Μια από τις βαθύτερες ανθρώπινες ανάγκες είναι η ανάγκη να ακουστούμε. Όχι όμως να ακουστούμε από υποχρέωση ή επειδή «πρέπει», αλλά επειδή κάποιος θέλει πραγματικά να το κάνει. Γι’ αυτόν τον λόγο, ένα από τα συχνότερα αιτήματα στα γραφεία των ψυχολόγων είναι η ενεργητική ακρόαση. Οι άνθρωποι θέλουν να ακουστούν όσα έχουν να πουν, χωρίς η άλλη πλευρά να τους κουνάει το δάχτυλο ή να δίνει συμβουλές που δεν ανταποκρίνονται στην κατάσταση. Απλά θέλουν το άλλο άτομο να είναι εκεί, συνειδητά. Να μπορεί να αντιληφθεί την κατάστασή τους. Να ρωτάει με απώτερο σκοπό να κατανοήσει και κυρίως, να μη βιάζεται να απαντήσει.
Ακούγεται οξύμωρο πως δεν καλύπτεται αυτή η βαθιά ανθρώπινη ανάγκη σε έναν κόσμο όπου οι επικοινωνιακές ευκαιρίες είναι διάχυτες στην καθημερινότητα. Είναι, όμως, μια πραγματικότητα η οποία διαδραματίζεται κυρίως διότι υπάρχει έλλειψη ενεργητικής ακρόασης. Στις περισσότερες συζητήσεις που γίνονται μέσα στη μέρα, δεν ακολουθούνται βασικές αρχές της ενεργητικής ακρόασης. Δεν υπάρχει σύνδεση, παρατήρηση και κυρίως, δεν υπάρχουν ερωτήσεις κατανόησης. Σε μεγάλο ποσοστό των συζητήσεων, αυτό που διαδραματίζεται είναι πως η μια πλευρά απλά περιμένει τη σειρά της για να μιλήσει. Να πει στην ουσία γεγονότα και καταστάσεις που δε σχετίζονται με όλα όσα έχει ακούσει, αλλά με παγιωμένες πεποιθήσεις τις οποίες έχει.
Η ενεργητική ακρόαση, η δεξιότητα, στην ουσία, να ακούς πραγματικά την άλλη πλευρά είναι προς εξαφάνιση. Το χειρότερο, όμως, είναι πως δεν υπάρχει συνειδητοποίηση ότι επικοινωνούμε με μη λειτουργικό τρόπο. Υπάρχει έλλειψη κατανόησης γύρω από την αποτελεσματική επικοινωνία, μαζί με ευρεία αποδοχή πως είναι φυσιολογικό, όταν μιλάει η άλλη πλευρά, η σκέψη μας να τρέχει στο πώς να απαντήσουμε ή στο πώς μπορούμε να συνδέσουμε αυτό το οποίο ακούμε, με κάτι δικό μας. Κατά αυτόν τον τρόπο, παύουμε να είμαστε ακροατές και διεκδικούμε έναν πρωταγωνιστικό ρόλο, χωρίς να μας έχει ζητηθεί.
Όμως, το να ακούς πραγματικά σημαίνει πως είσαι παρών στη στιγμή. Μπαίνεις συνειδητά στη διαδικασία να αντιληφθείς το τι πραγματικά αναφέρει η άλλη πλευρά. Όχι μόνο με τις λέξεις τις οποίες χρησιμοποιείς, αλλά και με τη στάση σου, τον τόνο της φωνής σου και τον τρόπο που επιλέγεις να εκφραστείς. Έπειτα, το να ακούς πραγματικά, σημαίνει πως αφήνεις από έξω τις δικές σου πεποιθήσεις και την εγγενή τάση που έχουμε οι άνθρωποι να δίνουμε συμβουλές. Διότι οι συμβουλές, στις περισσότερες των περιστάσεων, όχι μόνο δε χρειάζονται αλλά επιβαρύνουν και αρνητικά αυτόν που τις ακούει.
Ομολογουμένως, το να αναπτυχθεί η δεξιότητα της ενεργητικής ακρόασης απαιτεί χρόνο και εκπαίδευση. Τα οφέλη της, όμως, σε βάθος χρόνου μπορούν να αλλάξουν ριζικά τις ανθρώπινες σχέσεις. Είναι ο συνδετικός κρίκος που θα συμβάλλει στο να μειωθούν σημαντικά οι συγκρούσεις και θα ενισχύσει την κατανόηση. Ειδικά σε μια εποχή έντονης αποξένωσης και μοναξιάς, αυτή η ικανότητα μπορεί να γίνει το κλειδί για την αποκατάσταση της σύνδεσης και της εμπιστοσύνης. Διότι η ενεργητική ακρόαση δεν είναι μόνο μια ακόμα δεξιότητα που χρειάζεται να αναπτύξουμε. Είναι μια πράξη φροντίδας. Όταν ακούμε πραγματικά, δείχνουμε στον άλλον πως έχει σημασία για εμάς. Πως όλο αυτό το οποίο μας περιγράφει μετράει. Πως σε όλη αυτή την πρόκληση ή τον προβληματισμό που έχει, υπάρχουν άνθρωποι γύρω του που θα του σταθούν. Πως υπάρχουν άνθρωποι που θα του δώσουν τον χώρο να εκφραστεί, χωρίς φόβο κριτικής ή απόρριψης.
Γι’ αυτόν τον λόγο, ένα από τα συχνότερα αιτήματα στα γραφεία των ψυχολόγων είναι η ενεργητική ακρόαση. Διότι γνωρίζουν πως μπορούν να εκφράσουν όλα όσα νιώθουν σε ένα ασφαλές πλαίσιο, όπου δεν υπάρχει κριτική ή παροχή ανεπιθύμητων συμβουλών. Γίνεται αντιληπτό πως οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας θα είναι εκεί να θέσουν ερωτήσεις που δείχνουν πραγματικό ενδιαφέρον για την κατανόηση της κατάστασης, χωρίς πίεση για άμεσες απαντήσεις ή μαγικές λύσεις. Αυτή η προσέγγιση ενισχύει την αίσθηση του συνομιλητή πως έχει αξία και οι προκλήσεις ή οι προβληματισμοί του, δεν αντιμετωπίζονται με απλοϊκούς τρόπους.
Σε έναν κόσμο που κινείται με ιλιγγιώδης ρυθμούς και δίνει έμφαση στην παραγωγικότητα και τη γρήγορη ανταλλαγή πληροφοριών, η ενεργητική ακρόαση παραμένει μια σταθερή υπενθύμιση πως η επικοινωνία αποτελεί μια ανθρώπινη, μαγική εμπειρία. Είναι μια δεξιότητα που φέρνει τους ανθρώπους κοντά, μειώνει τη μοναξιά και καλλιεργεί σχέσεις με ουσία και βάθος. Στην επόμενη συζήτηση, λοιπόν, που θα εμπλακείς, κάνε μια παύση και εστίασε στο τι έχουν να σου πουν. Άνοιξε τα αυτιά σου κι αύξησε την περιέργειά σου ώστε κατανοήσεις σε βάθος αυτό που ακούς. Τότε είναι που θα καταλάβεις πως η επικοινωνία δεν είναι μόνο να μιλάς αλλά και να μαθαίνεις. Τότε είναι που και οι άλλοι θα ξεκινήσουν να σε ακούνε πραγματικά. Γιατί αν θέλεις όντως να σε ακούνε, χρειάζεται πρώτα να μάθεις να ακούς.
Συντάκτης: Τρύφων Κάμπο
