Αν έχεις μπλε μάτια, μόλις απέκτησες έναν μακρινό συγγενή που δεν ήξερες ότι έχεις. Και μάλιστα, δεν είναι καν απλός συγγενής – είναι ο κοινός πρόγονος όλων των ανθρώπων με μπλε μάτια στον πλανήτη.
Αυτό αποκαλύπτει μια πρωτοποριακή γενετική μελέτη από το Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης, η οποία εντοπίζει την καταγωγή του μπλε χρώματος των ματιών σε ένα μόνο άτομο που έζησε κάπου στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας πριν από 6.000 έως 10.000 χρόνια. Δηλαδή, σε εποχές όπου οι πρώτοι αγρότες είχαν αρχίσει να καλλιεργούν τη γη και οι άνθρωποι μόλις είχαν αρχίσει να εγκαθίστανται μόνιμα.
Η μετάλλαξη που «άλλαξε τα μάτια μας»
Η μελέτη, με επικεφαλής τον δρ Χανς Έιμπεργκ, ανακάλυψε ότι η αλλαγή στο χρώμα των ματιών οφείλεται σε μια γενετική μετάλλαξη στο γονίδιο OCA2 – το γονίδιο που ρυθμίζει την παραγωγή της μελανίνης, της χρωστικής που καθορίζει το χρώμα του δέρματος, των μαλλιών και των ματιών.
Όπως εξηγεί ο δρ Έιμπεργκ, η συγκεκριμένη μετάλλαξη δεν εξαφανίζει εντελώς το χρώμα των ματιών (όπως συμβαίνει, για παράδειγμα, με τον αλφισμό), αλλά αραιώνει την καστανή απόχρωση στα μάτια, με αποτέλεσμα να δημιουργείται το μπλε. Δηλαδή, τα μπλε μάτια δεν είναι “μπλε” με τον παραδοσιακό τρόπο – πρόκειται για έναν οπτικό ελιγμό φωτός, μια «έλλειψη μελανίνης» που κάνει το μάτι να φαίνεται μπλε, όπως ακριβώς ο ουρανός.
View this post on Instagram
Ένα DNA TEST αποδεικνύει τη συγγένεια όλων
Το εντυπωσιακό είναι πως όλοι οι άνθρωποι με μπλε μάτια φέρουν ακριβώς την ίδια μετάλλαξη – δεν υπάρχουν «παραλλαγές» του μπλε ματιού από διαφορετικές γενετικές διαδρομές. Αυτό σημαίνει πως η αλλαγή αυτή συνέβη μία μόνο φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας και στη συνέχεια κληρονομήθηκε από γενιά σε γενιά, εξαπλώθηκε γεωγραφικά και έφτασε μέχρι τις μέρες μας.
Άτομα με πράσινα ή καστανά μάτια έχουν μεγαλύτερη ποικιλία μεταλλάξεων, ενώ το μπλε μάτι είναι αποτέλεσμα ενός και μόνο γενετικού διακόπτη που κάποτε γύρισε – και όλοι όσοι τον έχουν σήμερα, είναι κάπως… συγγενείς.
Από τη Μαύρη Θάλασσα στον υπόλοιπο κόσμο
Η αρχική μετάλλαξη εντοπίζεται χρονικά στο μεταναστευτικό κύμα των πρώτων αγροτών, πιθανόν στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας ή των Βαλκανίων, οι οποίοι εξαπλώθηκαν σταδιακά στην Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή. Σήμερα, το ποσοστό ανθρώπων με μπλε μάτια είναι υψηλότερο στις βόρειες χώρες της Ευρώπης (ιδίως στις σκανδιναβικές), όμως το DNA του αρχικού «μπλε προγόνου» υπάρχει σε εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως.
Κι όμως, το μπλε μάτι είναι σπάνιο
Παρόλο που συχνά θεωρείται «τυπικό» ευρωπαϊκό χαρακτηριστικό, μόλις το 8-10% του παγκόσμιου πληθυσμού έχει μπλε μάτια. Η συγκεκριμένη μετάλλαξη θεωρείται εντυπωσιακή από εξελικτικής άποψης, όχι μόνο λόγω της μοναδικότητάς της, αλλά και επειδή δε φαίνεται να προσφέρει εξελικτικό πλεονέκτημα ή μειονέκτημα – ήταν, ίσως, απλώς μια γοητευτική ιδιομορφία που έγινε επιθυμητό χαρακτηριστικό.
Το μπλε μάτι στην Ελλάδα
Παρότι δε θεωρούμαστε «παραδοσιακά» λαός των μπλε ματιών, η παρουσία των Ιλλυριών, των Σλάβων και άλλων βόρειων πληθυσμών στη Βαλκανική, αλλά και η γεωγραφική εγγύτητα με το σημείο όπου πιθανότατα πρωτοεμφανίστηκε η μετάλλαξη, έχουν αφήσει το αποτύπωμά τους. Σε πολλές περιοχές της Βόρειας Ελλάδας (όπως η Ήπειρος, η Δυτική Μακεδονία και η Θράκη), το ποσοστό των ανθρώπων με μπλε ή ανοιχτόχρωμα μάτια είναι αισθητά υψηλότερο από τον μέσο όρο της Μεσογείου.
Ποιος να το περίμενε ότι το χρώμα των ματιών σου μπορεί να είναι ένα γενετικό inside joke της ιστορίας. Ένα τυχαίο glitch στο DNA που τελικά έγινε trend, και που ενώνει σήμερα εκατομμύρια ανθρώπους με μια κοινή, άγνωστη ρίζα. Ο πρώτος άνθρωπος με μπλε μάτια ίσως να μην είχε ιδέα για τη σημασία του βλέμματός του – αλλά η επιστήμη μόλις του έδωσε τον τίτλο του πιο viral προγόνου στον πλανήτη.
