H ψυχοπαθολογία υπήρχε από την αρχή των ανθρώπων

«Κάθε ασθένεια ξεκινά πρώτα από την ψυχή και μετά από το σώμα». Αυτή ήταν η άποψη του σπουδαίου αυτού ανθρώπου, του πατέρα της Ιατρικής, του Ιπποκράτη. Πόσο σημαντικό είναι τελικά να είναι ένας άνθρωπος ολιστικά υγιής, ψυχή τε και σώματι; Γιατί άραγε να μη δίνουμε οι άνθρωποι την ανάλογη φροντίδα στη ψυχή, όπως δίνουμε στο υπόλοιπο σώμα; Γιατί έχουμε στην ατζέντα μας το τηλέφωνο του οφθαλμίατρου, του παθολόγου, του δερματολόγου και δεν έχουμε  ενός ειδικού ψυχικής υγείας; Ίσως ένας σύντομος «περίπατος» στα μονοπάτια της ψυχοπαθολογίας, ξεκινώντας από τα παλιά και καταλήγοντας στις μέρες μας, μας βοηθήσει να επιλύσουμε αυτή μας την απορία.

Ξεκινώντας, θα σου πω ότι έρευνες έχουν δείξει ότι μαζί με την εμφάνιση του ανθρώπινου είδους έχουμε και ενδείξεις για την ύπαρξη ψυχικών ασθενειών(!). Μάλιστα, ανεξήγητα τρυπημένα ανθρώπινα κρανία, τα οποία χρονολογούνται στη Νεολιθική Εποχή, δείχνουν ότι πιθανότατα οι άνθρωποι εφάρμοζαν αυτή την τακτική, στην προσπάθειά τους να θεραπεύσουν έναν ψυχικά άρρωστο, ελευθερώνοντας έτσι τα «κακά» πνεύματα μέσα από το κεφάλι του. Άλλωστε, τεχνικές όπως αυτές του εξορκισμού, μέσα σε αυτό το πλαίσιο ευδοκίμησαν κι αναπτύχθηκαν.

Και μιας και ξεκινήσαμε με τον Ιπποκράτη, πολύ ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι στην αρχαία Ελλάδα, ο Ιπποκράτης θεωρούσε ότι η ψυχοπαθολογία είναι ένα αποτέλεσμα αλληλεπίδρασης τεσσάρων χυμών που εκκρίνει το σώμα μας: του αίματος, της μαύρης χολής, της κίτρινης χολής και του φλέγματος. Όταν λοιπόν οι τέσσερις χυμοί είναι σε ισορροπία μέσα μας, τότε, σύμφωνα με αυτόν έχουμε ήρεμη ιδιοσυγκρασία, ισορροπημένη σωματική διάπλαση και είμαστε γενικά υγιείς. Αντιθέτως, όταν οι τέσσερις χυμοί είναι σε ανισορροπία, τότε ερχόμαστε αντιμέτωποι με προβλήματα υγείας, μια ιδιόρρυθμη ιδιοσυγκρασία και σωματικές ιδιομορφίες. Ειδικότερα, ξεχώριζε τον «αιματώδη», στον οποίο υπάρχει υπεροχή αίματος στον οργανισμό του και είναι αισιόδοξος, εξωστρεφής και ευχάριστος, τον «φλεγματικό», που χαρακτηρίζεται από υπεροχή φλέγματος στον οργανισμό και είναι ήρεμος, αργός, αλλά σταθερός στη συμπεριφορά του. Επίσης, μίλησε για το «χολερικό», που είναι επιθετικός και δραστήριος, ενώ τέλος διέκρινε και το «μελαγχολικό τύπο»,  ο οποίος με περίσσεια μέλαινας χολής στον οργανισμό, φαίνεται να είναι κάπως θλιμμένος, αγχώδης αλλά και προσεκτικός.

Ο Αριστοτέλης από τη μεριά του προσπάθησε να ταξινομήσει τις ψυχικές ασθένειες και να ερευνήσει από πού προέρχονται και ποια είναι τα χαρακτηριστικά τους, πιστεύοντας επίσης ότι το θέατρο, η γυμναστική και η μουσική προσφέρουν μεγάλη ανακούφιση από την ψυχική ασθένεια, ενώ ο Πλάτωνας θεωρούσε ότι αυτός που πάσχει από κάποια ψυχική ασθένεια θα πρέπει να μένει σπίτι και να απολαμβάνει τη φροντίδα των δικών του.

Μετέπειτα, κατά τη Ρωμαϊκή εποχή, συνέχισαν την ταξινόμηση πολλών ακόμα ψυχικών διαταραχών, αλλά άρχισαν να λειτουργούν και τα πρώτα ιδρύματα για αυτά τα άτομα και μάλιστα τύχαινε να έχουν κάποια ελαφρυντικά και διευκολύνσεις. Ωστόσο, κατά το Μεσαίωνα, όσοι εμφάνιζαν κάποια ψυχοπαθολογία, θεωρούνταν δαιμονισμένοι, γι΄αυτό και συχνά φυλακίζονταν ή δέχονταν βασανιστήρια. Μάλιστα, χιλιάδες ψυχικά άρρωστοι οδηγούνται στην πυρά της Ιεράς Εξέτασης. Ευτυχώς, όμως στην ανατολή -Άραβες και Βυζάντιο-, οι ψυχικά ασθενείς αντιμετωπίζονται αρκετά διαφορετικά. Ναι, ναι καλά άκουσες! Ακολουθούν λοιπόν τη θρησκεία, η οποία διακηρύσσει ότι οι ψυχικά πάσχοντες είναι αρεστοί στο Θεό και άρα θα πρέπει να αντιμετωπίζονται με φροντίδα. Ιδρύονται μάλιστα σταδιακά ψυχιατρικά άσυλα, όπου γίνεται εφαρμογή ανθρωπιστικών μεθόδων θεραπείας και οι ψυχικά νοσούντες αντιμετωπίζονται πλέον ως άρρωστοι.

