Να περιμένουμε έκρηξη στο ηφαίστειο της Σαντορίνης;

Σαντορίνη. Ένα μαγευτικό νησί του Αιγαίου και ένας από τους πιο δημοφιλείς προορισμούς της Ευρώπης. Η βασίλισσα της ελληνικής απαράμιλλης φυσικής ομορφιάς με το μαγευτικό ηλιοβασίλεμα και τα καταγάλανα νερά. Ένα από τα πιο ρομαντικά νησιά με τα κατάλευκα σκαλιστά του σπίτια, που αποτελεί την πρώτη επιλογή εκατομμύρια τουριστών κάθε χρόνο.

Γεωλογικά, η Σαντορίνη αποτελείται κυρίως από ένα προ-ηφαιστειακό υπόβαθρο, με μεταμορφωμένους ασβεστόλιθους και σχιστόλιθους, και το υπόλοιπο νησί καλύπτεται από ηφαιστειακά πετρώματα. Το χαρακτηριστικό του νησιού είναι οι απότομοι ηφαιστειακοί βράχοι που φτάνουν τα 1000 πόδια, δημιουργώντας έναν γεωλογικό καμβά και ένα από τα σημαντικότερα ηφαιστειακά πεδία στην Ευρώπη, με πάνω από 100 εκρήξεις τα τελευταία 400000 χρόνια. Τα μυστικά του βυθού της έχουν απασχολήσει ιδιαίτερα τους επιστήμονες, ένα παραπάνω τα τελευταία 20 χρόνια, μιας και ερευνούν τον βυθό με ωκεανογραφικές αποστολές λόγω ανησυχίας για τυχόν έκρηξη του ηφαιστείου.

Το υποθαλάσσιο και εξαιρετικά ενεργό ηφαίστειο ονομάζεται «Κολούμπος» και βρίσκεται 7 χιλιόμετρα βορειοανατολικά του κυκλαδίτικου νησιού, 10-18 χιλιόμετρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Ο Kajetan Chrapkiewicz, επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας του Imperial College του Λονδίνου, δήλωσε την έντονη ανησυχία του λέγοντας ότι δεν τίθεται θέμα για το «αν» θα εκραγεί αλλά για το «πότε» -και υποστηρίζει ότι αυτό θα συμβεί μέσα στα επόμενα 150 χρόνια. Αναμένεται μια έκρηξη πολύ πιο καταστροφική από εκείνη του 1650 μ.Χ. που στέρησε τη ζωή σε πάνω από 70 ανθρώπους και προκάλεσε τσουνάμι 40 μέτρων, καταστρέφοντας τη χλωρίδα και την πανίδα του νησιού, όπως και τις καλλιέργειες και τις περιουσίες των κατοίκων του. Γι’ αυτό, ο Kajetan Chrapkiewicz πρότεινε ένα σύστημα συνεχούς παρακολούθησης -πρόκειται για ένα δίκτυο μέτρησης σε πραγματικό χρόνο-, ώστε να γνωρίζουν οι επιστήμονες πότε αναμένεται να συμβεί μια τόσο επικίνδυνη έκρηξη.

Το ηφαίστειο «Κολούμπος» ανήκει στην κατηγορία της «εξαιρετικά εκρηκτικής οικογένειας», γεγονός που σημαίνει ότι μπορεί να προκαλέσει έκρηξη ύψους δεκάδων χιλιομέτρων και τσουνάμι, καθιστώντας το δυνητικά το πιο επικίνδυνο ηφαίστειο της Ευρώπης. Η ανησυχία των επιστημόνων μεγαλώνει από το γεγονός ότι ο μαγματικός θάλαμος (ο θάλαμος που περιέχει το μάγμα βαθιά στον φλοιό της γης) από την έκρηξη του 1650 μ.Χ. μεγαλώνει με κατά μέσο όρο 4 εκατοστά κυβικά μέτρα τον χρόνο. Ο συνολικός όγκος που έχει συσσωρευθεί ως τώρα στο «ρεζερβουάρ» του μάγματος κάτω από το «Κολούμπος» υπολογίζεται στα 1,4 κυβικά χιλιόμετρα, ενώ στην έκρηξη του 1650 μ.Χ. εκτιμάται ότι το ανερχόταν στα 2 κυβικά χιλιόμετρα. Οι γεωλόγοι δεν είναι βέβαιοι για το πότε θα συμβεί η επόμενη έκρηξη, παρ’ όλα αυτά έχει αυξηθεί αρκετά η δραστηριότητα του ηφαιστείου τα τελευταία 15 χρόνια και αυτό φάνηκε από μια σειρά μικροσεισμών που ταρακούνησαν το νησί, από την αλλαγή χρώματος σε ορισμένους κόλπους και από την έντονη οσμή αερίων από τα πετρώματα.

