Τι είναι ο συναισθηματικός καπιταλισμός;

Αρχικά, ο όρος αυτός βαφτίστηκε από τη συγγραφέα-κοινωνιολόγο Arlie Hochschild στην προσπάθειά της να προσδιορίσει το κατά πόσον επηρεάζονται οι ανθρώπινες σχέσεις και τα ανθρώπινα συναισθήματα από την ηθικοκοινωνική συνθήκη στην οποία εξελίσσεται και δρα ο άνθρωπος. Σε αντίθεση με θέσφατα, παγιωμένες αρχές που θα ήταν μια άλλη θεώρηση.

Οι σχέσεις των ανθρώπων επηρεάζονται άμεσα κι υποδόρια από την κοινωνική και πολιτική κατάσταση του κόσμου μας. Όπως έχουν εμπορευματοποιηθεί τα περισσότερα πράγματα σήμερα (επικοινωνία, κατανάλωση, τρόπος σκέψης, αγαθά, υπηρεσίες, η ίδια η ζωή μας) έτσι, αναπόφευκτα, εμπορευματοποιούνται κι οι κοινωνικές μας σχέσεις, από οικογενειακές σχέσεις μέχρι φιλίες κι ερωτικούς δεσμούς.

Δηλαδή, όπως ο Μαρξ είχε γεννήσει τον νόμο της προσφοράς και της ζήτησης στο «Κεφάλαιο», κάπως έτσι αντιλαμβανόμαστε και τις σχέσεις μας. Δίνουμε για να πάρουμε. Πριν καν «δώσουμε» ευελπιστούμε, ή ακόμη απαιτούμε, να πάρουμε τ’ αντίστοιχα. Φερόμαστε «σωστά» όχι γιατί έτσι μας λέει η ψυχή μας ή ο ηθικός μας κώδικας, αλλά επειδή περιμένουμε το αντάλλαγμα. Το αντάλλαγμα που αν δεν έρθει, νιώθουμε προδομένοι και πως δεν έχουμε πάρει αυτό που «μας αξίζει». Θέτουμε τα συναισθήματά μας σε κάποιο πλειστηριασμό, τα μετατρέπουμε σ’ ένα αγοραίο στοιχείο. Μεταλλάσσουμε τη φροντίδα, το ενδιαφέρον, το «νοιάξιμο», τη συντροφιά σε μια ανθρώπινη υπηρεσία που παρέχουμε και μας παρέχουν με μοναδική προϋπόθεση το αντάλλαγμα.

Εάν χωρίσουμε με κάποιο άτομο, νιώθουμε πως χάσαμε χρόνο κι ενέργεια, εφόσον δεν κατάφερε να μας παρέχει τα προαπαιτούμενα που έχουμε θέσει εμείς. Βάζουμε αυτομάτως τα κεκτημένα και τ’ απολεσθέντα σε μια ζυγαριά, με την ανάγκη να τα υπολογίσουμε. Υπολογίζουμε τα πάντα, τι μας έδωσαν, τι πήραν από εμάς κι αν όλα είναι ισάξια ή όχι. Γινόμαστε «λογιστές» της συναισθηματικής ζωής μας με μοναδικό στόχο το κέρδος, το ψυχικό πλεόνασμα.

Ούσα χρόνια πολέμια της εμπορευματοποίησης, απογοητεύομαι να βλέπω κι εμένα την ίδια αλλά και τους γύρω μου να πέφτουν στην παγίδα. Ο καπιταλισμός επηρεάζει με τέτοια ορμή τη ζωή μας, που αγγίζει ακόμη και τον άυλο κόσμο μας. Δε γίνεται με το που συνάπτουμε μια σχέση να θεωρούμε πως συνάπτουμε κάποιο συμβόλαιο. Είναι εκ φύσεως αντίθετο με τον όρο «συναίσθημα». Δίνω φροντίδα κι αγάπη, καλοσύνη, γιατί έτσι είμαστε σαν άνθρωποι, γιατί έτσι μας έμαθαν. Γιατί πέραν του εαυτού μας υπάρχουν κι οι άλλοι. Διότι χωρίς τους άλλους δεν υπάρχουμε εμείς, όσο και να προσπαθούμε να πειστούμε πως μπορούμε και μόνοι μας.

