Μελαγχολία και θλίψη: Ποιες οι διαφορές τους και γιατί τις μπερδεύουμε

Μελαγχολία και θλίψη. Αναπόσπαστα κομμάτια του χαρακτήρα μας. Καταστάσεις του ανθρώπινου εγκεφάλου που καταγράφηκαν και μελετήθηκαν ως συμπεριφορές από την αρχαιότητα αλλά πάντα θα αποτελούν μυστήρια παιχνίδια του μυαλού μας. Μαύρη χολή την ονόμασε ο Ιπποκράτης στην Αρχαία Ελλάδα, θεωρώντας πως είναι η λανθασμένη ισορροπία των τεσσάρων υγρών του ανθρώπινου σώματος (φλέγμα, μαύρο υγρό, κίτρινο υγρό κι αίμα). «Η ανισορροπία του μυαλού μας».

Έτσι λοιπόν, η μελαγχολία είναι μια παροδική ψυχική διαταραχή, μια μορφή κατάθλιψης ήπιου χαρακτήρα, προερχόμενη από συναισθηματικά, συνήθως, αρνητικά ερεθίσματα. Συνήθως εμφανίζεται περιστασιακά και είναι μικρής χρονικής διάρκειας. Η παρατεταμένη και μεγαλύτερης έντασης μελαγχολία, οδηγεί σε ψυχική διαταραχή που περιγράφεται ως κατάθλιψη. Αυτό που τη διαφοροποιεί από τη θλίψη είναι ότι η θλίψη είναι μια μορφή πένθους, ορισμένες μάλιστα φορές αποτελεί στοιχείο του χαρακτήρα μας και συχνά, εκδηλώνεται ως φυσιολογική αντίδραση σε ένα δυσάρεστο γεγονός.

Κι αν στη μελαγχολία βιώνουμε μια σοβαρή δυσάρεστη κατάσταση, την οποία αδυνατούμε να διαχειριστούμε μένοντας συναισθηματικά απαθείς, η θλίψη αποτελεί υγιή άμυνα του οργανισμού μας, η συναισθηματική μας επεξεργασία στον πόνο, στην απώλεια και τελικά στο πένθος. Έτσι λοιπόν αν κάποιος πάσχει από κατάθλιψη ουσιαστικά δεν αισθάνεται θλίψη απαραιτήτως, αλλά συναισθήματα που δεν μπορούμε να τα κρύψουμε, να τα αποφύγουμε κι ίσως κάποιες φορές να τα διαχειριστούμε, χωρίς την κατάλληλη ιατρική υποστήριξη.

Έχει σημασία να αναφερθεί πως με την εξέλιξη της επιστήμης ο όρος «μελαγχολία» αποκτά μια διαφορετική μεταφραστική σημασία. Πρόσφατες επιστημονικές απόψεις κατατάσσουν τη μελαγχολία ή ακόμη και την κατάθλιψη, όχι σαν ψυχικές διαταραχές, αλλά ως μια εξελίξιμη αντίδραση του εγκεφάλου μας απέναντι στις μεταβολές που μεταμορφώνουν το κοινωνικό μας περιβάλλον. Σε μια απλουστευμένη εκδοχή θα λέγαμε ότι ο εγκέφαλός μας αποφασίζει να πάρει «ρεπό» έτσι ώστε να αντιληφθεί, να επεξεργαστεί και τελικά να κατανοήσει όλα τα δεδομένα που προκύπτουν στην καθημερινή αλληλεπίδρασή του με ό,τι τον περιβάλλει κι επηρεάζει τη συναισθηματική του ισορροπία.

