Τα «κλεμμένα» τραγούδια της ελληνικής δισκογραφίας

Οι μουσικές αντιγραφές αναφέρονται στην πρακτική της αναπαραγωγής ή προσαρμογής μουσικού υλικού που έχει δημιουργηθεί από κάποιον άλλον καλλιτέχνη, χωρίς την άδεια ή την έγκριση του δημιουργού. Είναι ένα φαινόμενο που υπάρχει εδώ και πολλές δεκαετίες στον μουσικό κόσμο κι έχει προκαλέσει πολλές συζητήσεις κι αντιπαραθέσεις που μπορούν να λάβουν μεγάλες διαστάσεις. Μια περίπτωση περιλαμβάνει την απλή αντιγραφή μελωδιών ή στίχων ενός τραγουδιού από έναν καλλιτέχνη και τη χρήση τους σ’ ένα νέο κομμάτι χωρίς την έγκριση του προηγούμενου δημιουργού. Άλλες μορφές αντιγραφής περιλαμβάνουν: την προσθήκη νέων στίχων σε μια υπάρχουσα μελωδία, την αναδιαμόρφωση ενός υφιστάμενου τραγουδιού με διαφορετικά μουσικά όργανα ή τη δειγματοποίηση μιας μελωδίας από ένα άλλο τραγούδι και την ενσωμάτωσή της σ’ ένα νέο κομμάτι.

Πρόσφατα ήρθε στο φως η δικαίωση του συνθέτη και στιχουργού Eldar Mansurov από τον Άρειο Πάγο σε μια δικαστική διαμάχη που κράτησε έντεκα ολόκληρα χρόνια, σύμφωνα με πληροφορίες από το protothema.gr. Όπως προέκυψε απ’ την απόφαση του δικαστηρίου το κομμάτι «Εσένα μόνο» της Καίτης Γαρμπή σε στίχους και μουσική του Δημήτρη Κοντόπουλου και στίχους του Νίκου Γρίτση που συμπεριλαμβάνεται στο άλμπουμ «Έμμονες ιδέες» και κυκλοφόρησε το 2003, είναι αντιγραφή του αζέρικου «Bayatilar». Η διαμάχη ξεκίνησε όταν τον Μάρτιο του 2008 ο Mansurov πληροφορήθηκε ότι κυκλοφόρησε στην Ελλάδα το κομμάτι «Εσένα μόνο» κι απέστειλε εξώδικη διαμαρτυρία στον συνθέτη της ελληνικής εκτέλεσης, αλλά και τη δισκογραφική εταιρία. Για την ιστορία, αξίζει να σημειώσουμε ότι το κομμάτι «Bayatilar» κυκλοφόρησε το 1990 και καλύπτεται πλήρως απ’ τη νομοθεσία περί της πνευματικής ιδιοκτησίας. Μετά την άρνηση του Δημήτρη Κοντόπουλου ότι το κομμάτι ανήκει πνευματικά σε άλλον δημιουργό, η υπόθεση οδηγήθηκε στα δικαστήρια.

Δεν είναι όμως λίγες οι φορές που η ιστορία επαναλαμβάνεται στον κόσμο της μουσικής βιομηχανίας. Ας μεταφερθούμε στο 1969 όταν κυκλοφόρησε το κομμάτι «Ντιρλαντά» που έγινε και διεθνής επιτυχία για τον δίσκο του Διονύση Σαββόπουλου με τίτλο «Το περιβόλι του τρελού». Ο Παντελής Γκίνης, σφουγγαράς από την Κάλυμνο, ισχυρίστηκε ότι έγραψε το τραγούδι και είπε ότι τα πρόσωπα που αναφέρονται σε αυτό ήταν αληθινά. Το τραγούδι ηχογραφήθηκε σε δίσκο 45 στροφών το 1966 από τη Δόμνα Σαμίου και παίχτηκε και στο ραδιόφωνο της ΕΡΤ το 1961. Το παρασκήνιο αυτής της διαμάχης δημοσιεύθηκε στο πρώτο φύλλο της εφημερίδας «Καθημερινή».

