Κρίση μέσης ηλικίας ή μια ευκαιρία να πάρεις τα πάνω σου;

Όλοι έχουμε ακούσει για την κρίση μέσης ηλικίας. Συνηθίζουμε αυτόματα να κατηγοριοποιούμε τις εκφάνσεις της ως “first world problems” που δε χρειάζεται να παίρνουμε τόσο σοβαρά. Τι ακριβώς είναι, όμως, η κρίση μέσης ηλικίας και ποιους επηρεάζει; Αφορά, πράγματι, σε μια κρίση, μια απροσδόκητη και απότομη όξυνση της έντασης των καταστάσεων της καθημερινότητας ή μήπως έχει να κάνει περισσότερο με μια μεταβατική περίοδο συνειδητοποίησης και αναμέτρησης με τον εαυτό; Ποια είναι η επίδρασή της στη ζωή ενός ατόμου και ποια τα αποτελέσματά της;

Ο όρος «κρίση μέσης ηλικίας» επινοήθηκε το 1965 από τον Καναδό Elliott Jacques. Τείνει να παρουσιάζεται σ’ άνδρες και γυναίκες που ανήκουν, πάνω κάτω, στο ηλικιακό εύρος 40 με 60 ετών. Η χρονική περίοδος, ωστόσο, που συμβαίνει, αν κάνει την εμφάνισή της, ποικίλλει ανάλογα με τις συνθήκες της ζωής του καθενός. Συνδέεται με την εμφάνιση στρεσογόνων αλλαγών και την αύξηση των υποχρεώσεων. Σ’ αυτή την ηλικία, οι περισσότεροι, έχουν κάνει παιδιά και είτε είναι μικρά και τους χρειάζονται 24/7 είτε περνούν σταδιακά σε φάση ανεξαρτητοποίησης και ενηλικίωσης, φροντίζουν τους γονείς τους ή τους χάνουν, βιώνουν την απώλεια κοντινών τους ανθρώπων, ενώ αυξάνονται οι οικονομικές και κοινωνικές τους δεσμεύσεις κ.λπ.

Πηγάζει από πληθώρα παραγόντων· από τις κοινωνικές κατασκευές που εκθειάζουν τη νεότητα και ταυτόχρονα υπερτονίζουν τα αρνητικά της γήρανσης που πρέπει πάση θυσία να αντιστραφεί μέσω της χρήσης κάθε λογής προϊόντων και επεμβάσεων, μέχρι χειροπιαστές αλλαγές στην υγεία, τις σχέσεις, την εργασία, τα οικονομικά, που είναι ικανές να πυροδοτήσουν ή να εκτραχύνουν τα συμπτώματά της.

Ξυπνάς ένα πρωινό και κοιτάζοντας το είδωλό σου στον καθρέφτη έρχεσαι αντιμέτωπος με τον εαυτό σου. Ποιος είσαι και πώς έφτασες έως εδώ; Εσύ δεν ήσουν που θα γινόσουν διαφορετικός από τους γονείς σου και θα είχες καλύτερο τρόπο διαχείρισης της ζωής; Ποιες ήταν και πού πήγαν οι φιλοδοξίες σου; Ανταποκρίνεται η καθημερινότητά σου στις προσδοκίες που είχες για τον εαυτό σου; Ξαφνικά χάνεσαι σε μια ατελείωτη λούπα συναισθηματικά περίπλοκων σκέψεων σχετικά με την ταυτότητα και τις επιλογές σου και είσαι διαρκώς νευρικός και συγχυσμένος. Ένα μόνιμο «κι αν» πλανάται στο μυαλό σου και τα φαντάσματα της ζωής -που δεν έζησες- οργανώνουν rave party χορεύοντας σε ξέφρενους ρυθμούς -καθιστώντας το αδύνατο να τα αγνοήσεις. Ονειροπόληση, νοσταλγία και σφάλματα επικρατούν στο νου σου και το παρελθόν σου βρίσκεται σε μόνιμη μάχη με τις προοπτικές ενός αβέβαιου μέλλοντος.

