Δεν είμαστε όλοι ίδιοι ούτε αντιδρούμε με τον ίδιο τρόπο

Ποτέ δεν κατάλαβα από πού πηγάζει η υπέρμετρη αυτή ευκολία με την οποία εμείς οι άνθρωποι κρίνουμε τους γύρω μας χωρίς δεύτερη σκέψη. Ίσως επειδή δεν μπόρεσα ποτέ μου να ενστερνιστώ τέτοιες συμπεριφορές. Το εξωφρενικότερο δε όλων είναι πως τις περισσότερες φορές κρίνουμε και κατακρίνουμε βάσει ελλιπών στοιχείων. Πολλές φορές μάλιστα οι απλές εντυπώσεις είναι αρκετές ώστε να διεξαχθεί ένα παγιωμένο συμπέρασμα που θα αφορά τόσο τον χαρακτήρα όσο και τη ζωή κάποιου εν γένει.

Για τους περισσότερους από εμάς είναι μάλλον περιττή πολυτέλεια το να μπούμε στον κόπο να κατανοήσουμε τον διπλανό μας πριν βγάλουμε κάποιο συμπέρασμα για τον ίδιο και την όποια συμπεριφορά του. Όταν πρόκειται για τους εαυτούς μας παρ’ όλα αυτά, τα πράγματα είναι λίγο διαφορετικά. Γνωρίζοντας τα δεδομένα της ζωής μας είναι ευκολότερο να βρούμε ελαφρυντικά και συχνά ισχυριζόμαστε πως οι άλλοι είναι που αδυνατούν να καταλάβουν εμάς.

Οτιδήποτε παρεκκλίνει των δικών μας αντιλήψεων σπεύδουμε να του προσδώσουμε διάφορα καλαίσθητα κοσμητικά επίθετα κολλώντας του ένα σωρό ταμπέλες την ίδια στιγμή που οι δικές μας αδικίες και τα δικά μας λάθη τοποθετούνται στο απυρόβλητο. Διότι εμείς, βλέπεις φίλε μου είμαστε πάντα «άλλο».

Η κριτική είναι ευκολότερη της κατανόησης. Στην κριτική δε χρειάζεται να εμβαθύνεις, δεν είναι απαραίτητο να βάλεις τον εαυτό σου στη θέση κάποιου άλλου, δε χρειάζεται να μπεις στη διαδικασία του σεβασμού προς κάτι το οποίο ίσως να μην αντιλαμβάνεσαι ή σου είναι «ξένο» και σίγουρα δεν απαιτεί ενσυναίσθηση ώστε να προσπαθήσεις μέσω αυτής να προσεγγίσεις το διαφορετικό.

Ένα απ’ τα δυσκολότερα πράγματα που θα έπρεπε να κατακτήσει ο άνθρωπος είναι ο σεβασμός ακόμη και σε όσα δεν καταφέρνει να ενστερνιστεί. Κουβαλάμε στις πλάτες μας διαφορετικές εμπειρίες ο καθένας, άλλες προσλαμβάνουσες, διαφορετικά ερεθίσματα και τελικά όλα τα παραπάνω έχουμε μάθει να τα ερμηνεύουμε και να τα αντιμετωπίζουμε σύμφωνα με τον δικό μας χαρακτήρα και τη δική μας μοναδική προσωπικότητα.

Δεν αντιδρούμε όλοι με τον ίδιο τρόπο σε μια δεδομένη κατάσταση. Δεν έχουμε όλοι τις ίδιες αντοχές ούτε τις ίδιες άμυνες. Δεν έχουμε τα ίδια πιστεύω ούτε τους ίδιους στόχους. Δε μεγαλώσαμε με τον ίδιο τρόπο ή σε ίδια περιβάλλοντα. Δε βιώσαμε τα ίδια συναισθήματα, δε μοιραστήκαμε τις ίδιες απώλειες ή απογοητεύσεις. Δεν έχουμε τα ίδια όνειρα ή τις ίδιες φιλοδοξίες. Δεν έχουμε ίδιες απόψεις, δε βλέπουμε τη ζωή απ’ την ίδια οπτική γωνία κι οι «αλήθειες» του καθενός μας διαφέρουν μεταξύ τους. Αυτή όμως είναι αναμφισβήτητα κι η ομορφιά μας την οποία αντί να διαχειριστούμε προς όφελός μας τείνουμε να την ισοπεδώσουμε.

