Ας μιλήσουμε λοιπόν ανοιχτά για το σύνδρομο της ψεύτικης ανωτερότητας που στις μέρες μας το συναντάμε συχνά πυκνά. Όλοι τα ξέρουν όλα και κανείς δεν ξέρει τίποτα. Όταν αναφερόμαστε στο Σύνδρομο της Ψεύτικης Ανωτερότητας εννοούμε την κατάσταση εκείνη στην οποία κάποιος πιστεύει ότι έχει περισσότερες ικανότητες και γνώσεις από ό,τι συμβαίνει στην πραγματικότητα. Υπερεκτιμά τις ικανότητες, τις δεξιότητες και την ευφυΐα του σε σύγκριση μ’ άλλους. Σήμερα το σύνδρομο αυτό είναι γνωστό κι ως «Γνωστική Προκατάληψη Ψευδαισθητικής Ανωτερότητας (Cognitive Bias of Illusionary Superiority).
Οι πρώτοι που καταπιάστηκαν με την ιδέα του εαυτού και τη σχέση του με τον κόσμο ήταν οι αρχαίοι φιλόσοφοι. Ο Σωκράτης είπε: «Γνώθι σ’ αυτόν», τονίζοντας τη σημασία της αυτογνωσίας και της εσωτερικής ενδοσκόπησης. Η ιδέα αυτή επαναλήφθηκε αργότερα από τον Ρωμαίο φιλόσοφο, Σενέκα, ο οποίος προειδοποίησε για τους κινδύνους της αυταπάτης και παρότρυνε τους ανθρώπους να είναι ειλικρινείς με τον εαυτό τους.
Η ιδέα της ψεύτικης ανωτερότητας διαμορφώθηκε κι απ’ τη σύγχρονη ψυχολογία. Πιο συγκεκριμένα, οι ψυχολόγοι David Dunning και Justin Kruger διεξήγαγαν σειρά πειραμάτων μέσω των οποίων αποκάλυψαν το φαινόμενο του «ανειδίκευτου και ανυποψίαστου νου». Εν ολίγοις, διαπίστωσαν ότι τα άτομα με κακή απόδοση σε μια εργασία δεν ήταν σε θέση να αξιολογήσουν ορθώς τις ικανότητές τους και έτειναν να υπερεκτιμούν την απόδοσή τους σε σχέση με τους υπόλοιπους που συμμετείχαν στα πειράματα. Έτσι, λοιπόν, γεννήθηκε και το «φαινόμενο Dunning-Kruger» κι η έννοια της απατηλής ανωτερότητας.
Βάσει των πιο πάνω, προκύπτει ότι οι άνθρωποι που έχουν περιορισμένες ικανότητες σε μια δραστηριότητα τείνουν να υπερεκτιμούν τον εαυτό τους, ισχυριζόμενοι πως γνωρίζουν πολύ περισσότερα. Αυτό έγκειται στο γεγονός ότι δε διαθέτουν την κατάλληλη αυτογνωσία αλλά και τις γνώσεις που απαιτούνται για την ακριβή αξιολόγηση των δικών τους δεξιοτήτων. Μάλιστα νέες έρευνες αποκαλύπτουν ότι το σύνδρομο της ψεύτικης ανωτερότητας, έχει αντίκτυπό σε διάφορους τομείς αλλά κυρίως στην εκπαίδευση και το χώρο εργασίας. Στον πυρήνα του συνδρόμου αυτού, παραμένει η δύναμη της αυταπάτης και της σημασίας του να είμαστε ειλικρινείς με τον εαυτό μας και τις δυνάμεις μας.
