Φαινόμενο Μαντέλα: όταν η μνήμη μάς παίζει παιχνίδια

Φαινόμενο Μαντέλα, ή όπως είναι η επίσημη ονομασία του “Mandela Effect”. Σύμφωνα με το συγκεκριμένο φαινόμενο, γεννάται η προοπτική της διαστρεβλωμένης εντύπωσης όπου μια αρκετά ικανοποιητική μερίδα ανθρώπων διαθέτουν λανθασμένη αντίληψη για ένα συγκεκριμένο γεγονός. Αφού λοιπόν μιλάμε για μια κατάσταση κατά βάση γνωστή, σε τι διαφέρει το φαινόμενο αυτό;

Πριν προχωρήσουμε, αξίζει να γίνει μια αναφορά στο πρόσωπο του ηγέτη που πολέμησε τον ρατσισμό και τα φυλετικά δικαιώματα. Ο Νέλσον Μαντέλα γεννήθηκε στις 18 Ιουλίου του 1918. Σπούδασε στο Γιοχάνεσμπουργκ νομική και από μικρή ηλικία ασχολήθηκε με την πολιτική. Ως υπέρμαχος των ανθρωπίνων τάχθηκε κατά  των πολιτικών του απαρτχάιντ δηλαδή του κινήματος που προωθούσε τις φυλετικές διαφορές. Για το λόγο αυτό φυλακίστηκε το 1962 με την πρόφαση ότι ήθελε να ανατρέψει την κυβέρνηση. Αποφυλακίστηκε 27 χρόνια αργότερα το 1990 και αργότερα έγινε ο πρώτος έγχρωμος πρόεδρος της Ν. Αφρικής. Έφυγε από τη ζωή στις 5 Δεκεμβρίου του 2013.

Ο θάνατός του έφερε αναστάτωση σε αρκετό κόσμο και πολύ περισσότερο σε όλους εκείνους που πίστευαν ότι ο Μαντέλα είχε πεθάνει κατά τη δεκαετία του 1980 όσο ακόμα εκτελούσε την ποινή του στη φυλακή. Η πρώτη που μίλησε γι’ αυτό ήταν η Φιόνα Μπρούμ (Fiona Broome), η οποία μάλιστα δήλωσε ότι θυμόταν το θάνατό του στις ειδήσεις και τον επικήδειο λόγο που έβγαλε η γυναίκα του. Ξαφνικά, μια μεγάλη μερίδα ανθρώπων άρχισαν να δηλώνουν ότι είχαν τις ίδιες αναμνήσεις με τη Φιόνα και τότε γεννήθηκε το Mandela Effect.

Στα επόμενα χρόνια, δημιουργήθηκαν αρκετά σάιτς και φόρουμς στα οποία διαφορετικοί άνθρωποι από όλο το κόσμο συγκεντρώνουν στοιχεία, όπως φράσεις από ταινίες, logos, διάσημες φιγούρες τα οποία έχουν αποτυπωθεί στη μνήμη αρκετών ανθρώπων ανά την υφήλιο διαφορετικά από ό, τι κατασκευάστηκαν ή έγιναν, αφού διαφέρουν από τα τεκμηριωμένα γεγονότα.

Το φαινόμενο Μαντέλα, αν και κατάφερε να περαστεί σε συνειδήσεις γρήγορα και μαζικά, χαίρει κάποιων στοιχείων που το καταρρίπτουν λόγω πραγματικότητας. Ένα βασικό παράδειγμα -άλλου γεγονότος- είναι η λιμουζίνα στην οποία επέβαινε ο Αμερικανός πρόεδρος Τζον Φιτζέραλντ Κένεντι (JFK), η οποία ήταν εξαθέσια και όχι τετραθέσια ή πενταθέσια όπως πολύ πιστεύουν παρ’ όλο που έχουν δει το χαρακτηριστικό στιγμιότυπο με το προεδρικό ζευγάρι. Ένα ακόμα παράδειγμα, είναι το λατρεμένο -σε μικρούς και μεγάλους- πόκεμον Πίκατσου. Η φιγούρα διαθέτει μια κατεξοχήν κίτρινη ουρά με λίγο καφέ στη βάση της και όχι ένα μεγάλο μαύρο κεραυνό στο άκρο της, όπως πολλοί ίσως θυμούνται. Υπάρχουν πάρα πολλά παρόμοια συμβάντα ή και εικόνες και φράσεις που με τον καιρό άλλαξαν μορφή, χαρακτηριστικά, κάπως παραποιήθηκαν στη μνήμη μας κι έμειναν έτσι.

