Ο Ρωμαίος και η Ιουλιέτα, ο Χίθκλιφ και η Κάθριν, η Τζέιν και ο Έντουαρντ, η Έρμια και ο Λύσανδρος. Ή η Έρμια κι ο Δημήτριος. Ή ο Δημήτριος και η Ελένη; Ζευγάρια της κλασικής λογοτεχνίας που έχουν αποτελέσει τον απόλυτο ορισμό της αγάπης δίχως όρια. Μας έχουν αποδείξει πως για χάρη του έρωτά σου θυσιάζεσαι, φέρνεις τα ίσια ανάποδα, ίσως και να δώσεις τη ζωή σου. Αυτό που δε μας είπαν άμεσα όμως και περίμεναν να το καταλάβουμε μέσα από συγγραφικές τεχνικές, είναι ότι τελικά η αγάπη όλα (δεν) τα μπορεί. Κι ίσως αυτές οι όμορφες ιστορίες αγάπης που διαδραματίζονται μερικούς αιώνες πριν, να ήταν πιο μπροστά απ’ την εποχή τους απ’ όσο θα μπορούσαμε να φανταστούμε. Ίσως να μην είχαν σκοπό να μιλήσουν περί έρωτος κι αυτοθυσίας, αλλά να ειρωνευτούν και να καυτηριάσουν όλη αυτή την ψευδαίσθηση που περιτριγυρίζει την αγάπη.
Πολλά πράγματα θα ‘χουμε όλοι σκεφτεί πως σημαίνει ο έρωτας. Τον έχουμε χαρακτηρίσει ως «απόλυτο», «μοναδικό» και διάφορα άλλα επίθετα που του προσδίδουν νότες εκούσιας θυσίας και καταπάτησης ορίων. Είναι όμως και 10 επίθετα που ίσως να μη σκεφτήκαμε να κολλήσουμε δίπλα σ’αυτή τη λέξη, που όμως διαφαίνονται σε κάποιες παλιές ιστορίες πάθους που όλοι ξέρουμε, μα ποτέ δεν ψάξαμε να βρούμε το κρυμμένο νόημά τους πίσω από έναν φαινομενικά τέλεια έρωτα, που μόνο τέλειος δεν ήταν τελικά.
1. «Καταπιεστικός»
Αν επρόκειτο για κάποιου είδους διαγωνισμό, είναι αδιαμφησβήτητο το γεγονός ότι ο Ρωμαίος κι η αγαπημένη του, Ιουλιέτα, θα κέρδιζαν με διαφορά τον αγώνα προς τη ματαιότητα της αγάπης. «Αρνήσου τον πατέρα σου, άλλαξε τ’όνομά σου», της φώναζε κάτω απ’το μπαλκόνι κι όλοι το βρήκαμε απόλυτα ονειρικό και ρομαντικό. Στην ουσία όμως ο Ρωμαίος, ο άρρεν της υπόθεσης, απαιτούσε από τη γυνή ν’ απαρνηθεί την ταυτότητά της. Καταπίεση. Αυτή είναι η ελεύθερη μετάφραση.
2. «Σκληρός»
Η αγάπη ανάμεσα στο Ρωμαίο και την Ιουλιέτα, είναι άμεσα συνδεδεμένη με ανεξέλεγκτο πάθος. Μια επιθυμία που μια λεπτή γραμμή τη χωρίζει απ’ το μίσος. Απ’ την πρώτη στιγμή που ανταλλάζουν ματιές, οι δύο νέοι φαίνεται να οδηγούνται όσο πιο κοντά στην αγάπη, άλλο τόσο σε μια σκληρή και σκοτεινή πραγματικότητα. Συγκεκριμένα, αφού ο Καπουλέτος αποφασίζει πως η Ιουλιέτα θα παντρευτεί κάποιον άλλον αντί του αγαπημένου της, εκείνη απειλεί ν’ αφαιρέσει τη ζωή της. Μια έφηβη κοπέλα, στο βωμό του έρωτά της δεν είναι ακριβώς η ιδανικότερη συνθήκη μιας σχέσης.
