Φαινόμενο Ζeigarnik· η ξενέρα που τρώμε όταν κάτι μένει ημιτελές

Σίγουρα θα έχει τύχει και σε εσένα, κάποιο τραγούδι -ακόμη κι ανεπιθύμητο- να εισβάλλει στο μυαλό σου για ώρες ή και μέρες και να μη θέλει ν’ αποχωρήσει. Ένας τρόπος, λοιπόν, να διώξεις τους ενοχλητικούς στίχους που γυρίζουν διαρκώς στο κεφάλι σου, είναι να τραγουδήσεις το τέλος του τραγουδιού. Ναι, καλά το άκουσες! Δεν είναι τρομερό, αλλά και ταυτόχρονα τόσο απλό;

Ας το πάρουμε, όμως από την αρχή. Σύμφωνα με έρευνες, το μυαλό μας απασχολείται κυρίως από ανολοκλήρωτα πράγματα κι έχει βρεθεί ότι είναι πολύ πιο εύκολο να ξεχάσεις κάτι που έχεις τελειώσει παρά κάτι που ακόμα εκκρεμεί. Αυτό είναι και το λεγόμενο φαινόμενο Ζeigarnik. Για την ακρίβεια, είναι η αίσθηση αυτού του στενάχωρου άγχους λόγω κάποιων ανολοκλήρωτων εργασιών, δεδομένου ότι στο μυαλό μας αρέσουν οι ολοκληρωμένες καταστάσεις κι όπως φαίνεται μόνο έτσι μπορεί να ησυχάσει. Στην αντίθετη περίπτωση, οι σκέψεις φαίνεται να εγκαθίστανται εκεί και να το «βασανίζουν».

Κι αν βέβαια είσαι κι εσύ ένας από τους λάτρεις σειρών, συχνά θα έχεις παρατηρήσει τον εαυτό σου να εθίζεται στην εκάστοτε σειρά, αφού το κάθε επεισόδιο συνήθως ολοκληρώνεται με μια σκηνή που σου εξιτάρει την περιέργεια και σε κρατάει σε αναμμένα κάρβουνα μέχρι να δεις το πολυπόθητο επόμενο. Αυτό συμβαίνει, γιατί η τελευταία σκηνή δεν είναι ξεκάθαρη, ούτε κι ολοκληρωμένη, κάτι που δεν αρέσει καθόλου στο μυαλό σου, αφού διψά να μάθει το τέλος.

Επίσης, υπάρχουν και ταινίες που τελειώνουν χωρίς σαφές τέλος, χωρίς να υπάρχει άλλο επεισόδιο. Είναι οι αγαπημένες (σε κάποιους) αυτοτελείς ταινίες, οι οποίες μας αφήνουν συχνά με ερωτηματικά, απορίες και μπερδεμένους, ταινίες που μας κάνουν να τις σκεφτόμαστε για πολλές ώρες ή και μέρες, γιατί το μυαλό αναζητάει μια απάντηση.

Άλλη μια φάση στη ζωή μας που κάνει φανερή την ύπαρξη του φαινομένου Zeigarnik, είναι όταν οι άνθρωποι χωρίζουν. Γιατί σίγουρα θα έχεις βρεθεί κι εσύ σε μια σχέση, στην οποία έχουν δοθεί και δοθεί υποσχέσεις και έχουν δημιουργηθεί όνειρα, τα οποία, εν τέλει, δεν πρόλαβαν να πραγματοποιηθούν. Είναι η περίπτωση της σχέσης, της οποίας η λήξη αφήνει έναν κύκλο ανοιχτό, με άλλα λόγια μία ημιτελή κατάσταση. Και βέβαια το μυαλό αποσυντονίζεται, επιζητεί το κανονικό τέλος, την ολοκλήρωση, αδυνατώντας να κρίνει εκείνη τη στιγμή, τι είναι το καλύτερο.

