Η κόρη είναι πάντα καταδικασμένη να γίνει η μάνα της;

Μέσα στη λέξη μητέρα ακούγεται η λέξη τέρας αλλά και το μη, το αποτρεπτικό, η ασφάλεια από την απειλή, όπως και στο mother ακούγεται το other, το άλλο, ένα άλλο όμως που είναι σε συνεχή γειτνίαση με το όμοιο. Η λέξη αυτή κρύβει μέσα αντικρουόμενες σημασίες. Από τη μια προστασία, θαλπωρή κι ασφάλεια κι από την άλλη, απειλή και καταστροφή. Στη μυθολογία και σε διάφορες θεότητες των λαών συναντάμε την παντοδύναμη μητέρα τροφό όλων των πλασμάτων. Καταστροφική και ιερή μητέρα. Αυτή που κρατάει στα χέρια της την τύχη όλης της οικουμένης. Έτσι κρατάει στα χέρια της και την τύχη των κοριτσιών της; Είναι όλες οι κόρες καταδικασμένες να γίνουν αντίγραφο της μητέρας κάποια στιγμή στη ζωή τους;

Αναμφίβολα ο θεσμός που δένει τις κόρες με τις μητέρες είναι πάρα πολύ δυνατός. Ο δικός της ομφάλιος λώρος είναι αυτός που μας τροφοδοτεί καθ’ όλη τη διάρκεια της εγκυμοσύνης που είναι κι ένας ισχυρός δεσμός μεταξύ παιδιού και μητέρας έτσι κι αλλιώς. Η μητέρα μας φέρνει στον κόσμο και μας δίνει ζωή. Είναι το πρώτο αντικείμενο αγάπης στη ζωή μας, με την ψυχαναλυτική έννοια. Είναι αυτή που μας εξασφαλίζει την τροφή και την προστασία από κάθε απειλή. Η επιρροή της είναι καθοριστική είτε σε αναγορεύει ως επίκεντρο της ζωής της, είτε ως απολύτως τίποτα. Η μητέρα είναι ο πρώτος σου καθρέφτης. Καταλυτική σημασία για τη ζωή σου η αντανάκλαση του εαυτού σου στο βλέμμα της. Μπορεί να σε κάνει μια ζωή να τρέχεις και να ψάχνεις την αγάπη και την αναγνώριση σε λάθος χώρους κι ανθρώπους αν στο βλέμμα της δεις απόρριψη κι αποστροφή ή σε αντίθεση το φωτεινό της βλέμμα, να σου δώσει φτερά για να πετάξεις και να δημιουργήσεις. Αν δεις το μίσος στα μάτια της, εύκολα το μετακυλάς σ’ ένα μίσος για τον εαυτό σου που θα σε εμποδίσει να ζήσεις.

Το οιδιπόδειο σύμπλεγμα για το οποίο μας είχε μιλήσει ο Φρόιντ, που αν τώρα ζούσε θα δικαιωνόταν, είναι αναμφίβολα υπαρκτό! Είναι ένα φυσιολογικό μεν στάδιο από το οποίο θα περάσεις μα οι επιθυμίες που αυτό σου γεννά θα παραμείνουν με τη μορφή απωθημένων στο ασυνείδητο του ενήλικου πλέον μυαλού σου. Γι΄αυτό παίζει σημαντικό ρόλο ποια θα είναι αυτά τα απωθημένα, πώς θα τα διαχειριστείς κι ο τρόπος που έχεις ταυτιστεί με τη μητέρα. Παθολογία με την ευρύτερη έννοια θεωρείται όταν παραμείνεις ταυτισμένη μαζί της μια ζωή. Όταν δε θα μπορέσεις να αντικαταστήσεις το κενό που θα πρέπει να σου δημιουργήσει η αποκόλλησή σου από αυτήν κατά την ανάπτυξή σου. Η επιτυχημένη λύση του οιδιπόδειου είναι το κλειδί στην ανάπτυξη των ρόλων και της ταυτότητας, ενώ η ανεπιτυχής αντιμετώπισή του μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα διάφορες νευρώσεις.