Ο Παντελής Γκίνης απουσίαζε από την ακροαματική διαδικασία, αλλά ήταν παρόντες ο Διονύσης Σαββόπουλος κι ο ιδιοκτήτης της LYRA, μαζί με τον δικηγόρο Γιώργο Κουμάντο και αρκετούς μάρτυρες, συμπεριλαμβανομένου του Γιάννη Παπαϊωάννου. Η υπεράσπιση υποστήριξε ότι το τραγούδι δεν ήταν δημιουργία του Διονύση Σαββόπουλου, αλλά ούτε κι ότι δημιουργήθηκε από τον Παντελή Γκίνη. Ήταν ένα ευρέως γνωστό δημοτικό τραγούδι κι η μήνυση του Παντελή Γκίνη είχε ως στόχο να απαγορεύσει την κυκλοφορία του πλήρους άλμπουμ «Το περιβόλι του τρελού», με αποτέλεσμα μια σημαντική οικονομική οπισθοδρόμηση για τη δισκογραφική. Μετά από απόφαση του δικαστηρίου, δικαιώθηκε ο Γκίνης.

Μια άλλη μουσική διαμάχη που είδε το φως της δημοσιότητας μετά την τεράστια νίκη της Έλενας Παπαρίζου στη Eurovision στο Κίεβο το 2005, ήταν αυτή για το κομμάτι «Number One» σε μουσική του Χρήστου Δάντη και στίχους της Ναταλίας Γερμανού, όταν o Μάνος Ψαλτάκης κατέθεσε αγωγή για τα πνευματικά δικαιώματα του κομματιού. Όπως δήλωσε και ο ίδιος σε συνέντευξή του στο protothema.gr: «Φτάσαμε στον Άρειο Πάγο. Δικαιώθηκα στα δικαστήρια κι είπα βάλτε του το 50% στη δικηγόρο μου γιατί αυτός το πήγε στην ΕΡΤ. Αν το πήγαινα εγώ θα μου το πετάγανε στα σκουπίδια. Δικάστηκε πρωτόδικα, ο πατέρας του «My Number One» είναι ο Μάνος Ψαλτάκης, 20.000 πρόστιμο στον Δάντη για να με αποζημιώσει και 1.000 ευρώ κάθε φορά που θα λέει ότι το τραγούδι είναι δικό του. Είχα πάει τότε στο Fever πρώτο τραπέζι με τη σύζυγό μου. Την έστειλα στα καμαρίνια να πάρει τη γνώμη της Έλενας και της είπε: «Ξέρω την αλήθεια αλλά δεν μπορώ να επέμβω».»

Ένας άλλος καλλιτέχνης που έχει κατηγορηθεί για αντιγραφή μουσικών κομματιών είναι κι ο ερμηνευτής, συνθέτης και στιχουργός Μιχάλης Χατζηγιάννης, όταν τον Σεπτέμβριο του 2014 ο Δημήτρης Παναγόπουλος του έστειλε εξώδικο και τον κατηγόρησε ότι η μελωδία του κομματιού «Αύρα», είναι ακριβώς ίδια με αυτή του κομματιού «Κάτι λείπει» που κυκλοφόρησε το 2008 και συμπεριλαμβάνεται στον δίσκο «7». Όπως προκύπτει από το πόρισμα του δικαστηρίου ο Δημήτρης Παναγόπουλος δικαιώθηκε όπου μεταξύ άλλων αναφέρονται: «Είναι απαραίτητο να επισημανθεί ότι τον πρώτο εναγόμενο (τον Μιχάλη Χατζηγιάννη) βαρύνει υπαιτιότητα (δόλος) ως προς την προσβολή του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας του ενάγοντος (του Δημήτρη Παναγόπουλου), αφού η μουσική σύνθεση με τον τίτλο Αύρα θεωρείται ένα κλασικό και διαχρονικό ελληνικό τραγούδι», αναφέρεται σε ένα απόσπασμα της απόφασης. «Ο δε πρώτος εναγόμενος ως καταξιωμένος συνθέτης σύγχρονης ελληνικής μουσικής, αποδεικνύεται ότι γνώριζε τη σύνθεση αυτή κι αποφάσισε ν’ αντιγράψει παράνομα τη μελωδική της ιδέα που αναφέρεται προηγουμένως στο σκεπτικό της απόφασης αυτής κατά τη σύνθεση του δικού του τραγουδιού με τον τίτλο «Κάτι Λείπει».»

