«Δέντρο, σπίτι, άνθρωπος»: Tι δείχνει το παιδικό ιχνογράφημα

Η εκπαίδευση και μόρφωση του παιδιού στη νηπιακή ηλικία, είναι η πιο σημαντική και συνάμα πιο δύσκολη διαδικασία, γιατί πρέπει να ληφθούν υπόψη, τα χαρακτηριστικά, η υπό δημιουργία προσωπικότητα, το μαθησιακό στυλ του μαθητή, καθώς και η επικρατούσα οικογενειακή κατάσταση. Ίσως δε θα ταίριαζε και τόσο ο όρος «μάθηση», αλλά «εκπαίδευση», καθώς στην ηλικία αυτή, στόχος είναι όχι μόνο να τους δοθούν, αλλά και να υιοθετήσουν τα σωστά πρότυπα συμπεριφοράς, να κοινωνικοποιηθούν με τους συμμαθητές τους, να λάβουν τα πρώτα τους ερεθίσματα εκτός οικογένειας και να συναναστραφούν σε έναν χώρο ξένο γι’ αυτούς, μακριά από τη σιγουριά και την προστασία των γονιών. Επομένως, γίνεται αντιληπτό, ότι οι εκπαιδευτικοί δεν προσπαθούν να περάσουν γνώσεις στους μαθητές, αλλά επιδιώκουν να τους ωθήσουν να ανακαλύψουν πράγματα μέσα από τις δικές τους δυνάμεις και προσωπικότητες –ή τουλάχιστον έτσι έπρεπε να γίνεται.

Φυσικά, όλα τα παραπάνω θέλουν χρόνο, κόπο και μεράκι για να επιτευχθούν. Η αποδοχή του δασκάλου από τον μαθητή, είναι κομβικής σημασίας για την αλληλεπίδραση και τη συνεργασία μεταξύ τους. Ας μην ξεχνάμε ότι σε αυτή την ηλικία, οι περισσότεροι μαθητές τυγχάνει να βλέπουν τον εκπαιδευτικό σαν ήρωα και να διακατέχονται από θαυμασμό, κάθε φορά που μιλάνε γι’ αυτόν, καθώς πρόκειται για μια νέα πηγή γνώσεων· ο άνθρωπος που τα ξέρει όλα κι από αυτόν μπορούμε να μάθουμε κι εμείς, όσα περισσότερα μπορούμε. Δεν είναι λίγες οι φορές που μετά το σχολείο, γίνονται αμέτρητες συζητήσεις περιγράφοντας στη μαμά τα απογεύματα, όλα εκείνα τα ωραία και χρήσιμα που «μας έμαθε ο δάσκαλος σήμερα». Συζητήσεις ατελείωτες, που κρατούν ώρες επί ωρών, αλλά βλέποντας τη χαρά, τον θαυμασμό και την όρεξη με την οποία μιλάει το παιδί για όλα αυτά, αυτομάτως σχηματίζεται ένα χαμόγελο ανακούφισης κι ευχαρίστησης στο πρόσωπό σου, γιατί γνωρίζεις πως έχεις αφήσει το παιδί σου σε έναν αξιόλογο άνθρωπο που έχει θετική επιρροή πάνω του.

Παραπάνω αναφερθήκαμε στη σημασία της προσωπικότητας και της οικογενειακής κατάστασης του μαθητή. Ούσα η νηπιακή, μια ευαίσθητη ηλικία κατά την οποία το παιδί μπορεί κάλλιστα να επηρεαστεί από πολλούς και διαφορετικούς παράγοντες, η γνώση της κατάστασης του νοικοκυριού, είναι κομβικής σημασίας για την ψυχολογία και την μάθηση του παιδιού. Σύμφωνα με έρευνες, πολλά είναι στις μέρες μας τα παιδιά που έχουν κακοποιηθεί ή κακοποιούνται στο σπίτι, με αποτέλεσμα να βγάζουν μια επιθετική κάποιες φορές ή απομονωμένη τις άλλες, συμπεριφορά στον σχολικό χώρο. Και πώς μπορεί ο εκπαιδευτικός να καταλάβει εάν επικρατεί μια τέτοια αποτρόπαια κατάσταση στο σπίτι; Η απάντηση είναι απλή και δοκιμασμένη. Μέσα από την ανάλυση του παιδικού ιχνογραφήματος.

