Σύνδρομο του Πίτερ Παν· σώμα ενήλικα με ψυχή παιδιού

Πώς είναι άραγε να νιώθεις παιδί αλλά να ζεις στο σώμα ενός ενήλικα; Το σενάριο αυτό θυμίζει παραμύθι και όμως είναι βγαλμένο απ την αληθινή ζωή. Πολλές είναι οι φορές που συναντήσαμε ενήλικες και μας έκανε τρομερή εντύπωση η ανωριμότητα, η έλλειψη υπευθυνότητας και αξιοπιστίας που τους διακρίνει. Ενώ πολύ εύκολα θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι πρόκειται για «ένα ελάττωμα», «θέμα χαρακτήρα» ή απλώς «μια φάση λόγω νεαρού της ηλικίας», παρ΄ όλα αυτά, κάποια σημάδια δείχνουν πως η συμπεριφορά αυτή έχει τις ρίζες της πολύ πιο βαθιά στη ζωή αυτού του ατόμου. Κάποια σημάδια δείχνουν πως το άτομο αυτό πάσχει από το «Σύνδρομο του Πίτερ Παν».

Ο φανταστικός χαρακτήρας του Πίτερ Παν, δημιούργημα του Σκωτσέζου συγγραφέα Τζέιμς Μπάρι, μας είναι ήδη γνωστός από τα παιδικά μας χρόνια. Είναι αυτό το ατίθασο και σκανδαλιάρικο παιδί που δε θέλει ποτέ να μεγαλώσει και ζει σε ένα απομονωμένο νησί, «Τη Χώρα του Ποτέ». Παρ’ ότι αυτός ο χαρακτήρας είναι προϊόν μυθοπλασίας, το «Σύνδρομο του Πίτερ Παν» είναι πολύ αληθινό, με αίτια, συμπτώματα και τρόπους αντιμετώπισης. Με βάση αυτό τον χαρακτήρα, ο ψυχολόγος Dan Kiley περιέγραψε για πρώτη φορά το 1983, τον όρο «Σύνδρομο του Πίτερ Παν». Αναφέρεται σε ενήλικες που νιώθουν και πράττουν σαν αιώνιοι έφηβοι, που δε θέλουν ή δεν μπορούν να μεγαλώσουν. Το σύνδρομο αυτό, παρατηρείται στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες, επηρεάζει και τα δύο φύλα, με τους άντρες να το παρουσιάζουν σε υψηλότερο ποσοστό.

Αναζητώντας τα αίτια που προκαλούν το πιο πάνω σύνδρομο, ανακαλύψαμε πως οι περισσότερες επιστημονικές θεωρίες έχουν ως βάση την παιδική ηλικία του -πλέον- ενήλικα. Ένα μεγάλο μερίδιο ευθύνης φέρουν οι υπερπροστατευτικοί γονείς. Παρέχουν συνεχώς όσο το δυνατόν περισσότερα στα παιδιά τους, εκτελώντας κάθε επιθυμία τους, ενώ δεν τους χαλάνε χατίρι καθυστερώντας την ανάπτυξη και ωρίμανσή τους. Το αποτέλεσμα; Έχουν αναθρέψει ενήλικες, ως κακομαθημένα παιδιά, διστακτικούς να κατέβουν από το συννεφάκι τους και να αντιμετωπίσουν τον πραγματικό κόσμο, που γι’ αυτούς φαντάζει ένα μέρος χωρίς ξεγνοιασιά γεμάτο προβλήματα.

