Πότε ένα λάθος γίνεται σωστό; Όταν το συγχωρείς ξανά και ξανά!

Αν ανοίγαμε τα λεξικά των αξιών μας κι αναζητούσαμε την ερμηνεία εννοιών αόριστων, αναρωτιέμαι σε ποιο βαθμό θα είχαμε την ικανότητα να τις ορίσουμε. Μιλάμε συχνά περί ηθικής και σωστού. Αυτές οι έννοιες, όμως, πέρα από ανάλυση, ψάχνουν και το σημείο σύνδεσής τους. Έχετε επιχειρήσει ποτέ να ορίσετε τη λέξη «σωστό»; Κι αν ναι, σε ποιο επίπεδο της κλίμακας της ηθικής το τοποθετείτε; Η τιμή του είναι σταθερή ή έχει την ιδιότητα να μεταβάλλεται; Ίσως και να τροποποιείται ανάλογα με το πώς το αντιμετωπίζουμε. Συνήθεια είναι άλλωστε όλα σ’ αυτήν τη ζωή, όπως διατυμπανίζει πολλάκις ο σοφός λαός. Κι αν παγιδεύσουμε τις προαναφερθείσες υψηλές έννοιες στη φούσκα της συνήθειας, κατά πόσο συνεχίζουν να λάμπουν ακόμη; Μάλλον γίνονται κι εγκλήματα στο όνομά της.

Η συνήθεια έχει πρόσημο μεταβαλλόμενο το οποίο φανερώνεται με βάση τη δράση μας. Οι άνθρωποι είμαστε όντα εκπαιδεύσιμα, αναζητούμε με βάση τα ερεθίσματα που δεχόμαστε λύσεις κι οι λύσεις μας καμιά φορά γίνονται πανάκεια. Όσες έχουν κριθεί επιτυχούσες, μας συντροφεύουν σαν φυλαχτό κι εμείς κοιτάμε να μη λοξοδρομούμε από τον θρίαμβο της πεπατημένης μας. Έτσι μας έδειξαν, μας μάθανε, μάθαμε. Αυτά πιστεύουμε, υποστηρίζουμε, μεταβιβάζουμε σαν λάφυρό μας από γενιά σε γενιά. Πρότυπα που επιλέγουμε να ορίζουμε σωστά κι ηθικά, γιατί τα συνηθίσαμε και μας βολεύουν. Η συνήθεια είναι βολική, είναι το «λυσάρι» της ζωής. Άσχετα με τον βαθμό ικανοποίησης που μπορεί να λαμβάνουμε απ’ αυτήν.

Κατά πόσο μπορεί να μας ικανοποιεί μια συνήθεια που μάχεται έναντι της ηθικής, σ’ έναν πόλεμο που είσαι ή χαμένος ή νικητής; Ή ταν ή επί τας. Άλλοτε είσαι θύμα, άλλοτε είσαι θύτης κι άλλοτε ένας βαρετός παρατηρητής συμβάντων. Ένας δειλός παρατηρητής ζωής. Κι η ζωή περνά και το έχεις συνηθίσει κι αυτό. Συνήθεια κι ηθική 1-0, συνήθεια κι ηθική 1-∞.  Κι όταν η συνήθεια μαυρίζει το μέσα μας και το αγνοούμε, τότε τι;

Στο όνομα της συνήθειας γίνονται πολλά. Οι άνθρωποι είναι ικανοί ν’ αποδεχτούν ακόμα και συμπεριφορές ή καταστάσεις που δεν τους αξίζουν απλώς επειδή έτσι έμαθαν. Σχεδόν όλα τα πράγματα σ’ αυτήν τη ζωή είναι δύσκολα την πρώτη φορά, μετά γίνονται –μαντέψτε- συνήθεια. Και τη συνήθεια αρχίζεις να τη δέχεσαι σαν σωστή και το σωστό το βαπτίζεις ηθικό κι έτσι κατά βάθος το αναζητάς και το υποστηρίζεις. Προασπίζεσαι τους δαίμονές σου. Είναι αυτοί που σε κοιμίζουν το βράδυ, σου δίνουν ένα γλυκό φιλί και σε βυθίζουν στο λήθαργο της δειλίας. Μια φορά κι έναν καιρό φοβήθηκες ν’ απαλλαγείς από τα δεσμά σου και τώρα σ’ αγκαλιάζουν γλυκά. Τα παραμύθι του σωστού και του ηθικού ηχεί δυνατά στα αυτιά σου και πλέον σ’ έχει κουφάνει. Κι αυτή η ανάμνηση της τελευταίας σου μελωδίας έχει ποτίσει μέσα σου μέχρι το μεδούλι και σ’ έχει κυριεύσει.

Πέρα από θύματα μπορούμε να είμαστε και θύτες. Οι άνθρωποι παίρνουν τα πρόσημα που τους ταιριάζουν ή που έχουν συνηθίσει πως τους κολακεύουν. Καμιά φορά έχουμε την τάση να παγιδευόμαστε ανάμεσα στους ορισμούς που έχουμε προσδώσει στις έννοιες που θίγουμε. Υπάρχει κι ένα ρητό χιλιοειπωμένο που μας αθωώνει: «Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα.» Ποια μέσα και ποιος σκοπός μας δίνει συγχωροχάρτι απέναντι στην ανηθικότητα; Κι όταν κυνηγάς μανιασμένα έναν σκοπό που θεωρείς σωστό κι ηθικό, μέχρι πού μπορείς να φτάσεις; Μπορείς να πατήσεις επί πτωμάτων για ν’ αναγερθείς; Είναι κι αυτό σωστό κι ηθικό ή βάλλονται οι έννοιες κι οι ορισμοί τους; Όταν το όραμά σου σού έχει φορέσει παρωπίδες ίσως καμιά φορά να γίνεσαι κι ο μπάσταρδος της ιστορίας, που απαιτεί οι υπόλοιποι απλώς να δεχθούν μια συγκυρία γιατί την έχουν –ή καλό θα ήταν να την έχουν- συνηθίσει.

Η συνήθεια είναι ύπουλο πράγμα. Μας συντροφεύει σαν δίχτυ ασφαλείας κι εμείς μέχρι να μας πνίξει εθελοτυφλούμε. Έτσι μας μάθανε οι θύτες μας, έτσι μάθαμε στα θύματά μας. Διαχρονική αξία που βρίσκει την πραγμάτωσή της εις τους αιώνας των αιώνων. Ηθική και σωστό στέκονται απέναντί της όταν αποκτάει αυτόν το ρόλο. Μα άμα η ηθική και το σωστό μπλέξουν με την υλοποίηση σκοπών, ίσως η παλέτα της συμπεριφοράς να εστιάσει μόνο σε σκούρα χρώματα, τα οποία να θεωρεί θεμιτά. Κι αν η εικόνα μιας μονότονης μαύρης παλέτας φαίνεται οικεία, στο χέρι μας είναι να προσθέσουμε χρώμα. Κι αν στην αρχή αυτό μας ξενίζει, ας θυμηθούμε ότι όλα τελικά είναι θέμα συνήθειας.