Πώς ένα «αθώο» σκρολάρισμα καταλήγει σε μία κρίση καταναλωτισμού

Όλοι έχουμε πέσει στην παγίδα, το λιγότερο μια φορά στη ζωή μας, να πέσουμε θύματα του καταναλωτισμού. Τι εννοούμε με αυτό; Να σπαταλήσουμε χρήματα σε άσκοπες αγορές και αντικείμενα. Συνήθως είναι πράγματα περιττά, που δεν έχουμε ουσιαστική ανάγκη, αλλά μέσα μας υπάρχει η ψευδαίσθηση ότι τα χρειαζόμαστε. Τί είναι όμως στην πραγματικότητα το ένστικτο αυτό; Από ποια βαθύτερη αιτία πηγάζει η επιθυμία αυτή; Ο καταναλωτισμός είναι φαινόμενο της σύγχρονης εποχής που διανύουμε, ή υπήρξε και στις παλιότερες γενεές απλά με διαφορετική μορφή από αυτή που έχει σήμερα;

Λόγοι που μας κάνουν ευάλωτους απέναντι στον καταναλωτισμό

Ζούμε μέσα σε μια εποχή η οποία βρίσκεται στην καρδιά της τεχνολογίας και τις μεγαλύτερης έξαρσης των social media που έχει υπάρξει ποτέ. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο είναι αρκετά δύσκολο, έως και ακατόρθωτο ένας άνθρωπος να μείνει αμέτοχος και έξω από όλο αυτό. Όμως ας μιλήσουμε συγκεκριμένα. Έστω ότι ξυπνάς το πρωί παίρνεις το πρωινό σου, πίνεις τον καφέ σου και ετοιμάζεσαι να φύγεις για την εργασία σου. Πιθανόν θα έχεις ένα κενό διάστημα των 5-10 λεπτών των οποίων θα πιάσεις στα χέρια σου ασυναίσθητα το κινητό και θα σκρολάρεις είτε στο instagram, facebook ή tik tok. Οι διαφημίσεις που θα συναντήσεις μέσα στα παραπάνω λεπτά το οποία αναφέραμε πιθανόν να είναι πάνω από 10. Απ’ αυτές μπορεί να μη δώσεις σημασία σε κάποιες, γιατί έχει συνηθίσει το μάτι να του εμφανίζονται συχνά και πιθανόν να μη σου κάνουν κάποια ιδιαίτερη  εντύπωση, όμως αυτό συμβαίνει μέχρι τη στιγμή που θα σου εμφανιστεί ως διαφήμιση ένα προϊόν το οποίο σου αρέσει οπτικά και αυτόματα καρπώνεται μέσα σου η ανάγκη να το αποκτήσεις. Οπότε καταλαβαίνουμε ότι όλο αυτό το παιχνίδι marketing είναι σαν να το βιώνεις εσύ με τη θέληση σου, όμως βαθιά μέσα σου να λειτουργείς μηχανικά επειδή ακριβός το μάτι όλων μας έχει «εκπαιδευτεί» στο να μη φιλτράρει πολλές φορές αυτό που θα εμφανιστεί την ώρα που απλά κάνουμε ένα βαρετό σκρόλινγκ στο κινητό μας.

Ένα από τα δυνατότερα social που έχει εισχωρήσει βαθιά στο κομμάτι της διαφήμισης είναι το instagram. Υπερτερεί απ’ όλες τις υπόλοιπες πλατφόρμες στο κομμάτι αυτό και συμβαίνει γιατί κινούνται ως άψογοι πωλητές όλοι οι influencers, είτε της Ελλάδας είτε του εξωτερικού. Ο αρχικός όρος influencer σημαίνει ο άνθρωπος εκείνος που έχει επιρροή σε μια μερίδα ανθρώπων. Εκείνος που μπορεί δηλαδή να τους επηρεάσει την κοινή γνώμη τους και να έχει επίδραση σε αυτούς. Η έννοια αυτή μπορεί να είναι πολυδιάστατη αφού μπορεί να συμβαίνει και με τους δυο τρόπους, είτε με θετικό επηρεασμό είτε με αρνητικό. Τα τελευταία χρόνια το influencing έχει γίνει επάγγελμα και μάλιστα από τα πιο καλοπληρωμένα. Άνθρωποι οι οποίοι έχουν αρκετούς χιλιάδες ακόλουθους και επιρροή πάνω σε αυτούς, έχουν σημαντικές απολαβές. Πώς συνδέετε όμως όλο αυτό με το κομμάτι του καταναλωτισμού; Μα φυσικά μέσω των διαφημίσεων. Αλλά ας μιλήσουμε και πάλι με παραδείγματα. Έστω ότι κάποια κοπέλα ακολουθεί μια facion blogger/influencer επειδή της αρέσει το Life style της, ο τρόπος που ντύνεται αλλά και για τα  στιλιστικά tips που μπορεί να δίνει κατά καιρούς στο κοινό της. Φθάνει η μέρα που η συγκεκριμένη influencer θα διαφημίσει ένα προϊόν το οποίο θα υποστηρίζει ότι κάνει θαύματα. Η εκάστοτε κοπέλα που την παρακολουθεί πιστά μπορεί να μην έχει ακούσει ξανά για αυτό το προϊόν, να μη γνωρίζει καν την εταιρεία η οποία το παράγει, άμεσα να μην της προσφέρει κάποια χρησιμότητα, αλλά να μπει στη διαδικασία να το αγοράσει ακριβώς γιατί η influencer έκανε πολύ καλά τη δουλειά της, Έπεισε δηλαδή μέσα από ένα μονάχα στόρι, ότι αυτό το προϊόν είναι αναγκαίο για εσένα. Σε συνδυασμό και με ένα εκπτωτικό κωδικό σου δίνεται αυτόματα  ψευδαίσθηση ότι δεν είναι εκείνη η influencer που σου πουλάει το προϊόν, αλλά εσύ που κινήθηκες έξυπνα αρπάζοντας και το προϊόν και τον εκπτωτικό κωδικό. Είναι δηλαδή μια καθαρή ψευδαίσθηση στις οποία την παγίδα έχουμε πέσει όλοι μας παραπάνω από μια φορά. Αυτό συμβαίνει με άνδρες και γυναίκες ανεξάρτητα, γιατί είναι θέμα marketing και καταναλωτισμού.

