Δεν είναι λίγα τα παραδείγματα επιρροής της ιαπωνικής κουλτούρας στον δυτικό κόσμο, από το σούσι που εντάξαμε στις γαστρονομικές μας συνήθειες μέχρι τα άνιμε που επιλέγουν πολύ για να ψυχαγωγηθούν. Οι γκέισες, οι σαμουράι ξεδιπλώνουν μαγικά έναν ιδιαίτερα ενδιαφέρον ιαπωνικό πολιτισμό με δική του ιστορία. Η Ιαπωνία, ωστόσο, φαίνεται να πρωτοστάτησε και στον κόσμο της τέχνης χαρίζοντάς μας τα περίφημα χαϊκού, το μικρότερο είδος ποίησης παγκοσμίως. Τα χαϊκού μεταφράζονται ως «αστείος στίχος», είναι ευσύνοπτα σε έκταση και περιεκτικά ως προς το νόημά τους. Εμφανίστηκαν προ πολλών αιώνων, όμως ποτέ τους δεν παύουν να είναι επίκαιρα. Εσείς γνωρίζετε το περίφημο χαϊκού του βατράχου;
Τα χαϊκού, όπως προαναφέρθηκε μεταφράζονται ως αστείος στίχος κι αποτελούν ένα ξεχωριστό είδος ιαπωνικής ποιητικής φόρμας. Σε παγκόσμιο επίπεδο αποτελούν το είδος της συντομότερης ποίησης. Απαρτίζονται από 17 συλλαβές κατανεμημένες σε 5-7-5 συλλαβές σε 3 στίχους ή σε 1, με κενά. Έκαναν την εμφάνισή τους τον 16ο στην απαρχή της περιόδου «Εντό» κι άνθισαν κάτω υπό το καθεστώς ενός φεουδαρχικού συστήματος. Η φεουδαρχία επηρέασε τον ιαπωνικό πληθυσμό, καθώς στάθηκε εμπόδιο της επικοινωνίας και της επαφής τους με άλλους πολιτισμούς, γεγονός που πραγματώνεται και μέσα στα χαϊκού.
Στα χαϊκού εκδηλώνεται μια τάση για την επίτευξη της έκφρασης κι όχι τόσο της αμφισβήτησης, διότι οι συνθήκες δημιουργίας τους επέφεραν μια αίσθηση ενός αμετάβλητου κόσμου. Το οριοθετημένο εύρος έμπνευσης αποτελεί και την αιτία της διαχρονικότητας των χαϊκού ως προς το περιεχόμενο, αλλά κι ως προς τη μορφή τους. Η υπόσταση τους είναι επηρεασμένη από τον ταοϊσμό και τον ζεν βουδισμό.
Τα χαϊκού παραμένουν ανεπηρέαστα κι αμετάβλητα ανά τους αιώνες, λόγω του στόχου τους να εκφράσουν την παροδικότητα και την αστάθεια των στιγμών που βιώνουμε. Οι λέξεις τους όμως αριθμούνται ως λιγοστές κι έτσι οι ποιητές τους, σκιαγραφούν νοερά το νόημά τους κι απευθύνονται ως προς τους αναγνώστες τους για την ολοκλήρωσή τους. Τα χαϊκού συχνά εμπεριέχουν μια εποχιακή λέξη ή αλλιώς «Κίγκο» για να προσανατολιστούν ως προς το σημείο αναφοράς τους σε μια εποχή του χρόνου. Η εποχή μπορεί να εννοηθεί μέσα κι από άλλες λέξεις που την περιγράφουν.
Στο γνωστότερο, ίσως, χαϊκού «Χαϊκού του βατράχου», ο βάτραχος είναι το κίγκο (η εποχιακή λέξη) για την άνοιξη. Το διασημότατο χαϊκού έχει ως πατέρα τον περίφημο Ιάπωνα ποιητή Ματσούο Μπασό, που θεωρείται κι ο πρώτος μεγάλος ποιητής χαϊκού. Πάει κάπως έτσι:
«Το χαϊκού του βατράχου»
Παλιά λίμνη
ένας βάτραχος μέσα πηδά
ήχος νερού
Και ναι, όσο απλό είναι, τόσο εύκολα έγινε εικόνα μέσα μας κατά την ανάγνωση, και μάλιστα πολύ ζωντανή. Τα χαϊκού, στο σύνολό τους, εξαπλώθηκαν στον δυτικό κόσμο κατά τα μέσα του 20ου αιώνα. Το πρώτο τους βήμα προς τη γνωστοποίηση αυτό του είδους ποίησης πέρα από τα γεωγραφικά όρια της Ιαπωνίας πραγματώθηκε στη Βόρεια Αμερική απ’ όπου και διαδόθηκε στον αγγλόφωνο πληθυσμό. Στις μέρες μας, χαϊκού εντοπίζονται σχεδόν σ’ όλους τους λαούς και σ’ όλες τις γλώσσες.
Το συγκεκριμένο είδος ποίησης εμφανίστηκε στην Ελλάδα το 1925 από τον Γεώργιο Σταυρόπουλο και τη δημοσίευση 6 μικρών ποιημάτων στο περιοδικό «Λυκαβητός», τα οποία συντρόφευε μια σύντομη περιγραφή της νέας αυτής ποιητικής μορφής. Ο πιο γνωστός, όμως Έλληνας ποιητής χαϊκού θεωρείται ο Γιώργος Σεφέρης, ο οποίος κατάφερε να τα εντάξει επιτυχώς στα ελληνικά δεδομένα και τα «Δεκαέξι χαϊκού» να κερδίσουν έδαφος στον ποιητικό κόσμο.
«Δεκαέξι χαϊκού»
Α’
Στάξε στη λίμνη
μόνο μια στάλα κρασί
και σβήνει ο ήλιος.
Αν επιθυμείτε κι εσείς να αποπειραθείτε με τα χαϊκού, επιλέξτε ένα θέμα που σας εκφράζει, διαλέξτε την εποχιακή σας αναφορά και γράψτε δυο πρώιμες γραμμές για κάτι που σας συγκινεί, μέχρι αυτό να κατασταλάξει ως προς τη μορφή του κι ως προς τη δομή του. Καλή επιτυχία, ποιητές μου!
Συντάκτης: Άννα Καούνη
Επιμέλεια κειμένου: Γιοβάννα Κοντονικολάου
Επιμέλεια κειμένου: Γιοβάννα Κοντονικολάου
