Είναι μερικά συναισθήματα στην παλέτα όλων, που θα ευχόμασταν να μην τα αισθανόμαστε, να μην τα νιώθουμε ή τα ζούμε. Γιατί μας στοιχειώνουν, μας διαμορφώνουν ως προσωπικότητες και καταλήγουν να έχουν αρνητικές επιπτώσεις σε μας και τους γύρω μας. Μεταξύ αυτών κι οι ενοχές. Ο ποιητής Κώστας Μόντης στη συλλογή του Στιγμές έγραψε πως «Το τελευταίο πράγμα που ξεχνά η μνήμη είναι οι ενοχές».
Η ενοχή έχει αρνητικό πρόσημο. Ο Φρόιντ τη χαρακτηρίζει ως το αποτέλεσμα των ασυνείδητων ενδοψυχικών συγκρούσεών μας. Σύμφωνα με τον θεμελιωτή της ψυχανάλυσης, βιώνουμε ενοχές όταν γνωρίζουμε πόσο άσχημες μπορεί να είναι κάποιες επιθυμίες μας. Αν το μεταφράζαμε πιο απλά, θα λέγαμε πως η ενοχή είναι ένα συναίσθημα που νιώθουμε όλοι οι άνθρωποι όταν πιστεύουμε πως δεν έχουμε δεχτεί την ευθύνη που μας αναλογεί, ή έχουμε βλάψει κάποιον ή έχουμε κάνει άσχημες σκέψεις. Νιώθουμε ενοχές:
Για κάτι που κάνουμε λάθος
Σωματικός ή ψυχολογικός πόνος, εξαπάτηση αλλά και γιατί μπορεί να παραβιάσαμε τους ηθικούς κανόνες που ως άνθρωποι έχουμε ορίσει στη ζωή μας. Εγώ προσωπικά νιώθω ενοχές γιατί έχω υποσχεθεί εκατοντάδες φορές στον εαυτό μου και στους γύρω μου πως θα κόψω το κάπνισμα κι είναι ένα μεγάλο ψέμα. Αισθανόμαστε ενοχές και μετέπειτα τύψεις, το επόμενο συναίσθημα που ακολουθεί των ενοχών για το λάθος που κάνουμε.
Για κάτι που δεν έχουμε κάνει, αλλά θα θέλαμε πάρα πολύ να κάνουμε
Είναι αυτό που όλοι μέσα μας μπορεί να κρατάμε ως απωθημένο, σκεπτόμενοι πως θα παρεκκλίνουμε από τις ηθικές μας συμπεριφορές. Η σκέψη πως ποθούμε κάποιον εκτός από το σύντροφό μας, είναι μια ενοχή. Και μπορεί να μην το εκδηλώσουμε ποτέ, αλλά και μόνο που ξέρουμε πως υπάρχει στο μυαλό μας είναι ικανό να μας προκαλέσει ενοχές.
Για κάτι που νομίζουμε πως έχουμε κάνει
Μεγαλώσαμε προκαλώντας πολλές φορές τους εαυτούς μας και νιώθοντας δυστυχία επειδή πιστεύουμε πως κάναμε λάθη. Και μ’ ένα «νομίζοντας» γεμίζουμε τόσες ενοχές, όσες αν πραγματικά το κάναμε. Ίσως να ευχηθήκαμε κάτι άσχημο για κάποιον που αν συνέβη τελικά στην πραγματικότητα, φέρνουμε το βάρος των ενοχών επειδή το σκεφτήκαμε.
Γιατί αισθανόμαστε πως δε βοηθήσαμε τους γύρω μας
Η μητέρα μου έπασχε από Αλτσχάιμερ κι ενώ είχε φροντίδα, ένιωθα πως δεν κατάφερνα να είμαι κοντά της όσο θα ήθελα, λόγω δουλειάς και δικής μου οικογένειας. Ενοχές που μας πνίγουν γιατί δε βοηθάμε αρκετά. «Κόπωση με συμπόνοια» ένας άλλος όρος που χρησιμοποιούν οι ψυχολόγοι.
Γιατί έχουμε πετύχει και καταφέρει πράγματα στη ζωή μας καλύτερα από κάποιους άλλους
Το να κάνουμε μια καλύτερη ζωή από κάποιους άλλους, το να νιώθουμε πως είμαστε καλύτεροι μαθητές ή φοιτητές, ή το να έχουμε καλύτερες ισορροπίες με την οικογένειά μας, αναπόφευκτα στο μυαλό μας, γεννά διχασμένα συναισθήματα με πρώτα αυτά των ενοχών.
Έχει αποδειχθεί πως οι ενοχές, εκτός από τα ψυχολογικά, δημιουργούν και σωματικά συμπτώματα στον οργανισμό μας ως αντιδράσεις. Μερικά ενδεικτικά είναι οι αϋπνίες, πόνος στο στομάχι, πονοκέφαλοι, δακρύρροια. Αν αναρωτιέστε από πότε αρχίζουμε να νιώθουμε ενοχές, σύμφωνα με μια έρευνα ανακαλύφθηκε ότι αυτό συμβαίνει από τη νηπιακή μας ηλικία. Μέχρι και το δεύτερο έτος της ζωής προσπαθούμε ν’ αντικαταστήσουμε πράξεις μας που προκαλούν ενοχές. Σ’ όλη την παιδική μας ηλικία, συνεχίζουμε ν’ αναπτύσσουμε ενοχικές συμπεριφορές. Ο βαθμός της ενοχικότητας του καθενός από μας είναι διαφορετικός. Οι ειδικοί, μάλιστα, χρησιμοποιούν την έλλειψη ενοχής για τη διάγνωση της ψυχοπάθειας. Ίσως γι’ αυτό οι υπερβολικές ενοχές κατά τους ειδικούς να παραπέμπουν σε μορφές κατάθλιψης, άγχους κι άλλων ψυχοσωματικών νοσημάτων.