Κι επειδή οι ειδικοί λένε ότι αν ξεκινήσουμε μια εργασία, η ολοκλήρωσή της είναι σχεδόν δεδομένη, ενώ αντίθετα οι ημιτελείς δουλειές προκαλούν άγχος, το οποίο οδηγεί σε μια κατάσταση μόνιμης ανησυχίας και πίεσης χρόνου, με μια ατέρμονη επιθυμία ολοκλήρωσης να πλανάται, θα ήταν μάλλον έξυπνο να μη διστάσουμε  να εκμεταλλευτούμε αυτή την ιδιότητα του εγκεφάλου μας και να ξεκινήσουμε να φέρουμε εις πέρας τα πράγματα που έχουμε σε αυτές τις to-do λίστες μας. Και ναι, το ξέρω ότι δεν είναι λίγες οι φορές που κι εσύ φοβάσαι και αναβάλλεις γι’ αυτή την περιβόητη, επόμενη Δευτέρα, πράγματα που μπορείς να τα πιάσεις τώρα κιόλας. Κι όλα αυτά, επειδή δεν ξέρεις από πού να το αρχίσεις. Ξεκίνα λοιπόν από κάπου, ακόμα κι από το πιο εύκολο κομμάτι μιας εργασίας και θα δεις με τα ίδια σου τα μάτια το φαινόμενο Zeigarnik να είναι σύμμαχός σου, στην όλη διαδικασία.

Κι αν βέβαια, σε αυτό το σημείο έχεις κι εσύ την απορία, από πού πήρε το όνομά του αυτό το παράξενο φαινόμενο, μάλλον ήρθε η ώρα να σου πω ότι ονομάστηκε έτσι από τη Ρωσίδα ψυχολόγο Bluma Zeigarnik, η οποία παρατήρησε κάτι περίεργο, την ώρα που καθόταν σε ένα εστιατόριο στη Βιέννη, σύμφωνα με τη βιβλιογραφία της στο γκουγκλ. Διαπίστωσε, λοιπόν, ότι οι σερβιτόροι θυμόνταν μόνο τις παραγγελίες οι οποίες βρίσκονταν ακόμη σε διαδικασία προετοιμασίας για να σερβιριστούν, ενώ όταν το σερβίρισμα ολοκληρωνόταν, οι παραγγελίες εξαφανίζονταν από τη μνήμη τους. Εν συνεχεία, η ψυχολόγος επέστρεψε στο εργαστήριο προκειμένου να μελετήσει εις βάθος, τι συνέβαινε, ζητώντας από τα άτομα της ομάδας της, να κάνουν είκοσι μικρά έργα στο εργαστήριο, όπως το να φτιάξουν παζλ και να περάσουν χάντρες από κλωστές. Η Ζeigarnik, όχι μόνο τους διέκοπτε ορισμένες φορές, κατά τη διάρκεια του έργου τους, αλλά στη συνέχεια τους ρώτησε ποιες δραστηριότητες μπορούσαν να ανακαλέσουν ότι έκαναν.

Οι συμμετέχοντες τότε δήλωσαν ότι ανακαλούσαν καλύτερα τα έργα που έκαναν μέχρι να τους διακόψουν, σε σχέση με τα έργα τα οποία ολοκλήρωσαν. Εξάλλου, από εργασίες που συνεχίστηκαν κι εξελίχθηκαν και μετά τα πρώτα πειράματα της Zeigarnik , φάνηκε ότι γενικά ο εγκέφαλος έχει την τάση να βρίσκεται σε μια διαρκή εγρήγορση και να μην ξεχνά εύκολα ανολοκλήρωτες εργασίες, προωθώντας τη γνωστική μας προσπάθεια μέχρι να ολοκληρωθεί το έργο το οποίο έχουμε αναλάβει. Συγκρατεί, με άλλα λόγια, στο συνειδητό μας,  ζωντανή τη μνήμη μέχρι να τελειώσει η εργασία .

Ωστόσο, υπάρχουν προφανώς κι άλλοι παράγοντες που συντείνουν σε αυτό, όπως για παράδειγμα το κατά πόσο τα κίνητρά μας για μια πράξη, είναι ισχυρά. Αν για παράδειγμα, κάποια εργασία δε μας κινητοποιεί αρκετά ή δε μας αρέσει, τότε ανεξάρτητα από το αν έχει ολοκληρωθεί ή όχι, είναι πιθανό να είναι ήδη ασθενής στη μνήμη μας. Ας ξεκινήσουμε λοιπόν όλοι μας από σήμερα κιόλας να καταπιανόμαστε με ασχολίες οι οποίες μας εμπνέουν, οι οποίες μας ταιριάζουν κι από τις οποίες λαμβάνουμε μια διαρκή ανατροφοδότηση, ώστε να βιώνουμε συχνά την απόλαυση εκείνης της μαγικής στιγμής. Της στιγμής κατά την οποία φέρουμε εις πέρας ένα έργο, ένα όνειρό μας!