Σε χαρακτηρίζει απαισιοδοξία και θλίψη, και νιώθεις πως έχεις χάσει πλέον το νόημα της ζωή. Αισθάνεσαι ανικανοποίητος, εγκλωβισμένος και πλήρως εξουθενωμένος, αμφιταλαντευόμενος μονίμως ανάμεσα σε ένα «γιατί όχι;» και «ποιος ασχολείται τώρα;». Ο εκνευρισμός σου βαράει κόκκινο σε δευτερόλεπτα βλέποντας τη ζωή σου να σε προσπερνά, νιώθοντας πως ποτέ δε θα την προφτάσεις, σε κανένα επίπεδο. Ενώ η αυτοπεποίθησή σου βρίσκεται στα τάρταρα, το άκουσμα της κοινότυπης και απαξιωτικής φράσης «εσύ φταις αν δεν είσαι ευτυχισμένος» σε κάνει να αναλογίζεσαι εάν μπορείς να εμπιστευτείς πλέον τον ίδιο σου τον εαυτό να πράξει σωστά, από τη στιγμή που όλες οι επιλογές που σε οδήγησαν στο τωρινό τέλμα, ήταν αποκλειστικά δικές σου.

Μπορεί το μόνο που θες να κάνεις να είναι να πάρεις τα βουνά αφήνοντας τους πάντες γύρω σου να τα βγάλουν πέρα μόνοι τους, όμως ένα ίχνος λογικής παραμένει και, για την ώρα, κάθεσαι στα αυγά σου. Καταφεύγεις, ωστόσο, σε παρορμητικές διεξόδους, όπως, μεταξύ άλλων, η σπατάλη χρημάτων σε ανούσιες αγορές, η χρήση ψυχοτρόπων ουσιών, η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ ή η εύρεση νέου ερωτικού συντρόφου, που το μόνο που σου προσφέρουν είναι παροδική ηδ*νιστική ευτυχία κι όχι πραγματική ευδαιμονία.

Η κρίση μέσης ηλικίας χαρακτηρίζεται από συμπτώματα αρκετά παρόμοια με εκείνα της κατάθλιψης, λοιπόν. Παρ’ ότι τα βασικά της στοιχεία συναντώνται και στα δύο φύλα, υπάρχουν ορισμένες διάφορες που έχουν να κάνουν κυρίως με τον τρόπο σκέψης τους -σχετικά με όσα τους επιβεβαιώνουν ως υπάρξεις-, αλλά και με ορμονικές διαταραχές. Οι άνδρες φαίνεται πως εξωτερικεύουν τα ανήσυχα συναισθήματά τους πρωτίστως μέσω του εκνευρισμού και του θυμού και οι παρορμήσεις τους τείνουν να αναλώνονται στο φαίνεσθαι, θέλοντας να αποδείξουν κάτι στον κόσμο, αφού, συνήθως, μετρούν της αξία τους με χειροπιαστά πράγματα, όπως το επαγγελματικό και οικονομικό τους στάτους. Οι γυναίκες επικεντρώνονται στις σχέσεις τους με τους ανθρώπους, αφού για εκείνες, μάλλον, οι δεσμοί είναι που έχουν τη μεγαλύτερη σημασία για την ποιότητα ζωής τους. Από ορμονικής απόψεως, η χαμηλή τεστοστερόνη στους άνδρες δύναται να συμβάλει ιδιαίτερα τόσο στο συναισθηματικό χάος όσο και στο σύμπτωμα της μειωμένης ερωτικής επιθυμίας ή των στυτικών δυσλειτουργιών, ενώ στις γυναίκες η ψυχοσύνθεση που χαρακτηρίζει την κατάσταση μπορεί να εντείνεται από την κλιμακτήριο ή την εμμηνόπαυση.

