Για να ανήκουμε κάπου αποφεύγουμε να είμαστε διαφορετικοί

Το ανθρώπινο είδος θεωρείται ως το πιο λογικό ανάμεσα σε όλα τα έμβια όντα που απαρτίζουν τον πλανήτη μας, ωστόσο προσαρμόζεται λιγότερο εύκολα στο φυσικό περιβάλλον σε σχέση με τα υπόλοιπα είδη που δε χαρακτηρίζονται από λογική. Αυτό σημαίνει πως ενώ αποτελεί μία αγέλη, αυτή συνεχώς διαφοροποιείται στη δράση της, στον τρόπο που ζει και επιβιώνει ανά τους αιώνες. Ποιος είναι όμως ο ρόλος του κάθε ανθρώπου μέσα στην αγέλη;

Κάθε ανθρώπινη οντότητα έρχεται στον κόσμο με τα δικά της μοναδικά χαρακτηριστικά. Ακόμη κι αναφορικά με τα εξωτερικά, ενώ όλοι μας έχουμε ίδια στοιχεία, είμαστε εντελώς διαφορετικοί. Αυτό είναι κάτι που συμβαίνει και με την εσωτερική μας διάσταση. Όμως, ήδη από την αρχή της ιστορίας του είδους μας, η ανάγκη για συνεργασία και δράση σε ομάδα ήταν αναγκαία. Στην προϊστορική εποχή, όταν ο άνθρωπος ζούσε σε ένα ανοιχτό κι άκρως εχθρικό περιβάλλον, με πολλά ζώα μεγαλύτερα και πιο επικίνδυνα από εκείνον, ήταν αδύνατο να επιβιώσει και να τρέφεται παρά μόνο σε ομάδες, έτσι αναπτύχθηκαν πολύ οι τεχνικές του κυνηγιού καθώς έγιναν και πιο έντονοι οι κοινωνικοί δεσμοί. Ακριβώς αυτό είναι που καθιστά τον άνθρωπο μέρος μίας αγέλης.

Όπως έχει διατυπώσει και ο Αριστοτέλης, «Ο άνθρωπος είναι ον φύσει κοινωνικό και πολιτικό. Αυτός που μπορεί να ζήσει μακριά απ’ τις ανθρώπινες κοινωνίες είναι θηρίο ή Θεός». Στην πραγματικότητα αυτή η φράση δείχνει με εμβληματική σαφήνεια την ανάγκη που έχουμε να συνδιαλεγόμαστε μεταξύ μας, να πορευόμαστε μαζί και να ξεπερνάμε τα εμπόδια που συναντάμε με μεγαλύτερη ευκολία. Είναι στη φύση μας να βρούμε εκείνη την κοινωνική ομάδα, εκείνο το σύνολο ανθρώπων που θα ταιριάξουν οι ιδέες μας, οι ανάγκες μας και οι πεποιθήσεις μας και θα μπορέσουμε να δημιουργήσουμε ένα όμορφο περιβάλλον στο οποίο θα ζούμε αρμονικά κι ευτυχισμένα.

Στο σημείο όμως αυτό, τείνει να δημιουργηθεί μία άλλη συνθήκη, που ξεφεύγει από την έμφυτη ανάγκη για επικοινωνία και συνεργασία. Όσο οι εποχές περνούν κι η ανάγκη μας για αποδοχή μέσα σε μια τέτοια ομάδα γίνεται μεγαλύτερη, εντοπίζεται το φαινόμενο της μαζοποίησης. Η μάζα, το σύνολο δηλαδή των ανθρώπων που απαρτίζουν μία ομάδα, προσαρμόζει τη συμπεριφορά της ανάλογα με τις επιδράσεις που δέχεται κυρίως στο συναισθηματικό κομμάτι από το οποίο και ξεκινούν όλα. Πρακτικά, η μαζοποίηση είναι η τάση του ενός, να μοιάσει στον άλλον με αποτέλεσμα να χάνονται εκείνα τα μοναδικά, πνευματικά γνωρίσματα που ο καθένας μας έχει από τη γέννησή του. Εξάλλου, είναι δεδομένο πως η εκπαίδευση παίζει καθοριστικό ρόλο στην ψυχοσωματική ανάπτυξη του ατόμου, συνεπώς όταν μαθαίνουμε να μοιάζουμε σε πρότυπα το αποτέλεσμα είναι πολύ συγκεκριμένο!

