Θύτης, θύμα και σωτήρας· ένα περίπλοκο σχεσιακό τρίγωνο

Δραματικό Τρίγωνο· μια έννοια που εφευρέθηκε στο 1960 από τον Dr. Stephan Karpman, για να περιγράψει με τον απλούστερο δυνατό τρόπο τους ψυχολογικούς ρόλους που παίζουμε σε συνηθισμένες, δυσλειτουργικές σχέσεις. Με πιο απλά λόγια, πρόκειται για ρόλους που αναλαμβάνουμε όλοι μας υποσυνείδητα, κάθε φορά που σχετιζόμαστε με τους άλλους, είτε πρόκειται για σημαντικές σχέσεις ζωής είτε για δευτερεύουσες. Αυτό το τρίγωνο περιλαμβάνει τρεις ρόλους: το θύμα, το θύτη και τον σωτήρα. Βέβαια, δεν είναι λίγες οι φορές που οι ρόλοι εναλλάσσονται κι αυτοί που τείνουν να είναι θύματα τη μία, μπορεί κάλλιστα να έχουν το ρόλο του θύτη σε μια άλλη σχέση ή περίσταση, ή αντίστοιχα ένας άνθρωπος από σωτήρας να γίνει θύμα κι αντίστροφα. Πάμε όμως να βάλουμε στο μικροσκόπιο τα συνήθη χαρακτηριστικά που κυριαρχούν σε καθέναν από τους δύο ρόλους.

Όταν ένας άνθρωπος επιλέγει το ρόλο του θύματος, οικειοποιείται συνήθως μια αμυντική στάση απέναντι στη ζωή και τις ανθρώπινες σχέσεις, πιστεύοντας ότι η κοινωνία αυτή είναι εχθρική κι άδικη, αλλά μόνο ως προς αυτόν. Συχνά έχει την αίσθηση ότι η ζωή του είναι πέρα από τον έλεγχό του, κατηγορώντας τους άλλους για ό, τι του συμβαίνει, ενώ σπάνια θα τον δεις να ψάχνει να βρει λύσεις στα προβλήματά του, μιας και πιστεύει ότι υπεύθυνοι για τις εξελίξεις της ζωής του είναι μονάχα οι άλλοι. Στην ουσία, είναι ένα άτομο το οποίο κατά βάση δεν εκτιμά τον εαυτό του, ενώ η εικόνα που έχει είναι σε τόσο χαμηλά επίπεδα, τέτοια ώστε να έχει την πεποίθηση ότι είναι σωστός απέναντι στους άλλους, την ίδια στιγμή που υποτίθεται ότι οι άλλοι δεν είναι σωστοί απέναντί του.

Η ανάγκη του να τον αγαπούν και να τον αποδέχονται είναι μεγάλη, ενώ φαίνεται να είναι ευάλωτος σε συναισθηματικές πιέσεις, φοβάται να έρθει σε αντιπαράθεση κι αδυνατεί να θέσει ξεκάθαρα τα όριά του. Έτσι, θα τον δεις να επιλέξει να συνδεθεί με κάποιον που θα τον σώσει (σωτήρας), θα τον περιποιείται και θα τον προστατεύει. Οι ψυχολόγοι, από την πλευρά τους, υποστηρίζουν ότι όλα αυτά συμβαίνουν, δεδομένου ότι το άτομο είναι καθηλωμένο στη θέση της πρώιμης παιδικής ηλικίας, κατά την οποία το παιδί νιώθει να μειονεκτεί σε σχέση με τους ενήλικες.

 Και τώρα ήρθε η ώρα για τον θύτη. Για τον θύτη η επίθεση είναι η καλύτερη άμυνα. Ο θύτης τρέφει πολλές απαιτήσεις από το θύμα του. Εντούτοις, προσφέρει ελάχιστα, αφού -σε αντίθεση με το θύμα- έχει την αίσθηση ότι είναι άψογος σε σχέση με τους άλλους, ενώ οι άλλοι δεν ανταποκρίνονται στο επίπεδό του, δηλαδή θεωρεί ότι δε χρωστάει σε κανέναν. Αν τον παρατηρήσεις, θα διαπιστώσεις ότι έχει τον απόλυτο έλεγχο των συναισθημάτων του, ελέγχοντας με αυτό τον τρόπο κάθε συναισθηματική πτυχή μιας σχέσης. Το παράδοξο με αυτό το ρόλο είναι ότι ενώ δεν κάνει καμιά προσπάθεια να είναι αρεστός, τις περισσότερες φορές ασκεί μια ανεξήγητη γοητεία στο θύμα του. Το θύμα του συνήθως τον εμπιστεύεται και του επιτρέπει να εισχωρεί παντού. Θα τον δεις να έχει επιθετική στάση στους γύρω του, αλλά και μια γενικότερη στάση ειρωνείας και υποτίμησης, ενώ βασιζόμενος πολύ στο φόβο που νιώθει το θύμα, του προσφέρει το κατάλληλο περιβάλλον, ώστε το τελευταίο να παραμείνει ανενεργό ως προς τα δικά του όνειρα για τη ζωή.