Αυτά, τα κάποτε και νυν παιδιά φτάνουν στην ηλικία των 30, 40 ετών, εξακολουθούν να είναι εξαρτημένοι από τη μαμά, βολεύονται σε μέτριες καταστάσεις χωρίς να καταβάλλουν καμία προσπάθεια για την πρόοδο και προσωπική τους ανάπτυξη.  Μια άλλη θεωρία φτάνει στο άλλο άκρο και επικεντρώνεται σε κακοποίηση ή κακομεταχείρηση κατά την παιδική ηλικία. Τα άτομα που βίωσαν αυτές τις αρνητικές εμπειρίες, όταν ενηλικιωθούν, νιώθουν έντονα την ανάγκη να ζήσουν και να χαρούν τη χαμένη παιδική τους ηλικία. Η απουσία των γονέων τους δίνει την ελευθερία να κάνουν ό, τι θέλουν και έτσι μετατρέπονται ξανά σε παιδιά γιατί τους κάνει να νιώθουν ασφάλεια. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο «Βασιλιάς της Ποπ» Michael Jackson ο όποιος μεγαλώνοντας, μετά τα τραυματικά παιδικά του χρόνια, επιδίωξε να μπει και πάλι σε ρόλο παιδιού, δημιουργώντας μάλιστα το «αγρόκτημα Neverland».

Στη λίστα με τα αίτια προκαλούν το «Σύνδρομο του Πίτερ Παν» προστίθεται το αίσθημα νοσταλγίας για την παιδική ηλικία που καταλήγει να γίνεται εμμονή. Αυτά τα άτομα θα τα δείτε να κάνουν συχνά αναρτήσεις στα social media για το «πόσο καλύτερα ήταν πράγματα ότι ήταν παιδιά» ενώ ξοδεύουν πολύ χρόνο προωθώντας και συζητώντας για εκπομπές, μουσική και παιχνίδια του παρελθόντος. Ακόμα ένας παράγοντας είναι η οικονομική απελπισία στην οποία μπορεί να περιπέσουν άτομα που εργάζονται πολλές ώρες, χαμηλόμισθα, χωρίς ελπίδα επαγγελματικής ανέλιξης. Έτσι αναζητούν μια διέξοδο από τη πραγματικότητα και αποποιούνται των ευθυνών τους.

Τα πιο πάνω αίτια, συμπληρώνει η έλλειψη σημαντικών δεξιοτήτων που πρέπει να κατέχει ο κάθε άνθρωπος με την ενηλικίωσή του, πολύ απλά γιατί δεν τις διδάχτηκε ποτέ: από το πιο απλό, τον προγραμματισμό ενός ιατρικού ραντεβού, μέχρι την πληρωμή λογαριασμών και τη συμπλήρωση φορολογικής αίτησης. Πολλά εκπαιδευτικά ιδρύματα υστερούν στη διδαχή δεξιοτήτων που προετοιμάζουν τους μαθητές για την ενηλικίωση και επικεντρώνονται καθαρά στην απόκτηση γνώσεων. Γνωρίζοντας αυτή την αδυναμία τους, πολλοί ενήλικες επιλέγουν να μην μπουν καν στον κόπο να αναλάβουν τις ευθύνες τους τόσο απέναντι στον εαυτό τους αλλά και στην κοινωνία την οποία ζουν.

Πώς ξεχωρίζουμε ένα ενήλικα που εσωτερικά είναι παιδί; Μια σειρά χαρακτηριστικών, κάποιες φορές ευδιάκριτων κι άλλες φορές καλά κρυμμένων πίσω από τη ρηχότητα του χαρακτήρα του «Πίτερ Παν» προδίδουν την παρουσία του συνδρόμου: άρνηση για ενηλικίωση, αδυναμία λήψης αποφάσεων, ανικανότητα διαχείρισης καταστάσεων, αποφυγή δέσμευσης, αναξιοπιστία, αποποίηση ευθυνών. Το άτομο αυτό διακρίνεται επίσης για την υπερβολική φροντίδα στην εξωτερική του εμφάνιση, επιδίωξη της καλοπέρασης, έλλειψη ενδιαφέροντος για επαγγελματική ανέλιξη, καμία πρόθεση για αυτο-βελτίωση, ενώ σε ακραίες περιπτώσεις υπάρχουν στην εικόνα και οι καταχρήσεις.