Θλίψη και μελαγχολία διαφέρουν σημαντικά ως προς τη διάρκεια. Η μεν πρώτη διαρκεί μικρό χρονικό διάστημα και συνήθως εξαφανίζεται είτε μετά από ένα χρονικό διάστημα, είτε βρίσκοντας τη λύση στο πρόβλημα που την προκάλεσε. Η δε μελαγχολία μπορεί να διαρκέσει για μήνες κι ίσως και χρόνια. Η θλίψη έχει λόγο, αιτία κι αφορμή και μπορούμε να ονοματίσουμε τα αίτιά της. Στη μελαγχολία δε γνωρίζουμε το λόγο ή δεν μπορούμε να τον αντιληφθούμε. Η θλίψη προέρχεται από εξωτερικούς παράγοντες όπως προαναφέραμε. Η μελαγχολία η οποία συναντάται και με τον όρο «ενδογενής κατάθλιψη», όπως υποστηρίζουν οι ειδικοί, μπορεί να είναι σε ένα ποσοστό και κληρονομική. Με βάση τα συμπτώματα που τη συνοδεύουν, οι μελέτες δείχνουν πως τα άτομα με μελαγχολία παρουσιάζουν αλλαγές σε τμήματα του εγκεφάλου τους (π.χ. στον υποθάλαμο) και στα επινεφρίδια, τόπους όπου παράγονται ορισμένες ορμόνες που επηρεάζουν την ψυχική μας διάθεση και κατ’ επέκταση τη συμπτωματολογία της.

Και ποια είναι αυτά τα συμπτώματα; Αναφερόμαστε στην κατά γενική ομολογία συχνότερων φαινομένων των πασχόντων, καθώς αυτά διαφοροποιούνται ανάλογα με το μέγεθος και τη χρονική διάρκεια. Συνηθέστερα λοιπόν είναι η χαμηλή αυτοεκτίμηση, η έλλειψη διάθεσης, η απουσία ενδιαφέροντος για οτιδήποτε συμβαίνει, η κόπωση, η έλλειψη ενέργειας, η ανικανότητα συγκέντρωσης, διαταραχές του ύπνου, απαισιοδοξία, ενοχές, αίσθηση ευτέλειας κι απαξίωσης. Δεν είναι λοιπόν μόνο η συναισθηματική κατάσταση του ατόμου που επηρεάζεται, αλλά και η ομοιόστασή του, ο τρόπος που σκέφτεται και ο τρόπος που αντιδρά στην καθημερινότητά του, κάτι που συχνά αναφέρεται ως τάση του πάσχοντος «να σωματοποιεί τα άγχη του».

Όλα ξεκινούν από εμάς και τελειώνουν σ’ εμάς. Κι εμείς είμαστε οι κύριοι φροντιστές του εαυτού μας. Η συνειδητοποίηση και η παραδοχή από μας τους ίδιους είναι το πρώτο θετικό βήμα για την αντιμετώπιση της κατάστασής μας. Θα πρέπει όλοι να καταλάβουμε πως έχουμε δίπλα μας ανθρώπους να μοιραζόμαστε οτιδήποτε συμβαίνει στη ζωή μας. Κι ίσως αυτό να είναι το επόμενο βήμα. Δεν είναι συμπόνοια, είναι κατανόηση. Είναι αγάπη και συμπαράσταση.

Ο Αμερικανός συγγραφέας Ουίλιαμ Φόκνερ είχε πει «Αν είχα να διαλέξω ανάμεσα στη θλίψη και στο τίποτα, θα διάλεγα τη θλίψη». Στη ματαιότητα του τίποτα η θλίψη και η μελαγχολία είναι δικαίωμα στην αυτογνωσία μας. Δικαίωμα να κλαίμε όταν πονάμε, να γελάμε όταν περνάνε τα δύσκολα και να χαιρόμαστε. Να αγαπάμε περισσότερο τον εαυτό μας όταν «πέφτουμε» και να εκτιμάμε όσους είναι κοντά μας. Όμως, όπως σε όλα, πρέπει να ξεχωρίζει ξεκάθαρα η γραμμή της παθογένειας.

Η ζωή μας, η καθημερινότητά μας, το εργασιακό μας περιβάλλον, ένας έρωτας, μια απώλεια, μπορεί να μας κάνουν να νιώθουμε θλιμμένοι και μελαγχολικοί. Να ακροβατούμε μεταξύ των συναισθημάτων μας κι αυτά να μεταβάλλονται σε μια αιώνια τραμπάλα. Όπου λύπη και χαρά. Όπου πόνος κι ευφορία ψυχής. Ανθρώπινα και δικά μας είναι όλα τα συναισθήματα. Κάτι πεθαίνει και κάτι γεννιέται διαρκώς. Κι αυτός είναι τελικά ο υπέροχος κύκλος της ζωής μας.