3. «Μάταιος»
Η ματαιότητα κι η απελπησία δεν αργεί να οδηγήσει σε απερίσκεπτες κινήσεις και τελικά στο απόλυτο τέλος, στο κλασικό θεατρικό έργο του Ουίλιαμ Σαίξπηρ. Οι δύο νέοι, ο Ρωμαίος και η Ιουλιέτα, αφαιρούν στο τέλος τη ζωή τους, θεωρώντας ότι δεν μπορεί να συνεχιστεί χωρίς την παρουσία του άλλου στο πλάι τους. Κι ενώ η αγάπη υποτίθεται πως είναι μια έννοια που δίνει ζωή, στην προκειμένη περίπτωση την παίρνει και πίσω κι έτσι ο Σαίξπηρ γελάει πίσω απ’την πλάτη μας καθώς εμείς εθελοτυφλούμε κι έχουμε πειστεί πως πρόκειται για μια ιστορία αγάπης.
4. «Υποκριτής»
Μια αγάπη αγνή, μια αγάπη που πηγάζει από συναισθήματα λευκά και παρθένα. Ουδόλως. Από τη μία, στην ιστορία του Ρωμαίου και της Ιουλιέτας, η ερωτική επαφή είναι μια έννοια που κρύβεται πίσω απ΄τις γραμμές, καθώς ο Ρωμαίος επεξηγεί πως μια προηγούμενή του σχέση, με τη Ρόζαλιν, είχε αποτύχει, καθώς εκείνη ήθελε να παραμείνει «αγνή». Αντιθέτως, αυτό δε φαίνεται να συμβαίνει με τη 13χρονη Ιουλιέτα, στο Λονδίνο του 16ου αιώνα. Έτσι, η καθαρή επιθυμία του νεαρού Ρωμαίου, συγχέεται με συναισθήματα αγάπης. Όσο υποκριτική είναι η έννοια της αγνής αγάπης εδώ, άλλο τόσο περίεργη φαίνεται να είναι η αγάπη του Χίθκλιφ και της Κάθριν στα «Ανεμοδαρμένα Ύψη» της Έμιλυ Μπροντέ, οι οποίοι με στόμφο τονίζουν την απολυτότητα του έρωτά τους. Παρ’ όλα αυτά, η σχέση τους παρουσιάζεται ως παρθένα, καθώς δε φιλιούνται σε στενά και γωνίες όπως υποτίθεται πως κάνουν οι παράνομοι εραστές.
5. «Τοξικός»
Οι άνθρωποι τείνουν να καταστρέφουν ό, τι αγγίζουν, να το μετατρέπουν σ’ επικίνδυνο. Έτσι, τα πιο αγνά υλικά όπως είναι τα φυτά, στα χέρια κάποιων ανθρώπων, γίνονται τοξικό σκεύασμα, στο θεατρικό «Ρωμαίος και Ιουλιέτα». Εκείνο που στο τέλος αποτελειώνει τους δύο νέους, με τον ίδιο τρόπο που τόσο καιρό τους έτρωγε το ανεξέλεγκτο πάθος τους. Ένα αντίστοιχου τύπου, «το φίλτρο της αγάπης», κάνει την εμφάνισή του στο «Όνειρο Θερινής Νυκτός», επίσης του Ουίλιαμ Σαίξπηρ. Εκεί όπου η αγάπη έχει μπερδευτεί ανάμεσα σε τέσσερις νέους κι έτσι το μαγικό εκείνο φίλτρο γίνεται το σύμβολο της παράλογης πτυχής της αγάπης, εκείνης που οδηγεί σε περίεργες κι άτοπες συμπεριφορές.
