Ο Αριστοτέλης πριν από χιλιάδες χρόνια υποστήριξε πως δεν υπάρχει «καμία μεγάλη ιδιοφυΐα χωρίς κάποια δόση παράνοιας». Τι σχέση, όμως, έχει στην πραγματικότητα η ψυχολογία με την ευφυΐα;
Επιστημονικά δεν έχει επιβεβαιωθεί ότι τα μεγέθη αυτά συνδέονται ανάλογα, αντιστρόφως ανάλογα ή με άλλη μαθηματική σχέση. Σε μια μελέτη του περιοδικού Intelligence του Πανεπιστημίου Pitzer, η ερευνήτρια Ruth Karpinski κι οι συνεργάτες έδειξαν πως τα μέλη της Mensa -της κοινωνίας ατόμων με υψηλό IQ, συνήθως >132, όπου ανήκει μόλις το 2% των ανθρώπων- είχαν περισσότερες πιθανότητες να υποφέρουν από σοβαρές ψυχικές διαταραχές συγκριτικά με τον υπόλοιπο πληθυσμό. Στην έρευνα μελετήθηκαν συγκεκριμένα διαταραχές διάθεσης, υπερκινητικότητας, αγχώδεις διαταραχές, η έλλειψη προσοχής κι ο αυτισμός.
Το αποτέλεσμα της έρευνας εξηγήθηκε με βάση τη θεωρία του υπερσώματος-υπερεγκεφάλου που προτάθηκε από την επιστημονική ομάδα, σύμφωνα με την οποία άτομα με υψηλό IQ επιδίδονται σε σωματικές και ψυχολογικές υπερκμεταλλεύσεις, που τους καθιστούν πιο ανήσυχους. Για παράδειγμα, στο ίδιο αρνητικό σχόλιο ίσως ένα άτομο χαμηλότερου IQ να μη δώσει ιδιαίτερη σημασία, ο υπερευφυής, όμως, έχει την τάση να το υπεραναλύσει πολυδιάστατα, να το ερμηνεύσει από κάθε σκοπιά, γεγονός που του προκαλεί και μεγαλύτερη σύγχυση κι εσωτερική αναταραχή.
Επίσης δεν μπορούμε να αγνοήσουμε την επιστημονικά τεκμηριωμένη θέση ότι αποτέλεσμα πολλών ψυχικών διαταραχών είναι η πτώση των επιπέδων του IQ. Με ποιο μηχανισμό, όμως, προκύπτει αυτό; Υπάρχει περίπτωση η μείωση της ευφυΐας να είναι πραγματική και να οφείλεται σε εκφύλιση νευρικών κυττάρων με τελικό αποτέλεσμα την καταστροφή τους, όπως συμβαίνει στη νόσο του Alzheimer ή σε υπερκατανάλωση αλκοόλ. Συχνότερα πάλι, η βλάβη μπορεί να μην είναι οργανική, να μην παρατηρείται κάποια επίδραση στα νευρικά κύτταρα κι, έτσι, η μείωση του IQ να είναι λειτουργική κι όχι πραγματική. Η τελευταία περίπτωση είναι δυνητικά αναστρέψιμη και υφίεται ή θεραπεύεται με κατάλληλες ψυχοθεραπευτικές μεθόδους.
Οι αγχώδεις διαταραχές στα πλαίσια των νοσημάτων που αφορούν την ψυχοσύνθεση του ατόμου θολώνουν την κρίση, ενισχύουν την αναποφασιστικότητα, γεννούν ανασφάλεια. Η κατάθλιψη καθιστά το άτομο δυσλειτουργικό, οι δραστηριότητες με τις οποίες συνήθιζε να ασχολείται σταδιακά φθίνουν και μαζί κι η ευφυΐα του, μιας και δεν της δίνει τροφή για σκέψη. Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή φέρνει στην επιφάνεια αρνητικά συναισθήματα, ιδέες κι απόψεις κι έτσι, ακόμα κι αν το επίπεδο ευφυΐας δε διαταράσσεται, δεν μπορεί να αξιοποιηθεί στο έπακρο η εξυπνάδα του ατόμου, αφού δεν υπάρχει πλέον χώρος, ώστε να εκδηλωθεί στο έπακρο.
Και, γιατί, δίνουμε τόση σημασία σ’ αυτό το δείκτη; Σίγουρα όχι για να τον συγκρίνουμε με τον αντίστοιχο των γύρω μας, ώστε να το παίζουμε και επιβεβαιωμένα έξυπνοι. Η ευφυΐα είναι δύναμη που θα σε βοηθήσει να αντιμετωπίσεις πολλές καταστάσεις με κριτική σκέψη, να τα βγάλεις πέρα σε μη ευχάριστες συνθήκες, να κατανοήσεις, να προσαρμοστείς, να επιλύσεις καθημερινά προβλήματα.
Μπορεί να μην πάσχεις από κάποια ψυχική διαταραχή, όμως, ακόμα κι οι ανασφάλειες που σε πιάνουν κάποιες στιγμές φτάνουν για να επιδράσουν αρνητικά και να πέσει το IQ σου. Καταλαβαίνεις από χιλιόμετρα πότε κάποιος δεν είναι βέβαιος για τον εαυτό του. Η στάση του σώματος από μόνη της είναι ιδιαίτερα αποκαλυπτική. Δείχνει την αμηχανία του, ότι νιώθει άβολα, ότι δεν αισθάνεται όμορφα. Το πρίσμα της πραγματικότητας πολλές φορές θολώνει κι ματιά του δεν είναι καθαρή, η άποψή του δεν έχει λάβει υπόψιν όλους τους παράγοντες που θα σκεφτόταν με καθαρό μυαλό. Φτάνουν λίγα λεπτά συζήτησης μαζί του, ώστε να καταλάβεις ότι ξαφνικά έχει χάσει το χιούμορ του, είναι κατηφής και δεν είναι το ίδιο ετοιμόλογος όσο ήταν όταν ήταν απόλυτα υγιής ψυχικά.
Αν και ακόμα η ακριβής συσχέτιση είναι υπό μελέτη, το σίγουρο είναι ότι οι ψυχικές διαταραχές επηρεάζουν την αντιληπτική ικανότητα και το δείκτη ευφυΐας του ανθρώπου. Σε ποιο βαθμό συμβαίνει αυτό, έπεται να το μάθουμε τα επόμενα χρόνο. Ωστόσο, είναι βέβαιο ότι η αρνητική ψυχοσύνθεση μόνο θετικά δεν μπορούμε να πούμε πως επιδρά στις ικανότητες του μυαλού και στην ευφυΐα μας.
Συντάκτης: Βασιλική Γ.