Πράττουμε σε όλες μας τις σχέσεις με στρατηγικές, απεμπολούμε τον αυθορμητισμό μας με φόβο μη βγούμε χαμένοι και χάνουμε τον ενθουσιασμό μας. Σίγουρα δε θέλω να υπονοήσω ότι παλαιότερα οι ανθρώπινες σχέσεις ήταν βέλτιστες, όμως η σύγχρονη τυποποίηση των συναισθημάτων μας στερεί ένα τεράστιο κομμάτι χαράς. Αν απλώς αποδεχόμασταν τα θέλω και τα συναισθήματά μας, χωρίς να επηρεάζονται από εγωιστικές ανασφάλειες, τότε σίγουρα θα βγαίναμε κερδισμένοι. Σίγουρα ο «σωστός» άνθρωπος θα εκτιμούσε την ακατέργαστη αλήθεια μας και ο «λάθος» θα τρόμαζε και θα ένιωθε ανασφάλεια. Ακόμη κι η απόρριψη από τον άλλο θα μας έκανε να νιώθουμε ότι κατακτούμε την ελευθερία μας, ότι μπορούμε να επιλέξουμε τον τρόπο ζωής μας σ’ ένα σύνολο.

Για παράδειγμα, «συναισθηματικός καπιταλισμός» μπορεί να θεωρηθεί και το φλερτ από μια γυναίκα προς έναν άντρα. Οι γυναίκες νιώθουν ανασφάλεια να εκφράσουν το ενδιαφέρον τους προς έναν άντρα κι αντίστοιχα, οι άνδρες νιώθουν άβολα και πρωτόγνωρα όταν συμβαίνει. Αυτόματα μας έχει πλάσει η κοινωνία να νιώθουμε πως αυτό το γεγονός είναι «εκτός πλαισίου». Τόσα μικρά και καθημερινά πράγματα έχουν περιορίσει τη βούλησή μας, τα «θέλω» μας, τον αυθορμητισμό μας.

Ήρθε ο καιρός να οριοθετήσουμε τις πραγματικές μας ανάγκες από τις διδαχές της κοινωνίας στην οποία μεγαλώσαμε. Ήρθε ο καιρός που η ελεύθερη βούληση είναι κεκτημένο μας κι οφείλουμε να την αυτοπροσδιορίσουμε. Η πραγματική μας επιθυμία δεν πρέπει να καθορίζεται από καμία «τιμή», να μη βάζει απέναντί της κανένα αντάλλαγμα. Διότι τότε είναι που χάνει την αξία της. Εμείς έχουμε βαφτίσει τις ανθρώπινες σχέσεις ανταλλακτική διαδικασία για να διασφαλίσουμε στον εγωισμό μας μια ψεύτικη τιμή. Μια ψεύτικη τιμή που μας οδηγεί μόνο στη μετριοπάθεια.

Τα συναισθήματα δεν είναι ούτε ψιλά που μετράμε ένα προς ένα, ούτε αντικείμενο προς πώληση. Είναι η αλήθεια μας, ο καθρέφτης του εαυτού μας. Ο μόνος τρόπος να επικοινωνήσουμε τι υπάρχει μέσα μας. Αν εμπορευματοποιήσουμε κι αυτά, το μόνο που θα μας μείνει είναι μια άπλετη μοναξιά να φέρει μια σκουριασμένη ταμπέλα «Περήφανος». Αν ζούσαμε ένα εικοσιτετράωρο χωρίς δεύτερες σκέψεις και μοναδικό στόχο να επικοινωνήσουμε τον συναισθηματικό μας κόσμο ίσως καταλαβαίναμε πως το πιο ουσιαστικό αίσθημα είναι αυτό που έχει στόχο απλώς και μόνο την εκδήλωσή του. Η ικανοποίηση απλώς και μόνο της εκδήλωσης. Κι έτσι, κάνουμε ένα βήμα πιο κοντά στην αποδοχή του εαυτού μας.

Θέλουμε και τη δική σου άποψη!

Στείλε το άρθρο σου στο info@pillowfights.gr και μπες στη μεγαλύτερη αρθρογραφική ομάδα!

Μάθε περισσότερα ΕΔΩ!