Και ξαφνικά εμφανίζεται στο τρίγωνο κι ο σωτήρας! Επιτέλους, έρχεται στη ζωή του θύματος, το πρόσωπο εκείνο που θα το ακούσει με πολλή προσοχή, θα το συμπονέσει και θα επιβεβαιώσει την αδικία που υφίσταται. Ένα πρόσωπο που το θύμα δε φανταζόταν ότι υπάρχει ούτε στα πιο τρελά του όνειρα. Ήρθε για να μείνει, για να βρει και να δώσει λύσεις, για να αναλάβει δράση, για να είναι διαθέσιμος 24 ώρες το 24ωρο. Ο σωτήρας όμως έχει κι αυτός ανάγκη για αναγνώριση, αφού στην πραγματικότητα είναι ένα θύμα μεταμφιεσμένο. Δεν προσφέρει απλώς συμπαράσταση, αλλά υπάρχει για να δίνει λύσεις και δύναμη στους άλλους, ξεχνώντας τον εαυτό του. Κάνει τα αδύνατα δυνατά, ώστε να γίνει απαραίτητος στα θύματά του και έτσι να μην τον αφήσουν ποτέ.

Πώς σου ακούγονται όλα αυτά; Mάλλον θα έχεις ακούσει κι εσύ πολλές τέτοιες τριγωνικές ιστορίες ή πιθανότατα να έχεις εμπλακεί και σε κάποιες από αυτές. Το κακό με όλα αυτά είναι ότι σε βάθος χρόνου, σίγουρα οδηγούν σε μεγάλες ψυχικές ταλαιπωρίες όλους τους εμπλεκόμενους, από το θύμα μέχρι το σωτήρα, ακόμη και το θύτη. Αν όμως παρατηρήσουμε τον εαυτό μας και τις αντιδράσεις του, αν απομονώσουμε αυτά τα συγκεκριμένα συμπεριφορικά μοτίβα και τα εξηγήσουμε, τότε θα τα επιλύσουμε κιόλας.

Τι εννοώ; Eίναι απλό: Aν διαισθάνεσαι ότι έχεις μια ροπή προς το ρόλο του θύματος, προσπάθησε να πιστέψεις περισσότερο στις ικανότητές σου και να αναπτύξεις την προσωπικότητά σου, να εκφράζεις ξεκάθαρα τις σκέψεις σου και να βάζεις τα όριά σου. Αν είσαι πάλι από εκείνους που αρέσκονται στο ρόλο του δυνατού (θύτη), κάνε μια προσπάθεια να παραμερίσεις για λίγο τις ανάγκες σου και να καλλιεργήσεις την ενσυναίσθηση και τη συμπόνια για τους άλλους δίπλα σου και θα δεις πόσο ανακουφισμένος θα νιώσεις στο τέλος της ημέρας. Κι αν έχεις το αίσθημα του σωτήρα μέσα σου, απλά να σκεφτείς ότι στην ουσία ο μόνος σωτήρας που έχει ο κάθε άνθρωπος στη ζωή (και που θα πρέπει να έχει), είναι εν τέλει ο ίδιος του ο εαυτός. Σώσε εσένα κι όχι κάποιον άλλον που έχεις βάλει στο μάτι.

Τελικά, αν το καλοσκεφτείς, το θύμα δεν είναι τόσο αδύναμο όσο νιώθει, ο σωτήρας δεν μπορεί να σώσει στην ουσία κανέναν κι η δύναμη του θύτη δεν είναι τόσο απεριόριστη όσο φαίνεται να είναι. Ο πραγματικά δυνατός  είναι τελικά εκείνος που έχει το θάρρος να είναι ο εαυτός του, αρνούμενος να εμπλακεί σε οποιοδήποτε δραματικό σχεσιακό τρίγωνο.