Χαρακτηριστικό των μαζών αποτελεί η κυριαρχία των κατώτερων ενστίκτων ενώ είναι πολύ εύκολα καθοδηγούμενες. Όταν όλοι δρουν πανομοιότυπα κι οι επιθυμίες τους συγκλίνουν δραματικά, είναι πολύ εύκολο να καθοδηγήσεις τα μέλη εάν μπορέσεις να ελέγξεις τις επιθυμίες αυτές. Οι επιθυμίες κι οι φόβοι αποτελούν τους κεντρικούς πυλώνες λειτουργίας των μαζών. Την άποψη αυτή έχει εκφράσει πολύ έντονα ο Ζίγκμουντ Φρόιντ μέσα από το έργο του «Η ψυχολογία των μαζών κι η ανάλυση του Εγώ» όπου προσεγγίζει την ψυχολογία των μαζών ως αναπόσπαστο κομμάτι της ψυχολογίας του ατόμου.

Στη σημερινή εποχή έχουμε βρεθεί να έχουμε περισσότερες επιθυμίες απ’ ότι ανάγκες κι αυτό είναι απόρροια της μαζοποίησης. Διάσημοι άνθρωποι από διάφορους χώρους, κυρίως του θεάματος, χρησιμοποιούνται από τεράστιες βιομηχανίες για να μας πείσουν με τον πιο απλό και καθημερινό τρόπο για την αναγκαιότητα κάποιου προϊόντος. Εάν κοιτάξουμε βαθιά μέσα μας, δε θα βρούμε την αληθινή ανάγκη για τη χρήση αυτού του προϊόντος αλλά μόνο μια πλασματική που θα έχει δημιουργηθεί από την τάση της εποχής και την επιθυμία των πολλών, που θα καταφέρει εν τέλει να το τοποθετήσει στο ράφι μας. Ειδικά με την εισβολή των social media στην καθημερινότητά μας, η χειραγώγηση της μάζας έγινε πολύ εύκολη υπόθεση και της δόθηκε κι όνομα μοδάτο και πιασάρικο. Influencer είναι πια ο αρχηγός μιας πιο μικρής αγέλης που οδηγεί το κοπάδι του όπου θέλει.

Η κριτική σκέψη, η αποστασιοποίηση και η αναζήτησή των προσωπικών, δικών μας αναγκών λείπουν από τις ημέρες αυτές που διανύουμε. Η εσωτερική διεργασία για τη φωνή που φιμώσαμε μεγαλώνοντας είναι μάλλον τρομακτικό σενάριο που δημιουργεί μεγαλύτερο φόβο στις μονάδες κι έτσι επιλέγουν τον δρόμο τον γνωστό, τον περπατημένο. Εκείνον τον δρόμο όπου και να χαθούν, θα έχουν κάποιον να τους κρατά το χέρι και να τους γεμίζει με ψεύτικες στιγμές ευτυχίας. Είναι πολύ πιο δύσκολο να επιλέξεις να κρατήσεις τη μοναδικότητα που σου χαρίστηκε με τη γέννησή σου, από το γίνεις μια κόπια των άλλων. Είναι γλυκιά η αποδοχή και πια μόνο όμοιος αναγνωρίζει και σέβεται ομοίω οπότε η επιλογή είναι μονόδρομος.

Για να πάει όμως ένας ολόκληρος κόσμος ένα βήμα μπροστά, χρειάζονται εκείνες -οι έστω λίγες- μοναδικές προσωπικότητες που θα έχουν τολμήσει να αναζητήσουν νέους δρόμους, γιατί όπως διάβασα και σε ένα κείμενο του φιλόλογου Νίκου Τάχατου, «Μόνο όταν βρούμε τη χαμένη ατομικότητά μας θα μπορέσουμε να αντισταθούμε στη μαζοποίηση και στους μηχανισμούς της.».