10 συγγνώμες που δεν αξίζουν να ειπωθούν

Είναι ευρέως γνωστό πως η συγγνώμη είναι μια λέξη που δείχνει τη μεταμέλεια που αισθάνεται κανείς για κάτι που θεωρεί σφάλμα του. Είναι απαραίτητη για την ανάπτυξη, την επιδιόρθωση και τη διατήρηση των ανθρωπίνων σχέσεων και δείχνει πως άτομο που τη ζητάει εκτιμά τόσο τη σχέση όσο και την άποψη του άλλου. Βέβαια κάποιοι έχουν τη συγγνώμη μονίμως στην άκρη της γλώσσας τους και κάποιοι βγάζουν φλύκταινες στην ιδέα απολογίας.

Την ίδια στιγμή, υπάρχουν συνθήκες που το να ζητήσεις συγχώρεση κρίνεται αναποτελεσματικό για ποικίλους λόγους και χρήζει απαραίτητο ν’ εκπαιδευτείς σε διαφορετικές προσεγγίσεις και στρατηγικές που στοχεύουν στην επαναφορά της ηρεμίας -χωρίς να φτάσεις σ’ εκείνη.

1. Προσωπικές επιλογές ή δεδομένα

Ίσως η σπουδαιότερη περίπτωση κατά την οποία δεν πρέπει να ζητήσεις συγγνώμη είναι όταν αφορά στην εμφάνιση, τα συναισθήματα, τη γνώμη, τις ιδιομορφίες, τα χόμπι σου και οτιδήποτε ενδέχεται να αφορά αποκλειστικά και μόνο σε σένα, όσο δηλαδή σε εκφράζει κι αποτελεί τμήμα της ελεύθερης ανάπτυξης και έκφρασης της προσωπικότητάς σου.

2. Προσωπικός χρόνος

Πόσες φορές έχεις ζητήσει συγγνώμη επειδή δεν είχες όρεξη να βγεις ή δεν είχες τον χρόνο ή/και την επιθυμία να κάνεις κάτι που κάποιος άλλος ζήτησε; Δε χρειάζεται ν’ απολογείσαι όταν επιλέγεις τον εαυτό σου πάνω από οποιονδήποτε. Ο προσωπικός σου χρόνος είναι πολύτιμος, όπως ακριβώς κι ο εαυτός σου. Τίμησέ τον όπως πρέπει και μην τον υποβιβάζεις αισθανόμενος τύψεις που δεν ευχαριστείς τα θέλω κάποιου άλλου μια δεδομένη στιγμή.

3. Δυνατότητα αλλαγής οπτικής/σεναρίου

Όταν υπάρχει δυνατότητα αντίστροφης των όρων. Για παράδειγμα, όταν η λέξη «συγγνώμη» μπορεί να αντικατασταθεί από τη λέξη «ευχαριστώ» ή όταν μπορείς να αλλάξεις την απολογία με ερώτημα, δε χρειάζεται να ζητήσεις συγγνώμη. Η πραγματική συγγνώμη πρέπει να πηγάζει από αισθήματα μετάνοιας και φιλότιμου, ωστόσο συχνά εκφράζεται λανθασμένα και σε περιπτώσεις που στην πραγματικότητα εκείνο που επιθυμούμε να δείξουμε είναι ευγνωμοσύνη και κομψότητα. Αντί να πεις, «Συγνώμη για την καθυστέρηση», χρησιμοποίησε «Σε ευχαριστώ πολύ που περίμενες». Ακόμα, μπορείς να αντικαταστήσεις εκφράσεις όπως, «Συγνώμη για την ενόχληση» μα μια ερώτηση «Είναι καλή στιγμή να σας απασχολήσω;». Το να ζητάει κανείς επεξηγήσεις και διευκρινήσεις, να κάνει ερωτήσεις ή να ζητά βοήθεια, δεν αποτελεί ποτέ λόγο απολογίας. Καλό θα ήταν να διαχωρίσεις, λοιπόν, τη μετάνοια από τους τρόπους καλής συμπεριφοράς.