Όπως γνωρίζουμε, η αγαπημένη ασχολία των περισσότερων νηπίων είναι η ζωγραφική, καθώς αναπτύσσουν κι εξασκούν, τις γραφοκινητικές τους δεξιότητες. Ο δάσκαλος, ζητάει από το μαθησιακό κοινό να ζωγραφίσει το ξακουστό «δέντρο, σπίτι, άνθρωπος», στο οποίο θα απεικονίζεται η οικογένειά του κάθε παιδιού. Τόσο τα σημεία στα οποία θα τοποθετήσει τους ανθρώπους, τα χαρακτηριστικά του κήπου, αλλά και ο τρόπος που θα ζωγραφίσει το σπίτι, είναι μερικά από τα πιο χαρακτηριστικά στοιχεία που θα βοηθήσουν τον εκπαιδευτικό να καταλάβει τη σοβαρότητα της κατάστασης.

Συγκεκριμένα, τα παιδιά που αισθάνονται παραμελημένα από τον οικογενειακό τους περίγυρο, τείνουν να τοποθετούν στο ιχνογράφημα τον εαυτό τους μακριά από την υπόλοιπη οικογένεια. Αν πάλι ζωγραφίσουν ένα άτομο με μεγάλο κεφάλι, σημαίνει ότι αυτό το άτομο έχει μεγάλη επιρροή πάνω τους. Η ύπαρξη αντικειμένων ανάμεσα σε δύο πρόσωπα, φανερώνει τη σχέση φραγμών που πιθανότατα επικρατεί. Συχνά επίσης, όταν ο πατέρας ή η μητέρα, είναι μακριά από την οικογένεια, επιλέγουν να τους ζωγραφίσουν απομονομένους, ενώ πολλές φορές δε φαίνεται η παρουσία τους στο ιχνογράφημα. Άλλες φορές πάλι, σκιαγραφούν το αγαπημένο τους πρόσωπο στο κέντρο του χαρτιού και τοποθετούν γύρω γύρω τα υπόλοιπα μέλη που θα επιλέξουν. Η περίπτωση αυτή, δείχνει για ακόμη μια φορά, τη θετική επίδραση που έχει το άτομο αυτό προς το πρόσωπό τους. Συχνά επιλέγεται να είναι είτε η δασκάλα/δάσκαλος, είτε η μαμά.

Όσον αφορά το σπίτι, η απεικόνισή του δίχως πολλές λεπτομέρειες, σηματοδοτεί πως πρόκειται για ένα παιδί εσωστρεφές που δεν αρέσκεται να μοιράζεται τα προβλήματά του με τους άλλους. Στην αντίθετη περίπτωση, οι πολλές λεπτομέρειες και τα χαρακτηριστικά στο σπίτι, φανερώνουν την εξωστρέφεια του παιδιού και καθιστούν την ανάλυση ακόμη πιο εύκολη κι αποτελεσματική. Ο καπνός από την καμινάδα αποτελεί επίσης ένα αδιάσειστο στοιχείο για την οικογενειακή κατάσταση, καθώς η ύπαρξή του φανερώνει ζεστασιά κι οικογενειακή θαλπωρή. Ένα ακόμη χαρακτηριστικό στοιχείο είναι η μη έντονη απεικόνιση ή γραφή. Όταν ο μαθητής επιλέγει να σκιαγραφήσει απαλά, μην πατώντας έντονα το μολύβι, καταλαβαίνουμε ότι δεν έχει διάθεση να μας αποκαλύψει πολλά πράγματα για τον εαυτό του.

Η ανάλυση του παιδικού ιχνογραφήματος είναι μια διαδικασία που απαιτεί κόπο και σταδιακή επιμόρφωση από τον εκπαιδευτικό και τα δεδομένα της, δεν μπορούν να αναλυθούν σε ένα μόνο άρθρο. Θεωρώ πως είναι απαραίτητη για κάθε εκπαιδευτικό, κάθε βαθμίδας κι αποτελεί σύγχρονο και δυνατό όπλο στη φαρέτρα του, κατανοώντας χαρακτηριστικά και καταστάσεις που θα βοηθήσουν, τόσο στη δημιουργία προτύπων διδασκαλίας σύμφωνα με τον τρόπο που αρέσει στον μαθητή να δέχεται την παρεχόμενη γνώση, όσο και την κατάσταση στο σπίτι, μέσα στην οποία το παιδί επηρεάζεται ψυχολογικά και σωματικά.