Mήπως το να επιλέγεις ανάμεσα σε πολλά σε κάνει να χαώνεσαι;

Το παράδοξο των επιλογών. Οξύμωρο; Κι όμως, αν το καλοσκεφτούμε δεν είναι. Μιλώντας με όρους ψυχολογίας, το παράδοξο των επιλογών, δεν είναι τίποτα άλλο παρά η κατάσταση κατά την οποία το άτομο έχοντας στη διάθεσή του τεράστιο πλήθος επιλογών, αντί να αισθάνεται ασφαλές, νιώθει στρες και αγωνία.

Ο ψυχολόγος Barry Schwartz, ήταν ο πρώτος που έδωσε τον παραπάνω ορισμό, στο ομώνυμο βιβλίο του το 2004. Εκεί διατύπωσε την άποψη, ότι στις σύγχρονες κοινωνίες, οι ατελείωτες επιλογές που όλοι έχουμε στη διάθεσή μας, σε διάφορους τομείς της ζωής μας, εντέλει παραλύουν κι εξουθενώνουν τον ψυχικό μας κόσμο. Κι αυτό συμβαίνει γιατί αφενός γίνεται όλο και πιο δύσκολο να νιώσουμε ικανοποιημένοι κι αφετέρου επειδή θέτουμε μόνιμα όλο και πιο αυστηρά κριτήρια προτού επιλέξουμε το οτιδήποτε: από το επόμενό μας αυτοκίνητο, μέχρι το νέο μας ταίρι. Αυτό όμως το ατέρμονο κυνήγι της τελειότητας, συχνά μας οδηγεί στη μόνιμη αμφισβήτηση των επιλογών μας, πριν καν καταλήξουμε οριστικά σε κάποια, αλλά και σε μια διαρκή αίσθηση αποτυχίας.

Η παραπάνω συνθήκη παρουσιάζεται ξεκάθαρα σε έρευνα του Schwartz, που αφορά στις καταναλωτικές μας συνήθειες. Σε ένα πολυκατάστημα, οι πελάτες κλήθηκαν να συμμετάσχουν σε γευστική δοκιμή επιλέγοντας την πρώτη ημέρα ανάμεσα σε 24 διαφορετικές μαρμελάδες και τη δεύτερη ανάμεσα σε 6. Σε ό,τι αφορά στην προσέλκυση ενδιαφέροντος, οι περισσότερες επιλογές, τράβηξαν την προσοχή μεγαλύτερου πλήθους καταναλωτών. Το εξαιρετικά ενδιαφέρον όμως είναι, ότι οι περισσότερες αγορές έγιναν την ημέρα που οι διαθέσιμες επιλογές ήταν λίγες.

Επί της ουσίας, ο τρόπος που λειτουργούμε μπροστά στο αχανές των διαθέσιμων επιλογών, ανατρέπει σε μεγάλο βαθμό όσα θεωρούσαμε δεδομένα τόσο για την ανθρώπινη φύση, όσο κυρίως για τους παράγοντες που μας εξασφαλίζουν την πολυπόθητη ευζωία. Έχουμε συνδέσει στο μυαλό μας το δικαίωμα της επιλογής, με την αίσθηση της ελεύθερης βούλησης, της αυτονομίας και του ελέγχου. Υπ’ αυτήν την έννοια, η δυνατότητα επιλογής είναι όντως θετική. Εκεί που το πράγμα δείχνει να περιπλέκεται, είναι η σύνδεση της ελεύθερης επιλογής με το αίσθημα ικανοποίησης. Κι απ’ αυτό απομακρυνόμαστε, όταν αρχίσουμε να πελαγοδρομούμε.

Σκεφτείτε το: όσο διευρύνεται η γκάμα των εναλλακτικών μας, τόσο περισσότερος χρόνος και προσπάθεια απαιτείται για να τις αξιολογήσουμε, έχοντας ταυτόχρονα την αμφιβολία της ορθής τελικής απόφασης.

Επομένως, ποια είναι η λύση; Να μην υπάρχουν εναλλακτικές κι οι επιλογές μας να είναι μονόδρομος; Προφανώς και όχι. Οι ειδικοί μάλλον προτείνουν έναν εξορθολογισμό. Την εύρεση με άλλα λόγια του σημείου της ιδανικής ισορροπίας, που αφενός θα μας προσφέρει την ελευθερία να επιλέξουμε ανάμεσα σε έναν αριθμό εναλλακτικών, αλλά και που ταυτόχρονα το πλήθος αυτών δε θα είναι τόσο χαοτικό ώστε να μας μπερδεύει, να μας αποπροσανατολίζει και να μας αγχώνει. Άλλωστε, υπάρχει μια αναντίρρητη πραγματικότητα: είμαστε όντως ελεύθεροι να επιλέξουμε, ωστόσο πάντα θα υφιστάμεθα τις συνέπειες της όποιας επιλογής μας κι αυτό από μόνο του είναι αρκετά στρεσογόνο.

Απλώς ίσως να είναι ρεαλιστικό να αποδεχτούμε αυτό που συμπύκνωσε σε μια φράση ο «πατέρας» της εν λόγω θεωρίας: Ότι το περισσότερο, δεν είναι πάντα και το καλύτερο. Πολλές φορές μάλιστα το περισσότερο είναι ο βασικός λόγος να μην επιλέξουμε το καλύτερο για χάρη της ποικιλίας. Ή αλλιώς, ας μείνουμε και στο διαχρονικό less is more. Γιατί τελικά όντως είναι more.