Οι απόψεις για τις μουσικές αντιγραφές είναι διχασμένες. Κάποιοι θεωρούν τις αντιγραφές ως μια μορφή κλοπής και παραβίασης των πνευματικών δικαιωμάτων των δημιουργών. Αυτή η άποψη υποστηρίζει ότι ο καλλιτέχνης έχει δικαίωμα να ελέγχει και ν’ αποφασίζει πώς θα χρησιμοποιηθεί ο δημιουργημένος του πολιτισμικός πόρος και η αντιγραφή αποβαίνει άδικη για τον δημιουργό.

Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν κι όσοι αντιμετωπίζουν τις μουσικές αντιγραφές ως μια μορφή έμπνευσης και δημιουργίας νέων έργων. Αυτή η άποψη υποστηρίζει ότι η μουσική εξελίσσεται μέσα από την επιρροή και την ανταλλαγή ιδεών και ότι η αντιγραφή μπορεί να οδηγήσει σε νέες και δημιουργικές προσεγγίσεις. Η τεχνική του dictee μπορεί να μας δώσει την απάντηση. Είναι πολύ εύκολο να πέσεις στην παγίδα της αντιγραφής. Το 80% των μουσικών περίπου ακούει μια μελωδία τυχαία κι ας έχουν περάσει 30 χρόνια· είναι δεδομένο ότι κάποια στιγμή ο μουσικός θα γράψει κάτι ανάλογο ή παρεμφερές.

Επίσης, η τεχνολογική πρόοδος κι η διευκόλυνση της πρόσβασης στο μουσικό υλικό μέσω του διαδικτύου έχουν αυξήσει τις περιπτώσεις μουσικών αντιγραφών. Αυτό έχει ενισχύσει τον διάλογο για την ισορροπία μεταξύ πνευματικής ιδιοκτησίας και δημιουργικότητας. Κάποιοι προτείνουν την ανάπτυξη νέων μοντέλων άδειας κι αμοιβής, όπως οι Creative Commons licenses, που επιτρέπουν την ελεύθερη κοινή χρήση και την προώθηση της δημιουργικότητας, ενώ ταυτόχρονα προστατεύουν τα δικαιώματα των δημιουργών.

Είναι σημαντικό να αναγνωρίζεται ο ρόλος των μουσικών αντιγραφών στην εξέλιξη της μουσικής και την εμπνευσμένη δημιουργία νέων έργων. Πολλοί μεγάλοι καλλιτέχνες έχουν επηρεαστεί από τους προκατόχους τους κι έχουν αντλήσει έμπνευση από τις μουσικές αντιγραφές. Ωστόσο, είναι επίσης σημαντικό να γίνεται σεβαστή η προσπάθεια και η καινοτομία των δημιουργών και να διατηρείται ένα ισορροπημένο πλαίσιο προστασίας των πνευματικών δικαιωμάτων. Τέλος, η ευαισθητοποίηση κι η εκπαίδευση είναι σημαντικοί παράγοντες για να κατανοήσουμε την σημασία της πνευματικής ιδιοκτησίας και την ανάγκη σεβασμού των δημιουργών. Οι νέοι καλλιτέχνες κι ακροατές πρέπει να ενημερώνονται σχετικά με τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας και τις συνέπειες της μη εξουσιοδοτημένης χρήσης μουσικού υλικού.

Αντί επιλόγου: Οι μουσικές αντιγραφές είναι ένα φαινόμενο που προκαλεί αντικρουόμενες απόψεις. Ενώ ορισμένοι τις θεωρούν ως παραβίαση των πνευματικών δικαιωμάτων, άλλοι τις αντιλαμβάνονται ως πηγή έμπνευσης και καινοτομίας. Η ευαισθητοποίηση, η εκπαίδευση και η ανάπτυξη νέων μοντέλων άδειας μπορούν να συμβάλουν στην επίτευξη μιας ισορροπημένης προσέγγισης, που συνδυάζει την προστασία των δημιουργών με την προώθηση της δημιουργικότητας και της πολιτιστικής εξέλιξης. Και μην τσακώνεστε ρε παιδιά μεταξύ σας για το ποιανού είναι το παιδί, να τα βρείτε κάπου στη μέση προτείνω, αφού όπως πολύ καλά γνωρίζετε στη μουσική δεν υπάρχει παρθενογένεση και δεν πρέπει να χωρούν διχασμοί και κόντρες.

Πηγή φωτογραφίας