας, αφού αφιέρωσε χρόνο για να ακούσει την άποψη του συνομιλητή του, αφού δεν τον διέκοψε και τον άφησε να ολοκληρώσει τον τρόπο σκέψης του, αφού αφουγκράστηκε όλες τις άτοπες προκαταλήψεις και το ανούσιο και αναίτιο μίσος, απάντησε:
+1) «Σε άκουσα. Τώρα κάτσε κάτω και μην ξανανοίξεις το στόμα σου!»…
Συντάκτης: Μαρία Ρουσσάκη
Επιμέλεια κειμένου: Βασιλική Γ.
Επιμέλεια κειμένου: Βασιλική Γ.