4. Απουσία ξεκάθαρης και ισχυρής αιτίας

Εάν πηγάζει η συγγνώμη από καλά παγιωμένες συνήθειες που σχετίζονται με την αδυναμία σου να διαχειρίζεσαι αποτελεσματικά σενάρια αντιπαραθέσεων και απλώς θέλεις να εξομαλύνεις μια κατάσταση -επειδή σε κάνει να αισθάνεσαι άβολα-, τότε σίγουρα η συγγνώμη δεν αποτελεί και την καλύτερη τακτική. Εδώ ανήκει και η περίπτωση κατά την οποία κάποιος σου ζητά κάτι που εσύ δε θέλεις να κάνεις ωστόσο έχεις βρεθεί προ εκπλήξεως και αντί να εκθέσεις την αγένεια του άλλου, εσύ σαστίζεις με το θράσος και αποκρίνεται απολογητικά: «Μπορείς να μου δώσεις το τηλέφωνο του Μάκη;». «Συγνώμη δε θα ήθελα να δώσω προσωπικά στοιχεία κάποιου εν αγνοία του». Πες «Όχι», χωρίς επεξηγήσεις κι απολογίες. Άντε, επειδή είσαι ευγενική ψυχούλα μπορείς να το μετατρέψεις σ’ ένα όμορφο και χαμογελαστό, «Με συγχωρείς, όχι». Ας σημειωθεί κιόλας πως η έκφραση «με συγχωρείς» χρησιμοποιείται κυρίως σε συνθήκες που με τακτ προστάζεις τα αυτονόητα, δεν έχει παρακλητικό τόνο.

5. «Σαρδάμ»

Ένα σφάλμα μπορεί να είναι ασήμαντο, να μην έβλαψε και να μην έχει και τόση αξία για τον άλλον. Για παράδειγμα, όταν έκαψες το φαγητό. Ακόμη, μπορεί να έγινε κατά λάθος ή να μη βρισκόταν η κατάσταση υπό τον έλεγχό σου. Σε τέτοιου είδους περιπτώσεις, μια συγνώμη που ενδεχομένως να ειπωθεί δεν αφορά τόσο σε μεταμέλεια αλλά μοιάζει περισσότερο με γλωσσικό ολίσθημα, μια παραδρομή της γλώσσας λόγω συνήθειας. Σίγουρα και σ’ αυτήν την περίπτωση είναι αχρείαστη.

6. Συμπόνια

Πολλές είναι οι φορές που ζητάμε συγγνώμη για τα αρνητικά συναισθήματά μας και τον τρόπο που θεωρούμε ότι κάνει τον περίγυρό μας να αισθάνεται. Λέμε «Συγγνώμη που γκρινιάζω τόσο πολύ. Σ’ έπρηξα με τα δικά μου». Φυσικά, στη θέση της γκρίνιας βάλε ό,τι θέλεις. Κλάμα, νεύρα, άγχος κ.λπ. Για κάποιο λόγο, που δε θα αναλύσουμε τώρα παρ’ όλο που είναι ιδιαίτερα σημαντικός, προσπαθούμε να βρούμε τρόπους να απωθήσουμε όσο πιο γρήγορα γίνεται οποίο συναίσθημα προκαλεί δυσαρέσκεια. Όταν εκείνο που χρειάζεσαι από τον άλλον μια δεδομένη στιγμή, σε μια αναποδιά λόγου χάρη, είναι καλοσύνη και πρόθυμη εύνοια. Μην μπλέκεις αυτές τις έννοιες με τη συγχώρεση.