Ένα από τα μεγαλύτερα αμερικάνικα ερευνητικά σκάφη βαθιάς γεώτρησης εκτέλεσε την ερευνητική αποστολή 398 «JOIDES Resolution» στο πλαίσιο του Διεθνούς Προγράμματος Ανακάλυψης Ωκεανών (IODP) με τη συμμετοχή και Ελλήνων επιστημόνων από το ΕΚΠΑ και το ΕΛΚΕΘΕ από τον Δεκέμβριο 2022 έως και τον Φεβρουάριο 2023 με συν-επικεφαλής τον ηφαιστειολόγο, Tim Druitt, ο οποίος έφερε ολόκληρο πλωτό εργαστήριο και εκτέλεσε γεώτρηση σε βάθος άνω των 8000 μέτρων (26000 πόδια) κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας, με σκοπό να συλλέξουν ιζήματα για να ανασυνθέσουν την ιστορία της ηφαιστειότητας στην περιοχή.

Η Παρασκευή Νομικού, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια του τμήματος Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αθηνών, δήλωσε ότι τοποθετήθηκαν όργανα παρακολούθησης στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος «SANTORY» και τόνισε πως είναι η πρώτη φορά που παρακολουθείται το ηφαίστειο. Δήλωσε, επίσης, ότι οι πρώτες εκθέσεις αναμένονται αργότερα φέτος και πως θα τοποθετηθούν επιπρόσθετα όργανα, καθώς και ότι για τα αποτελέσματα των μετρήσεων θα ενημερωθούν οι πολίτες από τη Διεθνή Επιστημονική Ομάδα.

Σε ανακοίνωση της Αμερικανικής Γεωφυσικής Ένωσης (AGU), που βασίζεται σε προηγούμενη σχετική δημοσίευση ξένων και Ελλήνων  επιστημόνων στο περιοδικό «Geochemistry, Geophysics, Geosystems» μετά από καινοτόμο ανάλυση σεισμικών δεδομένων από παλαιότερη έρευνα της αποστολής «ΠΡΩΤΕΑΣ» (ένα παλαιότερο ερευνητικό αμερικάνικο πλοίο), ο επικεφαλής της έρευνας, Kajetan Chrapkiewicz, μαζί με τον ηφαιστειολόγο Μικέλε Παουλάτο, τη συμμετοχή της κυρίας Νομικού και του καθηγητή του ΑΠΘ, κυρίου Κωνσταντίνου Παπαζάχου, προβλέπουν πιθανή έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης στο μέλλον, ενώ το «Κολούμπος» θεωρείται σοβαρή απειλή. Γι’ αυτό, δικαιολογείται μια εγκατάσταση παρακολούθησης σε πραγματικό χρόνο, κάτι που ήδη άρχισε να υλοποιείται με το πρόγραμμα SANTORY.

Τέλος, ο Kajatan Chrapkiewicz δήλωσε ότι «χρειαζόμαστε καλύτερα δεδομένα για το τι πραγματικά βρίσκεται κάτω από αυτά τα υποθαλάσσια ηφαίστεια. Η συνεχής παρακολούθηση τους θα μας επιτρέψει να κάνουμε καλύτερη εκτίμηση για το πότε μια έκρηξη μπορεί να συμβεί. Με τέτοια συστήματα, πιθανώς θα γνωρίζουμε για μια έκρηξη λίγες μέρες προτού συμβεί, ώστε οι άνθρωποι να μπορέσουν να εκκενώσουν την περιοχή και να μείνουν ασφαλείς».