Όσο κι αν μας τρομάζουν τα παραπάνω, είναι σημαντικό να καταλάβουμε πως δεν είναι απόλυτο κακό να νιώθουμε ενοχές. Ίσως να είναι και χρήσιμο. Το να αισθανόμαστε έτσι, μπορεί να μας κάνει να ζητάμε συγνώμη για λάθη που κάναμε, να βοηθάει στην αποφυγή επαναλαμβανόμενων σφαλμάτων, ν’ αυξάνει την κοινωνικότητά μας με την παραδοχή τους. Σ’ έρευνα που πραγματοποιήθηκε πάνω σ’ αυτό το ερώτημα, διαπιστώθηκε πως οι ενοχικές μας τάσεις πιθανώς να συνδέονται με την ενσυναίσθησή μας ως άνθρωποι και την αξιοπιστία μας. Άλλωστε, σκεφτείτε πόσες μικρές «ένοχες αμαρτίες» έχουμε στη ζωή μας- ήτοι μικρές απολαύσεις, ακίνδυνες, που μας κάνουν να ντρεπόμαστε αλλά απολαμβάνουμε μ’ ευχαρίστηση;
Για ν’ αντιμετωπίσουμε τις ενοχές μας είναι σημαντικό να κατανοήσουμε τους λόγους που τις νιώθουμε. Βάζοντας τα όρια των ενοχικών μας συναισθημάτων, ξεκινάμε ζητώντας συγνώμη και μαθαίνουμε να συγχωρούμε κι εμάς τους ίδιους. Αποδεχόμαστε πως νιώθοντας ενοχές δε σημαίνει πάντα πως κάναμε λάθος. Με το να αναμοχλεύουμε λάθη ενοχών της ζωής μας, όμως, δεν κερδίζουμε κάτι.
Εγώ η ίδια αποφάσισα πως δε θα επιτρέψω ξανά στον εαυτό μου να νιώσει ενοχικά. Δε θα φορτωθώ στην πλάτη μου όλα τα κακώς κείμενα γύρω μου και δε θα επιτρέψω κανέναν να μου δημιουργεί συναισθήματα ενοχής όταν εγώ η ίδια αντιλαμβάνομαι πως οι σκέψεις μου ή οι πράξεις μου δεν πλήγωσαν κανέναν. Έτσι λοιπόν, «πιάνω» τον εαυτό μου να λέει συχνά τη φράση «λυπάμαι αλλά δε φταίω», κάτι που με κάνει να νιώθω πλέον πολύ καλύτερα στη ζωή μου.
Μαθαίνουμε από τα λάθη μας, έλεγε η σοφή γιαγιά μου κι αυτό κρατάμε. Ωριμάζουμε και κάνουμε την εμπειρία μας μάθημα σοφίας. Χωρίς να το καταλαβαίνουμε, υπάρχουν άνθρωποι που μπορούν να μας «ελέγχουν» κάνοντάς μας να πιστεύουμε πως φταίμε. Όλοι μας μεγαλώνοντας έχουμε χτίσει τον ηθικό κώδικα της ζωής μας. Ποιο είναι το καλό, το κακό, οι επιθυμίες κι οι ανάγκες μας. Με γνώμονα πως δε βλάπτουν κανένα, επιλέγουμε να είμαστε αυθεντικοί, να είμαστε ο εαυτός μας χωρίς ενοχικές συμπεριφορές. Κι επειδή ο χρόνος πάντα κάνει το θαύμα του, με τον καιρό όσα κατάλοιπα ενοχών παραμένουν, αν δεν τους δίνουμε σημασία, θα χαθούν από μόνα τους.
Δεν μπορούμε να ζήσουμε χωρίς ενοχές. Μπορούμε όμως να τις διαχειριστούμε. Μια στιγμή ενοχής δε θα καθορίσει τη ζωή μας- ένα ταξίδι και έχουμε πολύ δρόμο μπροστά μας όλοι για την εκπλήρωσή του. Κι αν τελικά «το τελευταίο πράγμα που ξεχνά η μνήμη είναι οι ενοχές» τότε όπως είπε και ο Βολταίρος «κάθε άνθρωπος είναι ένοχος για όλο το καλό που δεν έκανε».
Θέλουμε και τη δική σου άποψη!
Στείλε το άρθρο σου στο info@pillowfights.gr και μπες στη μεγαλύτερη αρθρογραφική ομάδα!
Μάθε περισσότερα ΕΔΩ!
Συντάκτης: Ταρασία Γεωργιάδου
Επιμέλεια κειμένου: Γιοβάννα Κοντονικολάου
Επιμέλεια κειμένου: Γιοβάννα Κοντονικολάου