Ένα από τα συνηθέστερα χαρακτηριστικά που μας κάνουν ακόμα πιο ευάλωτους απέναντι σε τέτοιες αγορές, είναι το να νιώθουμε, για κάποιον προσωπικό μας λόγο, χάλια και αποδυναμωμένοι. Ο άνθρωπος έχει από τη φύση του ένα μηχανισμό ο οποίος όταν νιώσει κενό ή επιβαρυμένη ψυχολογία, ψάχνει τρόπους ώστε με κάποιο μέσω να καλυφθεί το κενό αυτό. Ένα μεγάλο ποσοστό των ανθρώπων επιλέγουν την αγορά υλικών αγαθών. Ρούχα, παπούτσια, ηλεκτρικές συσκευές κ.α είναι εκείνα που τους προσφέρουν μια εφήμερη χαρά και τους βγάζουν προσωρινά από τον λήθαργο που είχαν πέσει προηγουμένως. Το ότι ο άνθρωπος ενεργεί έτσι του δίνει το αίσθημα της πληρότητας και πως μπορεί να αποκτήσει ό,τι θέλει πραγματικά. Αυτό βέβαια δεν είναι παρά μια φούσκα που έχει δημιουργήσει ο ίδιος στον ίδιο του τον εαυτό.

 Ο καταναλωτισμός είναι «προνόμιο» των σημερινών γεννών η υπήρξε και παλιότερα; 

Ένα πράγμα το οποίο μπορούμε να πούμε με σιγουριά και αδιαμφισβήτητα είναι ότι όσο προχωράνε και εξελίσσονται οι κοινωνίες τόσο περισσότερο μεγαλώνουν και οι ανάγκες των ανθρώπων που ζουν μέσα σε αυτές. Αυτό γιατί έχουν πρόσβαση σε όλο ένα και περισσότερα αγαθά πράγμα που καταλήγει άρρηκτα και στην ανάγκη για απόκτηση περισσότερων. Αν κοιτάξουμε λίγο πίσω ανά τα χρόνια, όπου τα γνωστά social media δεν υπήρχαν, όλο αυτό το marketing και ο καταναλωτισμός γινόταν μέσω της τηλεόρασης. Οι λεγόμενες εποχές telemarketing. Υπήρχαν κανάλια όπου διάφορες στιγμές μέσα τη μέρα πρόβαλαν διαφημίσεις που κρατούσαν αρκετά λεπτά, υπενθυμίζοντας στους τηλεθεατές ξανά και ξανά το τηλέφωνο που θα έπρεπε να καλέσουν και αν ήταν στους 50 πρώτους για παράδειγμα θα είχαν μια σημαντική έκπτωση η κάποιο δώρο μαζί με την παραγγελία τους. Αυτή ήταν μια τακτική που κατά κάποιο τρόπο ανάγκαζε τον τηλεθεατή να καλέσει το γρηγορότερο δυνατόν αφού στα μάτια τα δικά του θα κατάληγε ο κερδισμένος αφού θα έπαιρνε και την έκπτωση μέσα σε όλα.

Παρατηρούμε λοιπόν ότι καταναλωτισμός είναι ένα φαινόμενο το οποίο γνωρίζει έξαρση όσο μεγαλώνουν και οι ανάγκες των κοινωνιών. Πριν 50 χρόνια, δηλαδή, δεν ήταν το ίδιο με σήμερα, όπως και σε 50 χρόνια από τώρα θα μιλάμε για ένα φαινόμενο που απ΄ότι φαίνεται θα προχωράει στο πολλαπλάσιο σε σύγκριση με ό,τι συμβαίνει μέχρι σήμερα.