Eκείνοι που δεν μπορούν να εκφράσουν τα συναισθήματά τους με λόγια

H ανθρώπινη ψυχοσύνθεση είναι ιδιαίτερα περίπλοκη. Αυτά που η επιστήμη έχει κατανοήσει για τον άνθρωπο μετά από τόσους αιώνες έρευνας, είναι μόνο ένα μικρό κομμάτι μας. Πριν βγάλουμε συμπεράσματα λοιπόν και δώσουμε εύκολα χαρακτηρισμούς σε κάποιον όπως ψυχρός, απόμακρος και εγωιστής, ας εξετάσουμε το ενδεχόμενο ένας άνθρωπος να αντιμετωπίζει μια ιδιαιτερότητα, χωρίς δική του υπαιτιότητα. Αυτό δε σημαίνει πως δεν υπάρχουν άνθρωποι που έχουν όντως άσχημο χαρακτήρα. Το ζητούμενο είναι να προσπαθήσουμε να καταλάβουμε αν όντως πρόκειται για έναν κακό άνθρωπο ή για κάποιον που έχει αυτήν την συμπεριφορά λόγω κάποιας βιολογικής ή ψυχολογικής ιδιαιτερότητας.

Άνθρωποι που παρουσιάζονται ως απαθείς, απόμακροι και χωρίς συναισθήματα, συχνά διαγιγνώσκονται με αλεξιθυμία. Η αλεξιθυμία δεν έχει καταχωρηθεί στις ψυχικές νόσους, όμως είναι μία κατάσταση που δυσκολεύει τη ζωή αυτού που την αντιμετωπίζει, όπως και των οικείων του. Αυτοί οι άνθρωποι έχουν συναισθήματα όπως όλοι μας. Το πρόβλημα τους είναι πως δεν μπορούν να αναγνωρίσουν τι νιώθουν και είναι σχεδόν αδύνατον για αυτούς να εκφράσουν τα συναισθήματά τους. Βρίσκονται σε μεγάλη σύγχυση όταν κληθούν να εμπλακούν σε μία συζήτηση στην οποία θα πρέπει να αναλύσουν τι νιώθουν ή να ακούσουν από τους άλλους τι νιώθουν εκείνοι. Αυτό συμβαίνει διότι δεν μπορούν να ξεχωρίσουν πώς εξωτερικεύεται ένα συναίσθημα. Αυτό δεν τους κάνει αντικοινωνικούς. Όμως συχνά χαρακτηρίζονται ως αναίσθητοι ή ψυχροί.

Για παράδειγμα, ένας τέτοιος άνθρωπος δεν μπορεί να καταλάβει πως το κοκκίνισμα του προσώπου του οφείλεται στη ντροπή που νιώθει για κάτι, αλλά θα το αιτιολογήσει με μία ενδεχόμενη αύξηση της θερμοκρασίας. Όπως επίσης δεν μπορεί να καταλάβει ότι κάποιος θέλει να τον αγκαλιάσει γιατί νιώθει ανασφάλεια ή χρειάζεται συναισθηματική επαφή, αλλά ίσως σκεφτεί ότι το κάνει γιατί κρυώνει ή ότι είναι μία κίνηση για να τον πείσει να του κάνει κάποιο χατήρι.

Το πραγματικά δύσκολο είναι ότι δεν μπορεί να εκφράσει με λόγια αυτά που νιώθει. Μια απλή πρόταση όπως «ένιωσα αγωνία όταν συνάντησα τη Μαρία και είχα τόση λαχτάρα να της μιλήσω» είναι αδύνατο να ειπωθεί από εκείνους, γιατί δεν μπορούν να κατανοήσουν πώς εκφράζεται στο σώμα η έννοια της αγωνίας και της λαχτάρας. Ακόμη κι αν τα νιώθουν, δεν μπορούν να ξεχωρίσουν τι είναι και να τα ονομάσουν.

Ένας άνθρωπος με κακό χαρακτήρα θέτει μεν στόχους, οι οποίοι όμως κινούνται αποκλειστικά γύρω από τα δικά του θέλω και εξυπηρετούν τις δικές του ανάγκες. Αντίθετα, ο αλεξιθυμικός άνθρωπος είναι ανίκανος να προγραμματίσει το μέλλον του και έχει μια νωθρή στάση απέναντι στη ζωή. Διαθέτει σχεδόν μηδενική φαντασία, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να κάνει σχέδια.

Ο εγωιστής μιλάει συχνά με έπαρση για τα συναισθήματά του και για τα συναισθήματα που προκάλεσε στους άλλους με τη συμπεριφορά του, ενώ ο αλεξιθυμικός χαρακτηρίζεται από μια τεράστια δυσκολία να μιλήσει για συναισθήματα κάθε είδους.

Ένας χειριστικός άνθρωπος συνήθως μελετά τα συναισθήματα των άλλων, προσπαθώντας να τα χρησιμοποιήσει υπέρ του και να τους χειραγωγήσει. Όμως ο αλεξιθυμικός άνθρωπος είναι αδύνατον να κατανοήσει ακόμη και τα δικά του συναισθήματα, πόσο μάλλον των άλλων.

Οι αλεξιθυμικοί ενδιαφέρονται ελάχιστα για την τέχνη, όπως η ζωγραφική, η ποίηση και η μουσική. Επίσης ένα χαρακτηριστικό τους είναι ότι σε μία απλή ερώτηση όπως «πώς ένιωσες όταν την είδες» -αν αποφασίσουν να απαντήσουν- η απάντηση τους θα είναι πολύ λεπτομερείς, χωρίς να χρειάζεται πραγματικά να την αναλύσουν τόσο.

Πρόκειται για ανθρώπους που κινούνται αποκλειστικά στη σφαίρα της λογικής. Συχνά είναι ιδιαίτερα ευφυείς. Δεν παρακινούνται ούτε από θετικά αλλά ούτε κι από αρνητικά συναισθήματα. Οι αποφάσεις τους παίρνονται αποκλειστικά από το μυαλό, χωρίς η καρδιά να έχει κανένα λόγο σε αυτό. Σε όλους εμάς αυτό μοιάζει αδύνατο. Θεωρούμε ότι το συναίσθημα είναι αυτό το οποίο θα μας δώσει κίνητρο και επιθυμία για να προχωρήσουμε και να πραγματοποιήσουμε στόχους, όμως για τους αλεξιθυμικούς ανθρώπους αυτές οι έννοιες είναι άγνωστες.

Είναι αναμενόμενο πως η συμβίωση με έναν τέτοιο άνθρωπο είναι κάτι επίπονο και ψυχοφθόρο. Ένας αλεξιθυμικός άνθρωπος δε θα ζητήσει ποτέ βοήθεια, γιατί απλά δεν αναγνωρίζει κάτι το προβληματικό επάνω του. Το πρόβλημα μεταφέρετε στους άλλους, οι οποίοι αναγκάζονται να αντιμετωπίζουν τη φαινομενική τους ψυχρότητα και αδιαφορία. Όπως είναι λογικό κάποια στιγμή κουράζονται και αγανακτούν. Όμως, εάν προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε τα αίτια που προκαλούν αυτές τις συμπεριφορές, ίσως μπορέσουμε να δούμε αυτούς τους ανθρώπους με μεγαλύτερη συμπάθεια και υπομονετικότητα και να προσπαθήσουμε να τους βοηθήσουμε στο βαθμό που αυτό είναι εφικτό.