Κατά βάση η κόρη ταυτίζεται με τη μητέρα της. Μένει ταυτισμένη για όλη της τη ζωή μ’ αυτήν (εκτός αν έχει συμβεί κάποιο άλλο σπουδαίο γεγονός το οποίο θα έχει παίξει καθοριστικό ρόλο για τη μη ταύτιση). Η δυνατή αυτή ταύτιση επιβεβαιώνεται κι από το γεγονός ότι από την ηλικία των δυο μόλις ετών τα κορίτσια κάνουν φανταστικές διεργασίες με τον νου τους για το πώς θα είναι ο ρόλος τους ως μητέρες. Η κόρη θέλει να μπορεί με ευκολία να ξαναγυρνάει στη μητέρα της όποτε αισθάνεται ότι δεν αγαπιέται. Η μάνα είναι το λιμάνι της, το σπίτι της και «πρέπει» να εκπέμπει σιγουριά κι ασφάλεια. Η κόρη αναπτύσσει τη δική της ματιά αλλά δεν ξεφεύγει από την ταύτιση με τη μητέρα της. Όταν διαφοροποιείται από τη μητέρα της, θα πρέπει να έχει την υποστήριξή της για να είναι καλά μέσα της, διαφορετικά οι δρόμοι της συνύπαρξής τους θα είναι πάντα ανταγωνιστικοί και δύσβατοι.

Η κόρη που μεγαλώνει με μια καταθλιπτική μητέρα επωμίζεται ένα καθήκον που δεν μπορεί ποτέ να εκπληρωθεί: να θεραπεύσει τη μητρική οδύνη. Μια κόρη μπορεί να γίνεται η μητέρα της μητέρας της. Εύθραυστες ψυχικά μητέρες που είτε είναι, είτε προβάλλονται ως αβοήθητες στα μάτια του παιδιού, ωθούν το παιδί να μεταμορφωθεί σε ενήλικα ή κι υπερήλικα που δε ζητά αλλά προσφέρει προστασία. Το παιδί γίνεται το κεραμίδι για το  άσκεπο κεφάλι της μητέρας. Είναι οδυνηρό, είναι επίπονο γιατί είναι σαν να σου έχουν βίαια υφαρπάξει την παιδική σου ηλικία.

Υπάρχουν κόρες που εγκαταλείφθηκαν, πράγμα που αφορά τη μετέπειτα επιλογή συντρόφου- γιατί ζούμε κι επιλέγουμε συμβολικά. Η κοπέλα αυτή χωρίς να το γνωρίζει θα ελκύεται ενδεχομένως από παντρεμένους. Όχι μονάχα επειδή την εγκατέλειψαν αφού -όπως μας λέει ο Λούκατς ερωτευόμαστε πάντα εκείνο που μας λείπει- αλλά και γιατί ερεθίζεται από μια ορμή να εκδικηθεί και να δικαιώσει τον γονέα που εγκαταλείφθηκε μαζί της. Δεν είναι σαφώς συνειδητή αυτή η πράξη, γιατί το πρώτο θύμα είναι η ίδια. Η απουσία που μπορεί να υπάρχει και με την παρουσία της μάνας είναι εξίσου οδυνηρή. Μια απούσα- παρούσα μητέρα αφήνει ένα πράγμα ανοιχτό, ένα έλλειμμα που για όλη σου τη ζωή ενδέχεται να παλεύεις να γεμίσεις- κάτι που δε γεμίζει με τίποτα.

Εν κατακλείδι λοιπόν, ναι, οι κόρες γίνονται υποσυνείδητα οι μητέρες τους, συνειδητά όμως -γιατί είναι στο χέρι τους- μπορούν να επιλέξουν να κρατήσουν τα στοιχεία που τους αρέσουν και ν’ αποβάλλουν ό,τι δεν τους αρέσει, ό,τι τους ενοχλεί, αξιοποιώντας ή απορρίπτοντας το κοινωνικό τους φύλο και την ταυτότητα που τους δόθηκε, ακολουθώντας τον δικό τους δρόμο, διαμορφώνοντας τη δική τους προσωπικότητα. Ελεύθερα πρόσωπα από τα δεσμά της προσκόλλησης.