Ίσως να μετανιώναμε για όλους τους χαρακτηρισμούς που ως σήμερα έχουμε επιστρατεύσει ο ένας για τον άλλον αν ξέραμε ο καθένας το πραγματικό ποιόν του διπλανού του. Ίσως όμως να μη χρειαζόταν καν αυτό αν ήμασταν ικανοί απλώς να σεβαστούμε εξαρχής τη διαφορετικότητά του εφόσον γνωρίζουμε πως δεν μπορούμε να μάθουμε τα πάντα για εκείνον.

Είναι τουλάχιστον άδικο το γεγονός ότι όσο εύκολα σπεύδουμε να κατηγορήσουμε έναν άνθρωπο με άλλη τόση ευκολία προσπαθούμε να δικαιολογήσουμε τους εαυτούς μας όταν υποπίπτουμε σε κάποιο αντίστοιχο παράπτωμα -με ή χωρίς εισαγωγικά. Κάτι το οποίο μπορεί να παρατηρηθεί ακόμη και σε απλές καθημερινές εκφάνσεις της ζωής μας. Απ’ τον ζήλο με τον οποίο θα «στολίσουμε» έναν άλλον οδηγό ενώ εμείς οι ίδιοι λίγο πριν κάναμε πιθανότατα κάποιο παρόμοιο λάθος μέχρι την ευκολία με την οποία θα συμπεράνουμε ότι ένας νέος άνθρωπος είναι «κωλόπαιδο» λόγω της ανοίκειας σ’ εμάς εμφάνισής του και μόνο.

Ναι, η κριτική είναι ευκολία. Ναι, δεν απαιτεί εμβάθυνση ούτε κριτική σκέψη. Ναι, η ενσυναίσθηση είναι μάλλον πολυτέλεια και τελικά ίσως συμφέρει κάπως τα κόμπλεξ του καθενός μας όταν χαρακτηρίζοντας τους άλλους ρίχνουμε πάνω τους την προσοχή που δε θέλουμε να πέσει στις δικές μας αδυναμίες.

Όσο εύκολη είναι, λοιπόν, η κριτική άλλο τόσο δύσκολη είναι η άλλη της όψη. Μια σύνθετη λέξη που στρέφεται στον ίδιο μας τον εαυτό και τον ξεμπροστιάζει προτού τον λυτρώσει. Μιλάω φυσικά για την αυτοκριτική η οποία τείνει να εκλείψει πόσο μάλλον όταν οι εποχές λόγω της ευθυνοφοβίας μας απαιτούν διαρκώς όλο και περισσότερους αποδιοπομπαίους τράγους.

Αν κάνουμε την παλικαριά ν’ αντικρίσουμε το μέσα μας ίσως βρεθούμε ένα βήμα πιο κοντά στο να αγκαλιάσουμε την ανθρώπινή μας φύση και μαζί με αυτή όσα στους εαυτούς μας θεωρούμε μειονεκτήματα. Πολλές φορές η εύκολη κριτική κρύβει δικές μας ανασφάλειες κι αντιπάθεια απέναντι στον ίδιο μας τον εαυτό. Κρύβει όλα όσα σ’ εμάς θεωρούμε κατώτερα, πράγμα που τελικά σημαίνει πως το αληθινό πρόβλημα δεν το έχουμε με τους γύρω μας αλλά μ’ εμάς τους ίδιους.

Συνήθως όποιος γνωρίζει κι αγαπάει τον εαυτό του δεν έχει ανάγκη να ασχοληθεί με τους γύρω του, όχι τουλάχιστον για να τους μειώσει. Εκτός απ’ την έλλειψη παιδείας λοιπόν η οποία έχει καταλήξει μάστιγα από ένα σημείο και μετά, η εύκολη κριτική δηλώνει πολλές φορές τα δικά μας ψυχολογικά προβλήματα.

Ας προσπαθήσουμε την επόμενη φορά που θα μας βγει αυθόρμητα να κατακρίνουμε κάποιον πρώτα να στραφούμε μέσα μας. Αν διαπιστώσουμε πως είμαστε αλάνθαστοι τότε σίγουρα κάτι κάνουμε λάθος. Ξεχνάμε, βλέπεις, πως δεν είμαστε Θεοί και πως η αλήθεια δεν είναι αποκλειστικότητά μας.