«Η σωτηρία της ψυχής είναι πολύ μεγάλο πράγμα». Ή μήπως «μου βγαλες την ψυχή». Ό,τι και να είναι από τα δύο, εκείνο που τελικά αναρωτιόμαστε είναι, τι είναι η ψυχή; Η λέξη «ψυχή» προέρχεται από το ρήμα «ψύχω» που σημαίνει φυσάω, πνέω. Ίσως να είναι η πιο όμορφη λέξη που έχουμε στο λεξιλόγιό μας, μια λέξη που από τη γέννησή της μέχρι και σήμερα, ποτέ της δεν έχει αποκτήσει την απόλυτη εξήγηση και να παραμένει ένα μυστήριο. Κυριολεκτικά ως ετυμολογία σημαίνει «ψυχρή πνοή», κάθε άλλο όμως εννοεί με τη σημασιολογική της έννοια. Ο Φρόιντ ψυχή ονόμαζε ένα ψυχικό όργανο το οποίο ευθύνεται για τα στοιχεία της συμπεριφοράς μας. Μια κατάσταση του εσωτερικού μας κόσμου που καθορίζει την ύπαρξή μας, την οντότητα και τη συνείδησή μας.
Πως αντιλαμβάνονταν την έννοια της ψυχής όμως από την Αρχαιότητα μέχρι σήμερα; Ο Όμηρος πίστευε πως η ψυχή είναι ό,τι απομένει ενός φυσικού σώματος. Κάτι που θα το συναντήσουμε κι αργότερα καθώς είναι ένας ορισμός ίσως πιο ευρείας αποδοχής. Κατά τον Όμηρο όταν κάποιος έφευγε γαλήνια τότε αναπαυόταν στα Ηλύσια Πεδία, ενώ κάποιος με ύβρεις κατέληγε στον Άδη και ταλαιπωρούταν.
Για τους Προσωκρατικούς φιλόσοφους η ψυχή είχε πνευματική σημασία κι οντότητα και διαχωρίζονταν από την ύλη του σώματος. Οι Πυθαγόρειοι φιλόσοφοι πίστευαν πως η ψυχή έρχεται από τους Θεούς αλλά κατοικεί μέσα σε σώμα. Προσπαθεί να απελευθερωθεί από το σώμα θεωρώντας το περιττή ύλη έως ότου να οδηγηθεί στην απόλυτη κάθαρση. Απελευθερώνεται και ξαναγυρίζει στον θεϊκό κόσμο από τον οποίο προήλθε.
Ο Πλάτωνας όρισε τρία μέρη για την ψυχή. Το λογιστικό, το θυμοειδές και το επιθυμητικό. Μέσα από αυτά δίνει άλλωστε και τις αρετές στην ψυχή αντιστοίχως. Τη σοφία, την ανδρεία και τη σωφροσύνη. Το λογικό είναι η συνύπαρξη όλων των αρετών μαζί, έτσι ώστε να αποδίδεται δικαιοσύνη. Ο Πλάτωνας μίλησε επίσης και για την αθανασία της ψυχής.
Τέλος ο Αριστοτέλης υποστήριζε πως η ψυχή μας είναι η πρώτη συστατική μορφή ενός σώματος. Αποτελείται από πέντε δυνάμεις. Το θρεπτικόν που έχει να κάνει με τη θρέψη του σώματος, το ορεκτικόν που σχετίζεται με την όρεξη, οτιδήποτε ευχάριστο, το αισθητικόν που συγχέεται με τις αισθήσεις μας, το κινητικόν που αφορά τις κινήσεις του σώματός μας και τέλος το διανοητικόν που σχετίζεται με τον νου. Ο Αριστοτέλης πίστευε πως η ψυχή δε διαχωρίζεται από το σώμα, δεν έχει μεταθανάτια μορφή και πως η έδρα της ψυχής είναι η καρδιά. Διακρίνουμε τελικά πως στην Αρχαία Ελλάδα η έννοια της ψυχής ήταν κάτι το άυλο.
