Φαινόμενο Baader–Meinhof ή αλλιώς η ψευδαίσθηση της συχνότητας

Σου ‘χει τύχει ποτέ να ακούσεις κάτι για ένα άτομο και μετά να βλέπεις το συγκεκριμένο πρόσωπο συνέχεια μπροστά σου ή να ακούς από άλλες πηγές γι’ αυτό; Έχεις βάλει ποτέ στο μυαλό σου να αγοράσεις ένα αμάξι συγκεκριμένης μάρκας και χρώματος, το οποίο από εκείνη τη στιγμή και μετά εντελώς τυχαία βλέπεις παντού; Μήπως σου κόλλησε ένας αριθμός κι απ’ τότε εμφανίζεται εντελώς τυχαία μπροστά σου ή ένα τραγούδι που ακούς όπου σταθείς κι όπου βρεθείς; Κι αν είναι κανένα καινούριο τραγούδι το λες και φυσιολογικό, αν όμως είναι πολύ παλιό, πώς το εξηγείς;

Κι όμως υπάρχει εξήγηση για τη συγκεκριμένη κατάσταση. Πρόκειται για το φαινόμενο Βaader–Μeinhof ή αλλιώς ψευδαίσθηση της συχνότητας, όπως ονομάστηκε το 2006 από τον καθηγητή γλωσσολογίας Arnold Zwicky. Μπορεί να μην το έχεις ξανακούσει αλλά σίγουρα το έχεις ζήσει. Με λίγα λόγια το φαινόμενο περιγράφει μια εμπειρία κατά την οποία ο εγκέφαλος αφού λάβει μια νέα πληροφορία για πρώτη φορά και την κρατήσει, στη συνέχεια την αναγνωρίζει παντού γύρω του ξανά και ξανά. Μπορεί βέβαια η πληροφορία αυτή να μην είναι εντελώς καινούρια, απλώς να άρχισε να την παρατηρεί από ένα σημείο και μετά με αποτέλεσμα να την εντοπίζει σε μεγαλύτερο βαθμό στην καθημερινότητά του. Σαν να κάνει κόλπα το μυαλό ακούγεται, έτσι;

Σύμφωνα με τον καθηγητή Arnold Zwicky πρόκειται για κάτι φυσιολογικό που δημιουργείται από τον συνδυασμό δύο ψυχολογικών διεργασιών. Από τη μια πλευρά βρίσκεται η επιλεκτική προσοχή του μυαλού μας σε συγκεκριμένες πληροφορίες με αποτέλεσμα να αγνοεί ορισμένες άλλες. Για παράδειγμά όταν είμαστε με φίλους μας σε μέρος με φωνές και δυνατή μουσική ο εγκέφαλός μας προσπαθεί να απωθήσει τους εξωτερικούς ήχους που του τραβούν την προσοχή και να επικεντρωθεί στη συζήτηση της παρέας. Ο εγκέφαλος μας κατακλύζεται από τεράστιο αριθμό πληροφοριών κάθε μέρα, γεγονός που καθιστά αδύνατο να δώσει την ίδια σημασία σε όλες, οπότε κάποιες πρέπει να τις αφήσει στην άκρη. Από την άλλη, η δεύτερη διεργασία που οδηγεί στην ψευδαίσθηση συχνότητας είναι η προκατάληψη επιβεβαίωσης, όταν δηλαδή ένα άτομο προσκολλάται στις δικές του πεποιθήσεις και στις πληροφορίες που θέλει με αποτέλεσμα να απορρίπτει άλλες αντίθετες που λαμβάνει. Μία λέξη, ένας άνθρωπος, μια ταινία, ένα ρούχο, οτιδήποτε τέλος πάντων εμφανίζεται συνεχώς μπροστά του μπορεί να προϋπήρχε καθημερινά στη ζωή του και απλώς ο εγκέφαλος να το αγνοούσε. Μπέρδεμα, έτσι;

Η προκατάληψη επιβεβαίωσης σε συνδυασμό με την επιλεκτική προσοχή σε συγκεκριμένες λέξεις, ιδέες ή πεποιθήσεις θα μπορούσε να μας μπερδέψει αρκετά κάνοντάς μας να βλέπουμε τα πράγματα καμιά φορά όπως τα θέλουμε, ενώ θα μπορούσε να επηρεάσει ακόμα και τη μνήμη μας. Γι’ αυτό τον λόγο αν και το φαινόμενο Baader–Μeinhof δε θεωρείται επικίνδυνο σε γενικές γραμμές, μπορεί να επηρεάσει σε σημαντικό βαθμό κάποιους ανθρώπινους τομείς. Για παράδειγμά, πόσο μπορείς να βασιστείς τελικά στη μαρτυρία ενός αυτόπτη μάρτυρα, αν σκεφτείς ότι η κατάθεσή του μπορεί να είναι προϊόν επιλεκτικής προσοχής και αγνόησης σημαντικών λεπτομερειών, στοιχείων  που θα μπορούσαν όμως να αλλάξουν την έκβαση της υπόθεσης; Σε συνδυασμό με την προκατάληψη επιβεβαίωσης το άτομο πιστεύει ότι αυτό που είδε είναι αυτό που συνέβη στην πραγματικότητα και υπάρχει περίπτωση να καταδικαστεί κάποιος αθώος, μόνο και μόνο επειδή το μυαλό του μάρτυρα παίζει παιχνίδια.

Το σημαντικό είναι ότι το φαινόμενο αυτό λέγεται ψευδαίσθηση συχνότητας, γιατί πρόκειται όντως για ψευδαίσθηση. Ο εγκέφαλός μας έχει την τάση να δημιουργεί μοτίβα ή να βρίσκει ήδη υπάρχοντα. Το βασικό είναι να κατανοήσουμε την κατάσταση και να μην της επιτρέψουμε να μας επηρεάσει περαιτέρω. Στο κάτω- κάτω ένα μυαλό έχουμε, τι να κάνουμε; Μια στις τόσες δικαιολογείται να μπερδεύεται.