6. «Εμμονικός»
Ο Ρωμαίος θα κάνει τα πάντα για να βρεθεί κοντά στην αγαπημένη του. Θα αψηφήσει κανόνες και θεσμούς, θα πάει ενάντια στους ισχυρούς, θα διεκδικήσει με θάρρος και θράσος. Θα επιστρέψει παράνομα στη Βερόνα αφού θα έχει εξοριστεί και θα αγνοήσει μια ολόκληρη κοινωνία. Θα παλέψει και θα ηττηθεί. Μέσα από όλες του τις πράξεις απαράμιλλου θάρρους θ’ αποδείξει πως αξίζει να θυσιαστείς για χάρη μιας αγάπης. Ή, αν το καλοσκεφτούμε, μιας εμμονής. Είναι ο Ρωμαίος στ’ αλήθεια ερωτευμένος, ή όλες του οι απελπισμένες προσπάθειες είναι σημάδια εμμονής με την Ιουλιέτα;
7. «Ψεύτικος»
Τέσσερις νεαροί στο «Όνειρο Θερινής Νυκτός», μπλεγμένοι σε ένα ερωτικό τετράγωνο (;) ανίκανοι να ξετυλίξουν το νήμα και να καταλήξουν στο ποιος είναι κατάλληλος ερωτικός σύντροφος ποιανού. Δύο άλλοι στο «Ρωμαίος και Ιουλιέτα», υποκινούμενοι από τη σπίθα της νεότητας και της εφηβείας, οδηγούνται σε πράξεις απερίσκεπτες και κινήσεις σπασμωδικές. Αν αφήσουμε στην άκρη για λίγο το ρομαντισμό της υπόθεσης, μας μένει η εύλογη απορία εάν αυτοί οι άνθρωποι είναι στ’ αλήθεια ερωτευμένοι ή αν απλώς ως άλλοι έφηβοι του 21ου αιώνα περνάνε από τη μια παροδική σχέση στην άλλη.
8. «Μοιραίος»
Όσα κλισέ κι αν απαριθμούνται σ’ αυτά τα κλασικά λογοτεχνικά έργα περί αγάπης, το αποτέλεσμα είναι ένα και κοινό: είναι αναπόφευκτα τα αποτελέσματα της μοίρας, όσο τραγικά κι αν αποβούν. Τρανταχτό παράδειγμα είναι φυσικά ο μοιραίος και ειρωνικός δρόμος προς το τέλος, του Ρωμαίου και της Ιουλιέτας.
9. «Απαγορευτικός κι απαγορευμένος»
Η Τζέιν της Σαρλότ Μπροντέ, τρέφει έντονα συναισθήματα για τον Έντουαρντ Ρότσεστερ. Αρνείται όμως να υποκύψει σε μια σχέση μαζί του, ο οποίος είναι ήδη παντρεμένος με τη Μπέρθα, καθώς θεωρεί πως αυτό θα περιορίσει την αυτονομία της. Έτσι, ο ρομαντισμός χάνεται στο δρόμο προς τη διάσωση της αξιοπρέπειας και της ανεξαρτησίας μιας γυναίκας που αρνείται να γίνει η ερωμένη του αγαπημένου της.
10. «Ανώριμος»
Τέλος, ξεφεύγοντας από τα κλισέ που θέλουν τον έρωτα να είναι απόλυτος και μοναδικός, καταλήγουμε στο ότι πολλές φορές είναι κι ανώριμος. Στις πλείστες των περιπτώσεων, οι χαρακτήρες των κλασικών μυθιστορημάτων και θεατρικών έργων είναι πολύ νεαρά άτομα, τα οποία δεν έχουν κατασταλάξει προσωπικά και συναισθηματικά. Έτσι ίσως η αγάπη τους να μην έπρεπε να αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση και θαυμασμό, παρά μόνο ένα δείγμα ανωριμότητας και ανετοιμότητας.
Έχουμε αγαπήσει τέτοιους χαρακτήρες, όσο ίσως έχουν αγαπήσει κι ο ένας τον άλλο μέσα από την ιστορία τους. Τους έχουμε θέσει ως πρότυπα και δεν υπάρχει άνθρωπος που να μη γνωρίζει μερικούς τουλάχιστον απ’ αυτούς. Αυτό που δεν ξεκαθαρίσαμε όμως είναι το γεγονός ότι ίσως η πρόθεση των συγγραφέων να μην ήταν η προβολή ενός έρωτα πέρα από φραγμούς κι όρια. Πως πιθανό να μη γράφτηκαν για να παρουσιάσουν σχέσεις εκτός πραγματικότητας οι οποίες δεν υφίστανται στην καθημερινότητα. Αντιθέτως, οι χαρακτήρες αυτοί είναι πιο διαχρονικοί απ’ όσο θα μπορούσαμε να φανταστούμε, καθώς αντικατοπτρίζουν εμμέσως αλλά επαρκώς τις καταστροφές που μπορεί να αποφέρει η απολυτότητα, καταρρίπτοντας τα ερωτικά κλισέ της ιστορίας.
Συντάκτης: Άνδρη Χριστοφή
Επιμέλεια κειμένου: Γιοβάννα Κοντονικολάου
Επιμέλεια κειμένου: Γιοβάννα Κοντονικολάου
