Τα «έλα μωρέ, πλάκα ήταν» που δε λες ούτε γι' αστείο

Μπορεί να διανύουμε τον 21o αιώνα, όμως είναι κοινό μυστικό πως ακόμη σε πολλούς τομείς επικρατούν απόψεις και νοοτροπίες βαθιά ριζωμένες σε χρόνια περασμένα και σκοτεινά. Με το πέρασμα των αιώνων αντιλήψεις κι ιδέες κατάφεραν να ποτίσουν στο πετσί των ανθρώπων ως ενστικτώδεις αλήθειες ενώ δεν ήταν τίποτε περισσότερο από τάσεις των καιρών. Πολλοί ισχυρίζονται πως ο άνθρωπος δεν είναι παρά ένα είδος ζώου. Όσο βάσιμο κι αν είναι κάτι τέτοιο, όμως, δε θα μπορούσε να αποτελέσει δικαιολογία -ίσως ούτε καν αιτία- για όλα εκείνα τα δεινά τα οποία πολλοί από εμάς παλεύουμε να πατάξουμε καθημερινά μην μπορώντας να διανοηθούμε τους λόγους που ακόμη υφίστανται.

Ας μην ξεχνάμε πως είτε δεν είμαστε τίποτε περισσότερο από ζώα είτε συμβαίνει κάτι άλλο ανεξήγητο με το είδος μας, κάτι μέσα μας περιέχει, μάλλον, την ελπίδα της εξέλιξης. Ο άνθρωπος έχει -ή θα έπρεπε να έχει- κρίση κι αντίληψη. Και σίγουρα αυτά μας τα χαρακτηριστικά δεν καλλιεργούνται για να αποτελέσουν διακοσμητικά του συνόλου. Ακόμη κι αν πρόκειται για στοιχεία που δε συναντώνται σε όλους μας δεν αποδεικνύει αυτό πως είμαστε φτιαγμένοι για να αποτελούμε έρμαια όσων δεν κατάφεραν να ξεφύγουν από τα πιο χαμερπή ένστικτά τους. Έτσι κι αλλιώς όταν μιλάμε για ζώα σίγουρα δε μας έρχονται στο μυαλό λέξεις όπως η μισαλλοδοξία, η μνησικακία, ο ρατσισμός, ο σεξισμός κι όλα τα παρόμοια ή παράγοντά τους. Τα ζώα λειτουργούν μεν ενστικτωδώς όμως βασίζονται καθαρά στην επιβίωσή τους όταν πράττουν βίαια κι όχι σε ανύπαρκτες διαφορές που έχουν μόνα τους επινοήσει.

Πράγμα που σημαίνει πως ο άνθρωπος όντως έχει κάτι που τον ξεχωρίζει κι είναι στο χέρι του από κει και πέρα το πώς θα το αναπτύξει και πώς θα το εκμεταλλευτεί. Ακόμη και για να φτάσει κανείς στο σημείο να γίνει σεξιστής ή ρατσιστής βασίζεται σε κάτι πέρα από τα ζωώδη ένστικτά μας. Κάτι που καλλιεργήθηκε κάποτε μέσα του με λάθος τρόπο κι από τότε δεν κατάφερε κανείς να τον κάνει να δει πέρα από την ίδια του τη μύτη.

Δυστυχώς συμπεριφορές όπως ο σεξισμός κι ο ρατσισμός είναι δυνατό να τρυπώσουν στο μυαλό ενός ανθρώπου πολύ πιο ύπουλα και κατ’ επέκταση επικίνδυνα από όσο μπορούμε να φανταστούμε. Ένας από τους πιο υποχθόνιους τρόπους εδραίωσης σεξιστικών και ρατσιστικών αντιλήψεων που καθιστά κανονικότητα συμπεριφορές που βασίζονται σε αυτές, είναι η υποτιθέμενη αθώα πλάκα αντίστοιχου περιεχομένου. Κάποιος θα πει ένα ανέκδοτο για τις γυναίκες ή τους άντρες, όλοι θα γελάσουν, θα ισχυριστούν πως αυτό δεν είναι παρά είδος σάτιρας κι όλα θα πάρουν σιγά-σιγά το δρόμο τους προς τον φαύλο κύκλο της διαιώνισης των άκυρων προτύπων.