7. Ανειλικρίνεια και προσποίηση

Η συγγνώμη, όπως έχουμε αναφέρει, αφορά στη μεταμέλεια για κάποιο λάθος. Όταν, λοιπόν, λέγεται χωρίς ειλικρίνεια, χάνεις την αξιοπιστία σου. Υπάρχουν περιπτώσεις που το συναίσθημα ανήκει στον άλλον, δεν είναι δικό σου. Αποτελεσματικά, δε γνωρίζεις στην πραγματικότητα το λόγο που εκείνο το οποίο έκανες ή είπες κρίθηκε ως σφάλμα. Ίσως, πριν ξεστομίσεις τη λέξη να αναλογιστείς σχετικά με τα εξής: «Ποιος αισθάνεται πως είναι λάθος ό,τι συνέβη -εσύ ή ο άλλος; Για ποιο λόγο θεωρήθηκε λάθος το περιστατικό; Ποιος ήταν ο δικός σου σκοπός; Θα το επαναλάμβανες;». Αν πράγματι, δεν αισθάνεσαι πως οφείλεις ηθικά να απολογηθείς και δε νιώθεις μετανιωμένος ή αν τα μόνα συναισθήματα που έχεις είναι εκείνα του εκνευρισμού, της ενόχλησης και της απογοήτευσης, τότε καλύτερα να μην πεις συγγνώμη και να μην ενδώσεις σε κανένα είδος συναισθηματικού πειθαναγκασμού. Θα μπορούσες, ωστόσο, ως καλό παιδί που είπαμε ότι είσαι, να κρατήσεις τα προσχήματα και να κάνεις μια συζήτηση σχετικά με τον τρόπο που θα επιθυμούσε να έχεις κινηθεί ώστε να γνωρίζεις ακριβώς εκείνο που τον ενόχλησε και να μπορέσεις πιθανόν να προλάβεις την επανάληψη δυσάρεστων σκηνικών στο μέλλον.

8. Ανούσια μεταμέλεια

Όταν η μεταμέλεια δε συνοδεύεται από αισθήματα ταπεινότητας και σύνεσης και όταν απουσιάζει το νοιάξιμο, η συγγνώμη που θα αρθρώσεις είναι «κούφια», δηλαδή μπορεί να έχει τη μορφή της μετάνοιας, ωστόσο θα λείπει όλη η ουσία της . Το ίδιο συμβαίνει και εάν είναι υπερβολική, σε ποσότητα ή/και συχνότητα. Σ’ αυτή την περίπτωση, παρ’ όλο που η ανάγκη να σε συγχωρέσει ο άλλος είναι παρούσα, στρέφεται η προσοχή στα δικά σου συναισθήματα και όχι σε εκείνα του ανθρώπου από τον οποίο ζητάς να σου άρει το βάρος του καταλογισμού στη συνείδησή σου. Θα ήταν καλή ιδέα να εξασκούσες τις ενσυναισθητικές δεξιότητές σου επικεντρώνοντας την προσοχή σου στην εμπειρία του άλλου, όχι τη δική σου.

9. Οριστικότητα

Πολλές φορές, ιδίως όταν έχουμε πληγωθεί πολύ και κάνει, αναπόφευκτα, την εμφάνισή του ο εγωισμός, λαμβάνουμε την παράκληση του άλλου για άφεση αμαρτιών ως το καταληκτικό στάδιο επικοινωνίας που λήγει το θέμα, κι ας μην είναι ακριβώς έτσι για εμάς. Εάν δε θέλεις, λοιπόν, η συγγνώμη σου να πέσει σε τοίχο και αισθάνεσαι πως ο άνθρωπος που έχεις απέναντι σου έχει ανάγκη να του δείξεις έμπρακτα πως έχεις μετανιώσει, θα μπορούσες να αναλύσεις τους λόγους που σε οδήγησαν στο λάθος, όπως και τους τρόπους αποφυγής κι επανάληψής του. Έτσι, φαίνεται ότι η ένταση μειώνεται, ο άλλος αισθάνεται πως ακούγεται και εσύ πως πραγματικά λαμβάνεις υπόψη τόσο τα συναισθήματά του όσο και την ποιότητα της σχέσης σας.

10. Σοβαρό σφάλμα

Όταν πρόκειται για κάτι πραγματικά σοβαρό που θέτει σε κίνδυνο ολόκληρη τη σχέση σου με τον άνθρωπο απέναντι σου τότε μια συγγνώμη απλώς δε θα επιτύχει τον στόχο -σε κανένα επίπεδο. Εδώ, θα ήταν σοφότερο να δώσεις λίγο χρόνο και την κατάλληλη στιγμή να εξηγήσεις -όχι να δικαιολογήσεις αλλά ούτε και να εκλογικεύσεις βάσει της προσωπικής σου οπτικής- τα γεγονότα. Να προτείνεις τρόπους επίλυσης του θέματος, να δεσμευτείς ότι δε θα το επαναλάβεις προσέχοντας στο μέλλον να μην παρεκκλίνεις από την υπόσχεσή σου συνδέοντας με αυτόν τον τρόπο τη μεταμέλειά σου με επανορθωτικές χειροπιαστές ενέργειες.

