Για σκεφτείτε το λίγο: ένα παιδί γεννιέται, και το πρώτο πράγμα που του δίνει η κοινωνία –πριν καν μιλήσει, πριν καν καταλάβει τον κόσμο γύρω του– είναι το φύλο και το επώνυμό του. Και όμως, σε πολλές χώρες, η απόφαση αυτή δεν είναι καν θέμα συζήτησης: παίρνει αυτόματα το επώνυμο του πατέρα. Γιατί; Επειδή «έτσι γίνεται».
Στην Ιταλία, όμως, αυτή η «παράδοση» μπαίνει στο μικροσκόπιο, με μια νέα πρόταση νόμου να προτείνει κάτι απλό αλλά ριζοσπαστικό: να δίνεται αυτόματα το επώνυμο της μητέρας. Και κάπως έτσι, ξεκινάει ένας τεράστιος πολιτικός καβγάς. Είναι μια προσπάθεια διόρθωσης μιας ιστορικής αδικίας ή απλώς μια νέα μάχη στον διαρκή πόλεμο μεταξύ πατριαρχίας και ισότητας;
Ένα «ιστορικό λάθος» και η ανάγκη αλλαγής
Η πρόταση Φραντσεσκίνι έρχεται ως συνέχεια μιας απόφασης του Συνταγματικού Δικαστηρίου της Ιταλίας το 2022, το οποίο χαρακτήρισε την αυτόματη απόδοση του πατρικού επωνύμου ως διάκριση εις βάρος της ταυτότητας του παιδιού. Το δικαστήριο είχε αποφανθεί πως το επώνυμο πρέπει να προκύπτει από συμφωνία των γονέων ή, αν δεν υπάρχει συμφωνία, να λαμβάνονται και τα δύο επώνυμα με τη σειρά που θα επιλέξουν. Παρόλα αυτά, η απόφαση δεν εφαρμόστηκε ποτέ, καθώς απαιτεί νομοθετική ρύθμιση που δεν προχώρησε επί της κυβέρνησης της Τζόρτζια Μελόνι.
Ο Φραντσεσκίνι υποστηρίζει ότι η απόδοση του μητρικού επωνύμου ως στάνταρ επιλογή θα «διορθώσει μια αιώνια αδικία», η οποία δεν είναι απλώς συμβολική αλλά έχει βαθιές κοινωνικές ρίζες στην ανισότητα των φύλων. Στην Ιταλία, όπως και σε πολλές άλλες χώρες, τα παιδιά παίρνουν αυτόματα το επώνυμο του πατέρα, ενώ η χρήση του μητρικού επωνύμου επιτρέπεται μόνο σε ειδικές περιπτώσεις, όπως όταν ο πατέρας δεν αναγνωρίζει το παιδί.
Αντιδράσεις στη Βουλή
Η πρόταση νόμου έχει πυροδοτήσει σφοδρές αντιδράσεις, κυρίως από την κυβέρνηση της Μελόνι και τους συμμάχους της. Ο Ματέο Σαλβίνι, ηγέτης της ακροδεξιάς Λέγκας, ειρωνεύτηκε την πρωτοβουλία λέγοντας:
«Εδώ είναι οι μεγάλες προτεραιότητες της ιταλικής αριστεράς. Φυσικά, ας εξαφανίσουμε τους πατέρες από προσώπου γης – έτσι θα λύσουμε όλα τα προβλήματα.»
Ο Φεντερίκο Μολικόνε από το κόμμα Αδελφοί της Ιταλίας έκανε λόγο για μια επικίνδυνη μετατόπιση από την πατριαρχία στη μητριαρχία, εκφράζοντας ωστόσο την υποστήριξή του στην ιδέα της διπλής ονοματοδοσίας.
Αντίθετα, η αντιπολίτευση υποδέχθηκε θετικά την πρόταση, αν και υπήρχαν επιφυλάξεις, όπως του Κάρλο Καλέντα, ηγέτη του κεντρώου κόμματος Azione, ο οποίος δήλωσε λακωνικά: «Δεν έχουμε άλλες προτεραιότητες;»
Παράδοση ή κοινωνική εξέλιξη;
Η συζήτηση για τα επώνυμα πάει χρόνια πίσω και αγγίζει βαθιές κοινωνικές αντιλήψεις και προκαταλήψεις. Η πρακτική του να λαμβάνει το παιδί το επώνυμο του πατέρα είναι άμεσα συνδεδεμένη με το πατριαρχικό μοντέλο οικογένειας, όπου ο άνδρας θεωρείται ο αρχηγός και κληροδοτεί το όνομά του στις επόμενες γενιές. Αυτό, έχουμε δει να αλλάζει με το να υιοθετεί το παιδί και τα δυο επώνυμα, αλλά ποτέ αυτόματα της μητέρας, εκτός κι αν πατέρας δεν υπάρχει. Η αλλαγή αυτού του μοντέλου θα μπορούσε να σηματοδοτήσει μια νέα εποχή ισότητας, στην οποία η μητέρα δε θα είναι πλέον δεύτερη στη νομική ταυτότητα του παιδιού της.
Ωστόσο, για κάποιους, η πρόταση του Φραντσεσκίνι είναι απλώς μια πολιτική πρόκληση, σχεδιασμένη να τραβήξει την προσοχή, αντί να επιλύσει πραγματικά ζητήματα. Όπως και να έχει, η πρόταση αναμένεται να τεθεί προς συζήτηση στο κοινοβούλιο, αλλά η πιθανότητα να περάσει είναι χαμηλή -σχεδόν ανύπαρκτη- λόγω της κυβερνητικής πλειοψηφίας της δεξιάς. Ωστόσο, η συζήτηση που άνοιξε δε θα κλείσει. Η ισότητα των φύλων εξακολουθεί να είναι ένα ανοιχτό ζήτημα στην Ιταλία, και η πολιτική αντιπαράθεση γύρω από τα επώνυμα των παιδιών είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου.
