Ενώ διατρέχουμε την δεκαετία χωρίς όνομα (παρεπιμπτόντως διάβασα κάπου ότι θα επικρατήσει ένα από τα παρακάτω: 2010s, tens, 10s, teensies, ten-sions, one-ders) οι άνθρωποι φωτογραφίζουμε το φαγητό και το σπίτι μας για το instragram, βγάζουμε αναπάντεχες selfies με έκπληκτο βλέμμα για το facebook και υιοθετούμε φυσικά «στημένες» πόζες που αναδεικνύουν τον πιο όμορφο εαυτό μας. Λέμε ότι κοιτάμε μόνο την δουλειά μας αλλά απολαμβάνουμε να «κλικάρουμε» με περιέργεια πάνω στις ζωές των διάσημων, ίσα και μόνο για να τους δούμε σε μία φωτογραφία χωρίς το makeup τους. Κι ενώ όλα αυτά τα πράττουμε χωρίς δεύτερη σκέψη, μόλις ακούσουμε το διάφραγμα ενός φωτογραφικού φακού να θορυβεί στοχεύοντας καταπάνω μας, τότε δυσανασχετούμε -κάποιοι ακόμα ξεκινούν εκείνη την κουβέντα περί ιδιωτικότητας κι απειλούν με κάθε πιθανό τρόπο.
Ο παραπάνω πρόλογος μου επιτρέπει να γράψω λίγα λόγια, έστω και υποκειμενικά, για την τέχνη της «φωτογραφίας δρόμου/street photography», καθώς κι εγώ η ίδια είμαι μία από εκείνους, που με μια κάμερα στο χέρι κόβουν βόλτα στα στενά της πόλης σε ακαθόριστες ώρες κι ημέρες, φωτογραφίζοντας όλα όσα ένας τουρίστας θα προσπερνούσε.
Καταρχήν, θα πρέπει να αναφερθεί ότι η φωτογραφία δρόμου δεν έχει ουδεμία σχέση με το φωτορεπορτάζ και την δημοσιογραφία.
Η φωτογραφία δρόμου έχει αποκλειστικά καλλιτεχνική φύση και αν πρέπει να οριστεί με μία μόνο φράση, θα έλεγα ότι πρόκειται για την «κοινωνική καταγραφή της ανθρωπότητας μέσα σε δεδομένες χρονικές στιγμές και τόπους». Πρόκειται για ένα είδος φωτογραφικής τέχνης που σπάνια -έως και ποτέ- δεν θα αποφέρει οικονομικό κέρδος στον φωτογράφο ενώ παράλληλα απευθύνεται σε ιδιαίτερο και περιορισμένο κοινό. Για τους ίδιους ακριβώς λόγους θεωρώ πως αντιπροσωπεύει, όπως συμβαίνει και στην μουσική, την underground σκηνή αυτής της τέχνης.
Τα δύο βασικότερα χαρακτηριστικά της φωτογραφίας δρόμου είναι πρώτον το ανθρώπινο, ή γενικότερα, το έμψυχο στοιχείο μέσα σε ένα κάδρο και δεύτερον, η φυσικότητα, δηλαδή η απόλυτα ελεύθερη και μη στημένη φωτογράφιση των «αντικειμένων» της κάθε λήψης. Όπως φαντάζεστε, για να επιτευχθεί αυτό με το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα, είναι λογικό να απουσιάζει η συγκατάθεση ή και η προειδοποίηση του φωτογραφιζόμενου. Αν και αρκετοί καταξιωμένοι street photographers, κατά συνθήκες ζητούν την άδεια των ανθρώπων για να αποτυπώσουν μία συνήθως κοντινή λήψη του προσώπου τους, στη ουσία έτσι καταστρέφεται όλη η δύναμη της εικόνας, η οποία θα έπρεπε να βασίζεται στην απόλυτη φυσικότητα του «θέματος». Άπαξ και γίνει αντιληπτή η επιθυμία του φωτογράφου να κλικάρει πάνω σου, ασυναίσθητα χάνεις σε χρόνο μηδέν την όποια αυθεντική και φυσική στάση, έκφραση, αύρα κατείχες την στιγμή που σε εντόπισε με το καλλιτεχνικό του μάτι.
Άλλωστε, η φωτογραφία δρόμου δεν έχει απαραίτητα το πορτρέτο σαν κύριο μέλημά της. Πρόκειται ουσιαστικά για την αποτύπωση της στιγμής, του απρόοπτου, του ενδιαφέροντος, σε συνδυασμό με τον περιβάλλοντα χώρο και φωτισμό. Θα μπορούσα να παρομοιάσω τον φωτογράφο δρόμου με έναν κοινωνιολόγο που επιδεικνύει υπερβάλλοντα ζήλο για την μελέτη τού, έχοντας σαν μόνο τού εργαλείο τον φωτογραφικό φακό.