Ας καταστήσουμε σαφές πως σκοπός μας δεν είναι να σου πούμε πως το να ζητάς συγγνώμη είναι κάτι μεμπτό. Δε μας αφορά αν ζητώντας συγγνώμη φανούμε ευαίσθητοι, αδύναμοι και οτιδήποτε άλλο θεωρούν όσοι επιδεικτικά αρνούνται να εκφράσουν μεταμέλεια. Τουναντίον, εμείς τα θεωρούμε όλα άκρως θετικά ανθρώπινα χαρακτηριστικά, που τείνουν μάλιστα να εκλείψουν.

Την ίδια στιγμή, από πολύ μικρά παιδιά εκπαιδευόμαστε να ζητάμε συγγνώμη. Πόσες είναι οι φορές που εσύ ο ίδιος θυμάσαι τους δικούς σου -και όχι μόνο- να προστάζουν, «Ζήτησε συγνώμη που άρπαξες το αρκουδάκι από τον Κωστάκη!». Η λέξη συγγνώμη είναι σχεδόν εγγεγραμμένη στα κύτταρα σου, τόσο που αυθόρμητα την ξερνάς παντού, έχοντας χάσει παντελώς το νόημά της.

Φαίνεται πως τη συνδέουμε περισσότερο με την ευγένεια παρά με την εσωτερική ανάγκη να διορθώσουμε την ηθική μας πυξίδα. Με αυτόν τον τρόπο όμως, το «φαίνεσθαι» κερδίζει έδαφος έναντι του «είναι» και συνθλίβεται η ευγένεια προς τον ίδιο σου τον εαυτό, αφού χρίζεσαι εσύ ο ίδιος ανίκανος αναγνώρισης των πραγματικών συναισθημάτων σου.

Κάτι που σταθερά παραβλέπεται, λοιπόν, είναι πως μαθαίνουμε καλύτερα μιμητικά παρά καταναγκαστικά. Εάν κατά τη διάρκεια της ζωής σου ήσουν ελεύθερος να ζητάς συγγνώμη όταν έμφυτα αισθανόσουν την ανάγκη να το κάνεις, τότε θα είχες τη γνώση των σταδίων μιας συγγνώμης που πραγματικά αξίζει. Μιας συγγνώμης που οδηγεί στα εξής:

1. Αναλαμβάνεις την ευθύνη των πράξεων σου και εκφράζεις τη μεταμέλειά σου

2. Zητάς συγχώρεση

3. Yπόσχεσαι να μην επαναληφθεί και δεσμεύεσαι να βελτιώσεις όσα σε οδήγησαν στο σφάλμα, προσπαθώντας ενεργά και διαρκώς να αποτρέψεις να γίνει ξανά στο μέλλον

Τη στιγμή που ένα από τα παραπάνω στάδια παραληφθεί, η συγγνώμη χάνει αξία παραμένοντας ανολοκλήρωτη. Στη γνήσια συγγνώμη δε χωρά παθητική ή απαξιωτική στάση και ασάφεια· δεν μπορείς να ζητάς συγχώρεση λέγοντας, «Συγγνώμη αλλά…». Μια συγγνώμη τέτοιου τύπου μοιάζει περισσότερο με δήλωση αποποίησης ευθύνης, ακύρωσης των συναισθημάτων του άλλου και έμμεσης κριτικής του. Τέλος, ας μην ξεχνάς πως στην πραγματικότητα έχεις μονάχα μια και μοναδική ευκαιρία να ζητήσεις συγγνώμη. Εκπαίδευσε, λοιπόν, τον εαυτό σου να ελέγχει τα παρορμητικά συναισθήματα και να εστιάζει. Έτσι, θα είσαι πάντοτε σε θέση να γνωρίζεις πότε και πώς να ζητάς συγγνώμη και κυρίως πότε δεν πρέπει να το κάνεις, αλλά και πώς να δράσεις αντ’ αυτού αναλόγως των συνθηκών.