Αν και δεν έχει αποδειχθεί γιατί συμβαίνει αυτό και θυμόμαστε μερικά πράγματα λανθασμένα, μια θεωρία που μπορεί να αποδώσει την ύπαρξη του φαινομένου αυτού, είναι η παραμνησία ή αλλιώς θεωρία της ψευδούς μνήμης. Σύμφωνα με το ψυχολογικό αυτό φαινόμενο ένας άνθρωπος μπορεί να θυμάται πράγματα και γεγονότα τα οποία όμως δε συνέβησαν ποτέ ή θυμάται κάτι τελείως διαφορετικό από αυτό που συνέβη στην πραγματικότητα. Σε αυτό έχει μεγάλη σημασία η ψυχολογία του ατόμου όταν ζούσε κάποιο γεγονός στη ζωή του. Έτσι οι αναμνήσεις του σχετικά με το γεγονός θα επηρεάζονται τόσο από τη συναισθηματική φόρτιση που είχε ή ακόμα και από τα γύρω στοιχεία.

Πιο συγκεκριμένα, όταν ένας άνθρωπος βιώνει μια ευχάριστη μέρα και βρεθεί μπροστά σε έναν επείγον περιστατικό θα το περιγράψει πολύ διαφορετικά από κάποιον ο οποίος αντιμετώπιζε μια δύσκολη μέρα ή του είχε συμβεί ένα παρόμοιο περιστατικό. Στη δεύτερη περιγραφή ίσως αναφέρονταν στοιχεία από την εμπειρία που το ίδιο άτομο είχε βιώσει, χωρίς βέβαια αυτό να γίνεται σκόπιμα. Επίσης, ο τρόπος με τον οποίο θα απευθυνθεί μια ερώτηση ίσως κατευθύνει την απάντηση του συνομιλητή.

Ένα ακόμα σημαντικό στοιχείο για την κατανόηση του φαινομένου Μαντέλα, είναι το γεγονός ότι ο εγκέφαλός μας συνειδητά κλείνει τρύπες της μνήμης ή καλύπτει αυτά τα κομμάτια που είναι ασαφή με τα πλησιέστερα και πιο λογικά γι΄ αυτόν σενάρια. Ας πάρουμε το παράδειγμα του Αμερικανού προέδρου Κένεντι (JFK). Στην περίπτωση αυτή το μυαλό συνδέει την πληροφορία της λιμουζίνας με την πληροφορία ότι τα περισσότερα αυτοκίνητα έχουν πέντε θέσεις. Έτσι είναι πολύ πιο λογικό κάποιος να θυμάται ότι η λιμουζίνα διέθετε τέσσερις ή πέντε θέσεις παρά έξι. Όπως και στην περίπτωση του Μίκυ Μάους, του μαύρου ποντικού με το κόκκινο σορτσάκι το οποίο φέρει δύο κουμπιά η κοινή πεποίθηση θέλει στις θέσεις των κουμπιών να συνδέονται τιράντες. Γεγονός που δε συμβαίνει όμως κι έτσι ο Μίκυ και η αμφίεσή του μπαίνουν στα παραδείγματα του φαινομένου Μαντέλα.

Τέλος, το φαινόμενο δε θα μπορούσε να είναι ολοκληρωμένο χωρίς τις θεωρίες συνωμοσίας οι οποίες το συνοδεύουν. Σύμφωνα, λοιπόν, με τη θεωρία της Φιονα Μπρουμ, υπάρχουν παράλληλα σύμπαντα στα οποία υπάρχουν διαφορετικές εκδοχές του καθένα από εμάς και όταν αυτά τα σύμπαντα συγκρούονται στιγμιαία είναι σαν να λαμβάνουμε τις αναμνήσεις της άλλης εκδοχής μας. Μια άλλη θεωρία θέλει την ιστορία να έχει αλλάξει από χρονοταξιδιώτες από το μέλλον. Ακόμα, δεν είναι λίγοι αυτοί που πιστεύουν ότι κάποιοι είτε εσκεμμένα είτε άθελά τους έχουν «πειράξει» το χωροχρόνο. Εδώ γίνεται λόγος για επιστήμονες, διάφορα πειράματα και το σωματίδιο του Θεού. Όμως η πιο δημοφιλής θεωρία συνωμοσίας είναι αυτή που θέλει τον κόσμο όπως τον ξέρουμε να είναι μια προσομοίωση και οι συνειδήσεις των ανθρώπων να είναι συνδεδεμένες με μια κεντρική βάση δεδομένων.

Εντάξει, ας επανέλθουμε στην πραγματικότητα, καθώς η φαντασία μας, αν την αφήσεις, θα οργιάζει ανεξέλεγκτα και χωρίς φίλτρο. Το γεγονός είναι ότι όντως ποτέ δεν μπορείς να είσαι σίγουρος για τα παιχνίδια που θα σου παίξει η μνήμη κι αυτό γιατί ο εγκέφαλος παραμένει ένα από τα μεγαλύτερα και βαθιά ανεξερεύνητα πράγματα αυτού το κόσμου.