Πόσο επηρεάζουν τα στερεότυπα τις σχέσεις μας;

Λέμε συχνά ότι ζούμε σε μία εποχή απελευθερωμένη από προκαταλήψεις, ότι δεν κρίνουμε τους άλλους, βασισμένοι στις δικές μας πεποιθήσεις είτε βάσει των δικών μας εμπειριών, την ίδια στιγμή, όμως, που τις αφήνουμε να επηρεάζουν τις δικές μας διαπροσωπικές σχέσεις. Όλοι στη θεωρία μπορούμε να επικαλεστούμε διάφορες φιλοσοφίες, στην πράξη όμως φαίνεται πως αναπόφευκτα είμαστε επηρεασμένοι. Κι είναι διαφορετικό το να πρεσβεύεις κάτι αόριστα σε μια συζήτηση μεταξύ άλλων, και διαφορετικό το να αφήνεις κάποια στερεότυπα να καθορίζουν τη δική σου ζωή. Το θέμα δημιουργείται όταν τα στερεότυπά μας διεισδύουν στην καθημερινή μας επαφή με τους γύρω μας.

Το πιο συχνό παράδειγμα ίσως παρατηρείται στις ερωτικές μας σχέσεις. Όλοι έχουμε τις δικές μας παλιές εμπειρίες κι όσο και να θέλουμε με το που τελειώσει μία ιστορία να τις αποβάλλουμε, δυστυχώς μας χτυπάνε τη πόρτα στην επόμενη προσπάθεια. Ιδιαίτερα, το ερωτικό παρελθόν μας είναι κάτι που μνημονεύεται συχνά σε φιλικές συζητήσεις κι έτσι ό,τι κάποτε συνέβη, μέσα από πολλές επαναλήψεις, γενικεύεται στο μυαλό μας και παίρνει σταδιακά τη μορφή μιας προκατάληψης για τους άντρες ή τις γυναίκες ανάλογα, ή ακόμα και για όλες τις σχέσεις. Παρατηρούμε ότι δε μας είναι δύσκολο να βαφτίζουμε μεμονωμένες περιπτώσεις σαν κανόνες, που εκείνη τη στιγμή μπορεί να ταιριάζουν στην περίσταση, δεν είναι όμως απαραίτητο να λάβουν σημαντικό χώρο στην επόμενή μας προσπάθεια.

Όσες περισσότερες σχέσεις έχεις κάνει ή εμπειρίες έχεις συλλέξει, τόσα περισσότερα στερεότυπα έχεις ίσως δημιουργήσει σχετικά με διάφορα χαρακτηριστικά ανθρώπων. Παραδείγματος χάριν, σε όλους μας φαίνονται οικεία τα ακόλουθα: Όταν κάποιος είναι μυστικοπαθής με τις προηγούμενες σχέσεις του λέμε πως έχει κάτι να κρύψει. Μία φίλη που κουτσομπολεύει πολύ θεωρούμε πως κάνει το ίδιο και για μας. Κάποιος που δεν έχει αδέρφια σπεύδουμε να βγάλουμε το συμπέρασμα πως έχει συνηθίσει να ‘χει όλη την προσοχή πάνω του και φέρεται εγωιστικά. Ένας άνθρωπος με χωρισμένους γονείς είναι στη συνείδησή μας αυτομάτως αποθηκευμένος ως δεσμοφοβικός, δύσκολα προσεγγίσιμος και καχύποπτος στο να εμπιστευτεί. Είναι εύκολο να αποβάλεις τέτοιες πεποιθήσεις, όταν τις έχεις συναντήσει (παραπάνω από μία φορά) στη ζωή σου; Επίσης, όταν έρχεται η σειρά σου να συμβουλεύσεις κάποιον που στο ζητάει, επηρεάζεσαι απ’ τα δικά σου πιστεύω ή είσαι αμερόληπτος κριτής;

Φυσικά κι ένας σημαντικός λόγος που έχουμε φίλους είναι πως εμπιστευόμαστε αμφότεροι την κρίση του άλλου σε σημαντικά ζητήματα, όπως σχέσεις, επαγγελματικά, οικογένεια. Επομένως, είναι θεμιτό να παίρνουμε απόψεις από άτομα που έχουν –καλώς ή κακώς– διαμορφώσει κάποιες απόψεις βάσει των δικών τους βιωμάτων;

Ένας άλλος σημαντικός τρόπος αντιπαράθεσης εμφανίζεται όταν υπάρχει διαφορά απόψεων σε ένα ζευγάρι, σε μια φιλία ή σε μια οικογένεια, σχετικά με πολιτικές ή θρησκευτικές πεποιθήσεις. Μπορεί μια σχέση να υπάρξει, όταν τα δύο μέλη της έχουν ξεκάθαρα διαφορετικές ιδεολογικές τοποθετήσεις για την ίδια κοινωνία στην οποία κι οι δύο ζουν; Δεν είναι πάντοτε βέβαιο πως ο έρωτας ή ο ενθουσιασμός θα υπερτερήσουν σε τέτοιο βαθμό, ούτως ώστε να ξεχνιούνται οι διαφορές. Κάποιες φορές, η αντιπαλότητα υπερισχύει και προκαλείται ρήγμα. Και σαφώς υπάρχουν κι οι άνθρωποι που θα καταδικάσουν τη σχέση/φιλία εξαρχής, βασισμένοι στα ισχυρά στερεότυπά τους, κι υπάρχουν κι εκείνοι που θα δώσουν χώρο και χρόνο στη σχέση ή φιλία τους για να αναπτυχθεί και κρίνουν αργότερα κατά πόσο μπορούν ή όχι να συνυπάρξουν.

Όσο εξελίσσεται η κοινωνία μας, αντιμετωπίζεται όλο και πιο συχνά το φαινόμενο μιας διαμάχης βασισμένης σε στερεότυπα. Σε τέτοιες περιπτώσεις, θα μπορούσαμε να δίνουμε τον απαραίτητο χρόνο για να ξεδιπλωθεί ελεύθερα ο χαρακτήρας του ανθρώπου που έχουμε δίπλα μας, έως ότου φτάσει πια σε σημείο που θα μας είναι ξεκάθαρο το αν θέλουμε να διατηρήσουμε τη σχέση. Αυτή η προσφορά χρόνου, όμως, δε θα πρέπει να δίνεται προκειμένου να εδραιώσουμε τις δικές μας πεποιθήσεις στη σχέση, αποσκοπώντας στο να μεταπείσουμε τον άλλο.

Επομένως, όταν υπάρχει εμφανής υπεροχή στερεοτύπων σε μία σχέση μας, έχουμε δύο επιλογές: Είτε να δεχτούμε τη διαφορετικότητα μεταξύ χαρακτήρων είτε να την καταδικάσουμε εξαρχής. Εσύ, τι χαρακτήρας είσαι;