Και επιτέλους φτάσαμε στην Αναγέννηση και το Διαφωτισμό… Ναι, αφού πέρασε εκείνη η «μαύρη» εποχή που τα ιδρύματα φιλοξενούσαν τους ψυχικά αρρώστους μαζί με τους φτωχούς, τους ζητιάνους και τους βλάσφημους, αφού όσοι έπασχαν από κάποια ψυχική ασθένεια στην ουσία ζούσαν σα φυλακισμένοι, έφτασε η εποχή όπου αυτοί οι άνθρωποι, δεν αντιμετωπίζονται πλέον ως δαιμονισμένοι, αλλά ψυχικά ασθενείς που έχουν ανάγκη από θεραπεία. Δεν τους αφήνουν πια να φτάσουν σε εκείνες τις απαράδεκτες καταστάσεις που όλοι έχουμε δει στις ταινίες, δεν είναι πλέον δεμένοι με αλυσίδες, αλλά χωρίζονται αυτοί οι άνθρωποι από όλους τους υπόλοιπους. Πλέον ο όρος «ψυχιατρική» υφίσταται και η ψυχική ασθένεια σταδιακά δεν αποδίδεται στην προβληματική ηθική κάποιου, αλλά σε εγκεφαλικές βλάβες, λόγω έλλειψης ελευθερίας και καθαρού αέρα.

Έτσι, σταδιακά, κάπου εκεί στο 18ο αιώνα στη Γαλλία, ο ψυχίατρος Philippe Pinel, αναπτύσσει την Ηθική θεραπεία, μια θεραπεία η οποία βασιζόταν στη θεωρία του Αριστοτέλη για την πνευματική υγεία, σαν μια ισορροπία μεταξύ των διαφόρων παθών, σαν ένας σύνδεσμος μεταξύ νόησης και  σώματος.  Η μεταχείριση των ασθενών έπρεπε να γίνεται με τρόπους ήπιους και ευγενικούς, αλλά και με αυστηρότητα αν χρειαζόταν, αλλά πάντα με σεβασμό στην αξιοπρέπεια του ασθενούς, ενώ διέκρινε τέσσερις βασικούς τύπους παράνοιας: τη μελαγχολία (διαταραχή της διανοητικής λειτουργίας), τη μανία (υπερβολική νευρική διέγερση με ή χωρίς παραλήρημα), την άνοια ( διαταραχή της συναισθηματικότητας) και την ιδιωτεία (εξαφάνιση διανοητικών ικανοτήτων και συναισθημάτων), ένας διαχωρισμός ιδιαίτερος προοδευτικός για εκείνη την περίοδο.

Αυτά τα άτομα, κατά τον Pinel, ήταν άτομα στην πραγματικότητα ομαλά, τα οποία, κάτω από πιέσεις του περιβάλλοντος, είχαν χάσει την ικανότητα σωστής κρίσης. Θεωρούσε επίσης πάρα πολύ σημαντική τη συμμετοχή των ασθενών σε ομαδικές δραστηριότητες μέσα σε ένα άσυλο, η οποία συνδέεται βέβαια με τη θεραπευτική ισχύ της σημερινής απασχολησιοθεραπείας.

Τέλος, πηγαίνοντας και στη χώρα μας, είναι περίπου τριάντα με σαράντα χρόνια που ξεκίνησε η βελτίωση των συνθηκών στα ψυχιατρεία, με το κράτος να δείχνει κάποιο ενδιαφέρον για τους ψυχικά ασθενείς. Επίσης, η σταδιακή εξοικείωση των ανθρώπων με ψυχολογικούς όρους και ψυχικές διαταραχές, όπως για παράδειγμα οι συνηθισμένες αγχώδεις διαταραχές, αλλά και η αναζήτηση μιας πιο ευτυχισμένης ζωής, φαίνεται να κατακτά έδαφος την τελευταία δεκαετία. Βέβαια, οι προκαταλήψεις και το στίγμα εναντίον των ανθρώπων με ψυχικές διαταραχές -ήπιες ή πιο σοβαρές- υπάρχουν ακόμα. Και αν λάβει κανείς υπόψη του ότι και μόνο η επίσκεψη σε έναν ψυχολόγο αποτελεί ταμπού ακόμα στις κλειστές κυρίως κοινωνίες, φαίνεται ότι οι άνθρωποι που αντιμετωπίζουν σοβαρότερες ψυχικές διαταραχές (και οι οικογένειες τους) συχνά δεν έχουν την πρέπουσα φροντίδα.

Ωστόσο, η θεραπεία της ψυχής είναι το διαβατήριο για την απόκτηση μιας καλύτερης ποιότητας ζωής, που όλοι αξίζουμε να ζήσουμε. Είναι ένα δώρο προς τον εαυτό μας. Γιατί, να μην αποδεχτούμε αυτό το δώρο εάν χρειάζεται -για εμάς ή τους γύρω μας- γιατί να μη μας φαίνεται φυσικό το ενδιαφέρον κάποιου για να περιποιηθεί, να φροντίσει ή και να προστατεύσει την ψυχή του;