Είναι δύσκολο να το εξηγήσω, αλλά ένας γνήσιος φωτογράφος δρόμου, στην ουσία μπορεί να λειτουργήσει και χωρίς την κάμερά του, αφού σε κάθε του βήμα καδράρει με γυμνά μάτια δεκάδες αντιθέσεις, χαμόγελα, εκφράσεις, χειρονομίες, αγκαλιές, χέρια σφιχτά κρατημένα, χρωματιστά υφάσματα, παιχνίδια σκιάς και φωτός καθώς κι άλλα τόσα που δεν γίνονται αντιληπτά από τη ματιά ενός απλού περιπατητή μα σίγουρα θα αποτελούσαν υπέροχα φωτογραφικά κάδρα.
Στην Ελλάδα, μα και σε πολλές άλλες χώρες, κυριαρχεί μία ασαφής νομοθεσία γύρω από τα όρια και την ηθική της φωτογραφίας δρόμου. Η νομοθεσία επιτρέπει, γενικά, την λήψη φωτογραφιών σε δημόσιους χώρους, ωστόσο δεν υπάρχει συγκεκριμένο νομικό πλαίσιο σχετικά με τα όρια και την ελευθερία του φωτογράφου. Οποιαδήποτε νομοθεσία στην ουσία απορρέει από την προστασία του ατόμου από την «επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα», όπως ορίζεται από το Σύνταγμα. Σύμφωνα με τον νόμο, όποιος βρίσκεται σε δημόσιο χώρο, δεν παύει να έχει το δικαίωμα της ιδιωτικότητάς του. Από την άλλη, η απαγόρευση φωτογράφισης μιας διαδήλωσης για παράδειγμα, είναι «αντιδημοκρατική», εφ’ όσον αποτελεί περιορισμό της ελευθεροτυπίας. Όπως να έχει βέβαια, συνήθως οι φωτογραφίσεις συναθροίσεων κόσμου, είτε πρόκειται για διαδήλωση, πορεία, συναυλία κλπ ανήκουν κυρίως στον κλάδο της ενημέρωσης και σπάνια θα αποτελέσουν ενδιαφέροντα κάδρα για έναν φωτογράφο δρόμου, ο οποίος συνήθως αναζητά πιο απλές συνθέσεις και μοναχικές φιγούρες.
Το σημαντικότερο όριο και φραγμός στην φωτογράφιση δρόμου τοποθετείται από τον κώδικα δεοντολογίας των φωτογράφων – που δυστυχώς δεν γνωρίζουν ή δεν ασπάζονται εξίσου οι απανταχού φυτρωμένοι ινσταγκράμερς – περί προστασίας της παιδικής ηλικίας και της μη-φωτογράφισης παιδιών – εκτός κι αν αυτό ζητηθεί η επιτραπεί από τους ίδιους τους κηδεμόνες τους.
Γυρνώντας και πάλι στην δυσανασχέτηση των ανθρώπων που φωτογραφίζονται στο δρόμο τυχαία από κάποιον –έστω και λίγο creepy άθελά του- φωτογράφο, θέλω να υπενθυμίσω σε όλους μας ότι οι δρόμοι κάθε πόλης είναι γεμάτοι με κλειστά κυκλώματα παρακολούθησης, με κάμερες στραμμένες πάνω μας σε χιλιάδες γωνιές χωρίς τη συναίνεσή μας. Παρόμοιες κάμερες καταγράφουν- για λόγους ασφαλείας ναι μεν αλλά το αποτέλεσμα μετράει- την εικόνα μας μέσα σε καταστήματα και χώρους διασκέδασης.
Ζούμε μία τόσο ψηφιακή εποχή, όπου η τεχνολογία και το Διαδίκτυο έχει εισβάλει στην ιδιωτικότητα μας χωρίς καν να το αντιληφθουμε . Θέλω να πιστεύω πως η αποτύπωση της εικόνας μας από έναν ερασιτέχνη ή επαγγελματία φωτογράφο που έχει μόνη έννοια την καλλιτεχνική έκφρασή του, είναι ίσως ένα από τα λίγα πλέον ευχάριστα και διαφορετικά γεγονότα που μπορεί να μας συμβεί όσο περπατάμε ανέμελα στον δρόμο.
Κι αν αγαπητέ μου αναγνώστη, σε έχει «πιάσει» ο φακός μου χωρίς να στο έχω πει ποτέ, θέλω να μη μου κρατάς κακία γιατί για μένα και για όλους εμάς που «κυνηγάμε» φωτογραφικές στιγμές, είσαι πλέον ένα μέρος του πιο πολύτιμου μας θησαυρού, των εικόνων που συνθέσαμε.
Ένα δωρεάν βιβλίο από τον street photographer Eric Kim, για όσους ξεσηκώθηκαν και θέλουν να διαβάσουν κι άλλα.
Και για όσους αναρωτιούνται αν έχουν «συλληφθεί» ποτέ από τον δικό μου φακό, δε σας κρύβω ότι όλοι οι αγαπημένοι μου candids* είστε εδώ.
* Μάθε τί σημαίνει “candid” στην φωτογραφική ορολογία
Επιμέλεια Κειμένου Αμάντας Πατσοπούλου: Κατερίνα Κεχαγιά
Συντάκτης: Αμάντα Πατσοπούλου