Ο γιατρός Duncan Mac Dougall από τη Μασαχουσέτη υποστήριξε σε μια θεωρία του πως η ψυχή έχει υλική υπόσταση, επομένως είναι ένα μείγμα μάζας. Οπότε ίσως να υπήρχε και κάποιος τρόπος να ανακαλύψει το βάρος της. Σκέφτηκε λοιπόν ένα πείραμα πρωτοποριακό για την εποχή του, εν έτει 1907 στο οποίο έφτιαξε ένα κρεβάτι και τοποθέτησε μια ζυγαριά η οποία είχε τη δυνατότητα να μετρήσει μεταβολές με ακρίβεια μέχρι και 5 γραμμαρίων. Τοποθέτησε με διαδοχική σειρά έξι ασθενείς οι οποίοι νοσούσαν βαριά και παρατήρησε το βάρος τους πριν και μετά την τελευταία πνοή τους. Η απώλεια υπολογίστηκε στα 21 γραμμάρια. Η θεωρία του αμφισβητήθηκε στο πέρασμα των χρόνων από ερευνητές ως μη επιστημονικά αποδεδειγμένη.
Καθένας από μας έχει ψυχή. Έχει ψυχική αντίληψη και λειτουργίες να αντιλαμβάνεται τι συμβαίνει γύρω του. Κι ίσως τελικά εκείνο που μας κάνει διαφορετικούς και ορίζει το «καλόψυχος» από το «κακόψυχος» είναι η αντίληψη της υποκειμενικότητας των πραγμάτων. Κοινώς, ο διαφορετικός ψυχισμός μας.
Τελικά για όλους εμάς η θεωρία της ψυχής είναι κάτι ίσως το μη κατανοητό. Και όμως είναι μια λέξη που όλοι μας σίγουρα θα αναφέρουμε τουλάχιστον καθημερινά σε πολλές στιγμές μας. Και για πολλούς ακόμη, η λέξη αυτή να είναι πιο στενά συνδεδεμένη με τη θρησκεία. Στον χριστιανισμό ο Θεός δίνει την ψυχή στον άνθρωπο. Στο κεφάλαιο της Αγίας Γραφής το οποίο μιλά για τη δημιουργία του ανθρώπου αναφέρει «Καὶ ἔπλασεν ὁ Θεὸς τὸν ἄνθρωπον χοῦν ἀπὸ τῆς γῆς καὶ ἐνεφύσησεν εἰς τὸ πρόσωπον αὐτοῦ πνοὴν ζωῆς, κὶ ἐγένετο ὁ ἄνθρωπος εἰς ψυχὴν ζῶσαν».
Υποστηρίζεται ευθέως πως η ψυχή εξακολουθεί να ζει και να κινείται και μετά τον θάνατο σε πολλές και διαφορετικές θρησκείες. Δεν αποχωρίζεται το σώμα. Είναι πνεύμα και διαφέρει από την ύλη που είναι το σώμα. Στην ερμηνεία της αυτή, είναι ξεκάθαρη η διαφορά της ψυχής από το σώμα. Η ψυχή ουσιαστικά παραμένει ακόμη κι όταν ο άνθρωπος φεύγει. Κι ίσως τελικά αυτό από μόνο του ως σκέψη να είναι το παρήγορο καθώς μας βοηθάει «ελαφρύνοντας» σε όλους τη μακάβρια σκέψη του θανάτου. Κι ίσως και γι’ αυτό να κατασκευάστηκε εξ αρχής, αφού δεν έχει κάποια επιστημονική βάση, παρά γεννήθηκε από την ανάγκη μας να πιστέψουμε και σε κάτι παραπέρα.
Όσο και να προσπαθήσουμε να αναλύσουμε την έννοια της ψυχής, ένα είναι βέβαιο. Κανείς δεν έχει καταλήξει. Επιστημονικά, φιλοσοφικά και θρησκευτικά αναζητούμε απαντήσεις σε ερωτήματα. Κανείς δεν μπορεί να πει με βεβαιότητα πού είναι, αν ζει, πού κινείται, πώς συμπεριφέρεται και πού πάει. Κι ίσως όλους εμάς τους κοινούς θνητούς να μη μας ενδιαφέρει τόσο η εξήγηση, όσο η ανάγκη της πίστης και της ύπαρξής της.
Συντάκτης: Ταρασία Γεωργιάδου
Επιμέλεια κειμένου: Γιοβάννα Κοντονικολάου
Επιμέλεια κειμένου: Γιοβάννα Κοντονικολάου