Σκεφτείτε πόσες φορές πέσαμε όλοι στην παγίδα της άσκοπης σύγκρισης και του -σε μεγάλο βαθμό- άσκοπου διαχωρισμού μεταξύ ανδρών και γυναικών χωρίς καν να λάβουμε πρώτα υπόψιν τον παράγοντα άνθρωπο που είναι συνήθως πάνω από όλα. Όσο διαφορετικά κι αν είναι τα φύλα σε κάποιους τομείς οι διαφορές που εμείς οι άνθρωποι έχουμε εφεύρει βασιζόμενοι στο κοινωνικά διαμορφωμένο στιλ του κάθε φύλου είναι εξωφρενικά περισσότερες από όσες μπορούμε να φανταστούμε.

Το ακόμη πιο εξωφρενικό είναι όταν συναντά κανείς γυναίκες που αντί να αμφισβητήσουν γόνιμα όλα εκείνα τα στερεότυπα που υποτιμούν τόσο το ίδιο τoυς το φύλο όσο και το ανθρώπινο είδος εν γένει, τα επιβεβαιώνουν με τον χειρότερο τρόπο. Πόσες φορές πρέπει να ακούσει κανείς για παράδειγμα -βασιζόμενοι και στην επικαιρότητα- εκείνο το «αφού προκαλούσε τα ήθελε κι αυτή» που τολμούν να ξεστομίζουν πολλοί και πολλές εκεί έξω ακόμη και σε περιπτώσεις παρενόχλησης ή και βιασμού πριν αντιδράσει με όλο του το είναι;

Πόσες φορές αντίστοιχα θα γίνουμε δέκτες ανάλαφρων αστείων με επίκεντρο γυναίκες, άνδρες, μειονότητες, ξένους, ντόπιους, εύσωμους, ευαίσθητες κοινωνικές ομάδες κι ούτω καθεξής πριν συνειδητοποιήσουμε ότι η κανονικότητα μιας κατάστασης εδραιώνεται μέσα από την απενοχοποίηση που φέρνει η καθημερινότητα; Λίγο λίγο και σιγά σιγά παγιώνονται ως δεδομένα χαρακτηριστικά και στερεότυπα που κανείς δεν ξέρει από πού προέκυψαν κι όμως κανείς δεν μπαίνει στον κόπο να εξετάσει δεύτερη φορά. Όταν κάτι επαναλαμβάνεται συνεχώς και μάλιστα με τρόπο ανάλαφρο περνιέται στο υποσυνείδητό μας ως αληθινό κι έτσι μένει εκεί ως τέτοιο ώσπου κάποιος να βρεθεί να το αμφισβητήσει.

Κάπως έτσι χαρακτηρίζεται εκνευριστικός, γραφικός κι αντιπαθής εκείνος που φωνάζει ότι δεν αποτελούν όλα τα πράγματα αντικείμενο πλάκας. Το ότι εσύ κι εγώ μπορούμε να διαχωρίσουμε κάποια πράγματα δε σημαίνει ότι μπορεί να τα διαχωρίσει ένα παιδί που διαμορφώνεται από όλα όσα ακούει γύρω του συνεχώς ως δεδομένα, δε σημαίνει ότι μπορεί να τα διαχωρίσει ο καθένας βάσει των δικών του εμπειριών, δε σημαίνει ότι τα αξιολογούμε όλοι με τον ίδιο τρόπο.

Αν μη τι άλλο ας προστατεύσουμε τα παιδιά μας, τις επόμενες γενιές που θα έπρεπε να αποτελούν ελπίδα κι όχι διαιώνιση της σαπίλας μας, από όλα όσα εμείς δεν καταφέραμε να πατάξουμε θεωρώντας τα δεδομένα και τάξη πραγμάτων. Ας φυτέψουμε μέσα τους το καλοήθες μικρόβιο της γόνιμης αμφισβήτησης, του σκεπτικισμού και της έρευνας αντί να τους μάθουμε πώς να βασίζονται τυφλά σε μασημένες τροφές.  Φτάνει πια με τις φράσεις του τύπου «έλα μωρέ, πώς κάνεις έτσι, ένα αστείο ήταν.» Κανείς δεν παίζει με τις ανθρώπινες ψυχές κι όταν κάποιος το κάνει θα έπρεπε να μας φαίνεται αδιανόητο που μπορεί ακόμη και το παρουσιάζει ως αστείο.