Να επαινείς τον χαρακτήρα του παιδιού, όχι τις πράξεις του

Μία απ’ τις δυσκολότερες δοκιμασίες των γονιών είναι να διαμορφώσουν όσο το δυνατόν πιο ηθικούς χαρακτήρες. Να κάνουν το παιδί να καταλάβει τι είναι σωστό και τι λάθος κι εν συνεχεία να το παρακινήσουν να επιλέγει τις σωστές συμπεριφορές και να απορρίπτει τις λάθος. Να χτίσουν τις κατάλληλες βάσεις και τα γερά θεμέλια, ώστε στην πορεία να εξελιχθεί σε ολοκληρωμένο κι ακέραιο άνθρωπο, με συνείδηση των πράξεών του και του αντίκτυπού τους.

Σε αυτήν την προσπάθειά τους, λοιπόν, ξεκινούν έναν ατέρμονο αγώνα με γνώμονα την ενίσχυση καλών συμπεριφορών και την απόρριψη των μη επιτρεπτών. Συνεπώς, κάθε φορά που παρατηρούν μια θετική ή αρνητική συμπεριφορά απ’ το παιδί εστιάζουν την προσοχή τους στην πράξη και την επαινούν ή την αποδοκιμάζουν αντίστοιχα, με στόχο να το παρακινήσουν να επαναλάβει τη σωστή και να αποφεύγει τη λάθος. Φράσεις όπως «αυτό που έκανες ήταν πολύ καλό» ή «αυτό που έκανες ήταν πολύ κακό» έχουν λεχθεί απ’ τα στόματα των γονιών αμέτρητες φορές.

Είναι, όμως, αυτή η πρακτική ικανή κι ισχυρή, ώστε να πλάσει προσωπικότητες με ήθος; Σαφώς κι έχει μεγάλη επίδραση σε ένα παιδί, καθώς στην αντίληψή του καθορίζεται διακριτά το σωστό και το λάθος και ταυτόχρονα επιθυμεί να επαναλάβει την καλή πράξη, επιδιώκοντας την επιβράβευση απ’ τον γονιό κι αποστρέφεται απ’ τις κακές για να αποφύγει την αποδοκιμασία. Παρ’ όλα αυτά ο αντίκτυπός της είναι βραχυπρόθεσμος, είναι αδύνατο να τον συνοδεύει και στην ενήλικη ζωή του, κι ανίκανος να διαμορφώσει τον χαρακτήρα του ατόμου, ακριβώς γιατί η βαρύτητα δίδεται στις πράξεις αυτές καθ’ αυτές και δε γίνεται ουδεμία νύξη προς το πρόσωπο που τις πραγματοποίησε.

Κάθε φόρα που το παιδί δρα με σωστό, καλό, ηθικό (για μας) τρόπο επιβάλλεται έπαινος όχι στην πράξη αλλά στον χαρακτήρα του. Αν η φράση «πολύ καλό αυτό που έκανες» μετατραπεί σε «είσαι πολύ καλό παιδί που έκανες αυτό» τότε ο αντίκτυπός της θα ‘ναι τεράστιος. Η μετατόπιση της βαρύτητας απ’ την πράξη στην προσωπικότητα δεν ξεκαθαρίζει στο μυαλό του παιδιού μόνο τι είναι σωστό και τι λάθος, αλλά καθορίζει και σμιλεύει τον χαρακτήρα του. Αρχίζει να αντιλαμβάνεται κάθε προηγούμενη πράξη του ως μέρος της ταυτότητάς του κι όχι απλώς ως ένα τυχαίο γεγονός. Δε βλέπει τις πράξεις του ως μεμονωμένες κι ανεξάρτητες απ’ τη βούληση και τον έλεγχό του αλλά ως αναπόσπαστο κομμάτι του χαρακτήρα του.

Με αυτόν τον τρόπο το παιδί δε θα επαναπαύεται στην επανάληψη των ήδη πεπραγμένων του κι ούτε θα ανακυκλώνει τις ίδιες πράξεις ξανά και ξανά, μόνο και μόνο επειδή τις έχει συνδέσει, από τις υποδείξεις των άλλων, με το σωστό, αλλά αυτοβούλως θα επιδιώκει νέες ενέργειες. Πριν λάβει μια απόφαση θα σκέφτεται και θα κρίνει, αν αυτό που προετοιμάζεται να πράξει συνάδει με τα πρότυπα που έχει θέσει για τον εαυτό του, καθώς δεν επιθυμεί να αποκλίνει από αυτά. Ως εκ τούτου από απλός εκτελεστής σωστών πράξεων μετατρέπεται σε δημιουργό.

Φυσικά, αυτό ισχύει σε πολλές περιπτώσεις και για τους ενήλικες. Όλοι μας έχουμε μια εικόνα για τα θετικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς μας και πασχίζουμε να τα διατηρήσουμε. Όταν, όμως, λαμβάνουμε σχόλια μόνο για τις πράξεις μας κι όχι για τον χαρακτήρα μας, τότε αρχίζουμε να τις θεωρούμε ανεξάρτητες κι ασύνδετες με τον εαυτό μας. Μπορεί να γνωρίζουμε, πολύ καλά μάλιστα, ότι δεν είναι σωστό να απατήσεις τον σύντροφό σου ή να πεις ψέματα, όμως ενδέχεται να το κάνουμε και να εξακολουθούμε να αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας ως σωστό. Αν, όμως, μας πουν «είσαι προδότης» ή «είσαι ψεύτης» οι λέξεις αυτές θα επιφέρουν ηχηρούς κραδασμούς μέσα μας και θα μας βάλουν σε μια διαδικασία αυτό-αξιολόγησης  κι επανεκτίμησης των πράξεών μας, καθώς δεχόμαστε έναν προσδιορισμό ο οποίος μας περιγράφει ως κάποιους που δε θέλουμε να ‘μαστε και που είναι αντίθετος με τα στοιχεία της ταυτότητά μας.

Η διαμόρφωση του χαρακτήρα χρήζει ιδιαίτερης προσοχής, καθώς περιλαμβάνει το σύνολο των αξιών, των ιδιοσυγκρασιών και των συμπεριφορών μας. Καθορίζει το ποιοι είμαστε, δε δέχεται εύκολα προσθήκες, αφαιρέσεις, αλλοιώσεις και γενικώς οποιουδήποτε είδους επεξεργασίας από μια ηλικία και μετά, και θα μας συνοδεύει μέχρι το τέλος της ζωής μας.

Επομένως, έπειτα από μια ενέργεια ενός παιδιού, ή ακόμη κι ενήλικα, χρειάζεται να δίνεται έμφαση στον χαρακτήρα κι όχι μόνο στις πράξεις του. Μόλις γίνει αυτή η αλλαγή, κάθε άνθρωπος, ανήλικος και μη, βλέποντας τις πράξεις του ως αποτέλεσμα της προσωπικότητάς του θα ελέγχει με διαφορετικό τρόπο τις αποφάσεις του.