Ακόμα, λαμβάνοντας υπόψη πως, εν έτει 2023, μιλάμε, κυρίως, για άτομα της Gen X, μιας γενιάς που ενώ, παγκοσμίως, γαλουχήθηκε με ιδεώδη περί δυνατότητας απόκτησης όλων όσων επιθυμούσε, τα όνειρά της κατακρεουργήθηκαν με την οικονομική κρίση, την πανδημία, την κατακόρυφη καθολική αύξηση των τιμών και την ανυπαρξία κράτους πρόνοιας, δεν είναι να απορείς που η ένταση των συμπτωμάτων της εν λόγω εσωτερικής αναστάτωσης έχει εκτιναχθεί στα ύψη.

Ας ξεκαθαρίσουμε πως, αν και η κρίση μέσης ηλικίας είναι κάτι που συναντάται αρκετά συχνά, δεν είναι κάτι αναπόφευκτο και απαραίτητο πως θα συμβεί σε όλους. Έπειτα, ας καταστήσουμε σαφές πως, από τη στιγμή που η ψυχολογική αυτή κατάσταση αφορά την επανεξέταση και αξιολόγηση της ταυτότητας και των επιλογών ζωής, όπως και, τελικά, της συνειδητοποίησης της θνητότητας του ατόμου, είναι, ίσως, εύλογο να συνδέεται άμεσα με την ευτυχία.

Ο τρόπος για να κάνεις ειρήνη λοιπόν με τις ζοφερές σκέψεις σου και να βρεις την πολυπόθητη χαμένη ηρεμία είναι, πρώτα από όλα, να βάλεις τον εαυτό σου ως προτεραιότητα, αναγνωρίζοντας κι όχι καταπιέζοντας, τα συναισθήματά σου. Η αλλαγή εργασίας μπορεί να είναι μια ευχάριστη πρόκληση, η επιστροφή στα θρανία μια συγκυρία που ευνοεί να οραματιστείς νέους επαγγελματικούς ορίζοντες, ο χωρισμός κάτι που θα σε κάνει ευτυχισμένο, η αλλαγή φιλικού περιβάλλοντος να χρησιμεύσει να βρεις νέους και περισσότερο αποδοτικούς τρόπους επικοινωνίας, η μετακόμιση να μετατραπεί σε νέα περιπέτεια, η φροντίδα των γονέων σου να αποτελεί ευκαιρία επανασύνδεσης σε νέες βάσεις, η χειραφέτηση των παιδιών σου να είναι το έναυσμα περισσότερου ελεύθερου χρόνου ώστε ν’ ασχοληθείς με κάτι νέο και να γνωρίσεις τον εαυτό σου από την αρχή.

Θα συμπεράνουμε πως η κρίση μέσης ηλικίας δε χρειάζεται να αντιμετωπίζεται ως «κρίση» αλλά ως περίοδο προσωπικής εξέλιξης που οδηγεί σε σταθερότητα και ευτυχία. Ίσως να αποτελεί έναν τρόπο θεώρησης των εμποδίων ως ευκαιρίες αυτοβελτίωσης και προόδου, επαναξιολόγησης προτεραιοτήτων και στόχων, εκτίμησης των επιτευγμάτων της ζωής, αλλά και ξεσκαρταρίσματος. Με υπομονή, ευγένεια και κατανόηση προς τον εαυτό σου, είσαι ικανός να τον ανακαλύψεις εκ νέου -όχι να τον τελειοποιήσεις-, βρίσκοντας μια διαφορετική διάστασή σου, ακόμα και εάν αυτό σημαίνει ν’ αναζητήσεις επαγγελματική βοήθεια.

Το πιο σπουδαίο από όλα, κρίνεται πως είναι, να μην ξεχνάς πως εκείνο που συνδράμει στην πραγματική ευτυχία και καθυστερεί την εξασθένηση της ψυχικής και σωματικής μας υγείας δεν είναι άλλο από τις κοντινές και ποιοτικές ανθρώπινες επαφές και σχέσεις, εκείνες που, όχι μόνο θα παρατηρήσουν τις αλλαγές στη διάθεσή σου, αλλά θα σε πιάσουν σφιχτά από το χέρι και θα σε στηρίξουν μέχρι να σταθείς και πάλι στα πόδια σου, βλέποντας το φως έξω από το τούνελ.