Oι άνθρωποι μ’ αυτό το σύνδρομο, δυσκολεύονται να παραδεχτούν την ανάγκη τους για βελτίωση και δεν αναγνωρίζουν επίσης ούτε τις δυνατότητες και τις δεξιότητες τριγύρω τους. Επιπρόσθετα, μπορεί να έχει σημαντικό αντίκτυπο στην προσωπική αλλά και την επαγγελματική τους ζωή. Μπορεί να οδηγήσει στη λήψη λανθασμένων αποφάσεων, στην επιλογή ακατάλληλων πορειών δράσης ακόμα και σε ρήξη στις διαπροσωπικές σχέσεις. Το σύνδρομο της ψεύτικης ανωτερότητας μπορεί να επηρεάσει ακόμη και τους πιο -όντως- ικανούς. Υπάρχουν μελέτες που υποστηρίζουν ότι πάνω από το 90% των ανθρώπων υποφέρουν από απατηλή ανωτερότητα – μια ύπουλη μικρή προκατάληψη που σέρνεται στο μυαλό μας και θολώνει την κρίση μας.
Τι προκαλεί όμως αυτήν την ψευδαίσθηση; Τα θετικά συναισθήματα σε ακραίο βαθμό που παύουν να ανταποκρίνονται στις ρεαλιστικές συνθήκες όπως: η άκρατη υπερηφάνεια που φλερτάρει με την αλαζονεία, διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στον σχηματισμό της ψεύτικης ανωτερότητας. Παράλληλα τα κίνητρα για την επίτευξη των στόχων κάποιου, μπορούν επίσης να συμβάλουν στον εν λόγω σχηματισμό, με αποτέλεσμα κάποιος να επικεντρώνεται αποκλειστικά στις θετικές του επιδόσεις παραβλέποντας τις αρνητικές. Αυτή η επιλεκτικότητα μπορεί να δημιουργεί την ψευδαίσθηση ανωτερότητας, ακόμη κι αν η απόδοσή μας είναι μέτρια ή κάτω από το μέσο όρο σε σύγκριση με άλλους.
Όταν κάποιος δεν έχει επίγνωση μέχρι πού μπορούν να τον φτάσουν οι δυνάμεις του και τι μπορεί να κάνει, δεν μπορεί να αναγνωρίσει και την ανάγκη για αυτοβελτίωση, πόσω μάλλον ν’ αναγνωρίζει τις δυνατότητες των γύρω του. Ο εγωισμός στέκεται εμπόδιο και παγιδεύεται μέσα στην άγνοια του και -λανθασμένα μεν- πιστεύει πως μπορεί να κρίνει τους πάντες κι ότι είναι ανώτερος απ’ τους υπόλοιπους που προσπαθεί να αντιστρέψει μέχρι και τα επιχειρήματα των ειδικών.
Όσο κι αν γνωρίζει κάποιος περισσότερα απ’ τον περίγυρό του, όσα περισσότερα χρήματα κι αν έχει ή όσο μεγαλύτερο επίπεδο εκπαίδευσής κι αν διαθέτει, τίποτα δε δικαιολογεί αυτή τη στάση. Ο William Shakespeare αναφέρει στα έργα του: «Ο ανόητος θεωρεί τον εαυτό του σοφό, ενώ ο σοφός άνθρωπος θεωρεί τον εαυτό του ανόητο».
Όλοι οι άνθρωποι έχουν κάτι να μας διδάξουν, να μας μεταφέρουν τις αλλιώτικες ιδέες τους. Το να μαθαίνεις απ’ τους άλλους, αποτελεί μια πολύ σημαντική δεξιότητα η οποία θα πρέπει να καλλιεργείται καθώς χρησιμοποιώντας τις εμπειρίες των άλλων μπορείς να επωφεληθείς πρακτικά στη ζωή σου. Ο καθένας μπορεί να γίνει καλύτερος μαθαίνοντας τον εαυτό του μέσα απ’ τις δυνάμεις και τις αδυναμίες του.
Συντάκτης: Χρυστάλλα Σωκράτους
Επιμέλεια κειμένου: Ανδρέας Πετρόπουλος
Επιμέλεια κειμένου: Ανδρέας Πετρόπουλος