Γενικότερα, τα άτομα δε δέχονται κριτική και αντιδρούν έντονα σε αυτή, ενώ φαινομενικά μοιάζουν να είναι κοινωνικοί και να έχουν αυτοπεποίθηση, στην πραγματικότητα έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση και φοβούνται τη μοναξιά. Όλα τα πιο πάνω συνθέτουν την ψυχική ανωριμότητα ενός ατόμου που πάσχει από το «Σύνδρομο του Πίτερ Παν».

Αν ένα άτομο από τον περίγυρό σας εμφανίζει τα πιο πάνω χαρακτηριστικά στην συμπεριφορά του, μπορεί πάντοτε να βελτιωθεί και τέλος να ξεφύγει από «τη Χώρα του Ποτέ» με τη δικιά σας βοήθεια και υποστήριξη, παράλληλα με τη σωστή καθοδήγηση ενός εξειδικευμένου ψυχολόγου την οποία συστήνεται να ακολουθήσει.Υπάρχουν μερικοί τρόποι με τους οποίους μπορούμε να βοηθήσουμε το άτομο αυτό να κινηθεί προς την κατεύθυνση της ενηλικίωσης. Αρχικά θα πρέπει να σταματήσουμε να παρέχουμε περιττές διευκολύνσεις σε καταστάσεις όπου ο «αιώνιος έφηβος» θα μπορούσε να αντιμετωπίσει. Διακόψτε τη συνεχή υποστήριξη εάν το άτομο αυτό δε σας υποστηρίζει ποτέ όταν και εσείς το χρειάζεστε. Μια άλλη μέθοδος είναι η σταδιακή εισαγωγή «ευθυνών ενηλίκων» στη ζωή του.  Σε εργασιακό περιβάλλον μπορείτε για παράδειγμα να του αναθέσετε μια δουλειά με μικρό βαθμό δυσκολίας δίνοντάς του την ευκαιρία να εξελιχθεί. Όταν έχετε ένα άτομο «Πίτερ Παν» στην καθημερινότητά σας, έχετε ακόμη τη δυνατότητα να απομακρύνετε οποιουσδήποτε περισπασμούς από τη ζωή τους. Θα πρέπει να χειριζόμαστε με μέτρο τα χόμπι και τον ελεύθερο χρόνο μας, έτσι και σε αυτή την περίπτωση η υπερβολική απασχόληση με βιντεοπαιχνίδια ή τα social media θα πρέπει να αποφεύγεται.

Το «Σύνδρομο του Πίτερ Παν» παρ΄ ότι δεν έχει αναγνωριστεί επίσημα από την επιστήμη της ψυχολογίας ως ψυχική διαταραχή, αποτελεί μια νοσηρή κατάσταση που χρίζει αντιμετώπισης και μπορεί να θεραπευτεί. Μια κατάσταση που τοποθετεί ένα ενήλικα μέσα σε μια μηχανή του χρόνου, αφήνοντάς τον ανήμπορο να ζήσει τη χαρά της κάθε ηλικίας και αναλάβει τον έλεγχο της ζωής του. Λαμβάνοντας υπόψιν τα πιο πάνω, η οικογένεια φέρει το μεγαλύτερο βάρος για αυτό σύνδρομο. Στην πραγματικότητα, η ανθρώπινη ζωή περιστρέφεται γύρω από μια σωρεία συναισθημάτων και εμπειριών:  χαρά, πόνο, θλίψη, φόβο, ευτυχία, προσμονή, μα πάνω απ’ όλα είναι απρόβλεπτη. Αυτό είναι και το πιο σημαντικό μάθημα που μπορούν να μεταδώσουν οι γονείς στα παιδιά, να αντιμετωπίζουν με θάρρος τη ζωή κι ό,τι άλλο φέρει μαζί της.