«Η κοινωνία προετοιμάζει το έγκλημα»· είχε δίκιο ο Ουγκώ;

Στο πιο δημοφιλές έργο του Γάλλου μυθιστοριογράφου Victor Hugo, «Οι Άθλιοι», ο συγγραφέας γράφει στο οπισθόφυλλο του βιβλίου: «Οι Άθλιοι γράφτηκαν για όλα τα έθνη. Δεν ξέρω αν θα διαβαστούν απ’ όλους, όμως εγώ για όλους τους έγραψα. Όπου ο άνθρωπος ζει αμόρφωτος και απελπισμένος, όπου η γυναίκα πουλάει το κορμί της για μια μπουκιά ψωμί, όπου το παιδί υποφέρει από αγραμματοσύνη κι από έλλειψη παιδείας, το βιβλίο των Αθλίων χτυπά την πόρτα φωνάζοντας δυνατά: «Ανοίξτε μου! Έρχομαι για σας!». Στο σκοτεινό σημείο που βρίσκεται ο σημερινός πολιτισμός, ο άθλιος ονομάζεται άνθρωπος που αγωνιά κάτω απ’ όλα τα κλίματα και τα καθεστώτα, που στενάζει σ’ όλες τις γλώσσες».

Σίγουρα έχεις ακούσει πολλά γι’ αυτό το έργο, ίσως έχεις διαβάσει το μυθιστόρημα ή έχεις δει και κάποια από τις ταινίες που έχουν γυριστεί βασισμένες σ’ αυτό. Είναι ένα έργο που εστιάζει στην προσπάθεια ενός πρώην καταδίκου να επανεντάξει τον εαυτό του στην κοινωνία, ενώ γενικότερα εξετάζεται η φύση του καλού και του κακού, ο νόμος, η ηθική, η φιλοσοφία, η πολιτική, ο έρωτας και η αγάπη στην οικογένεια.

Ο V. Hugo μεταξύ άλλων έχει πει πως «Η κοινωνία προετοιμάζει το έγκλημα. Ο εγκληματίας το διαπράττει». Σύμφωνα με αυτή την άποψη κανείς δε γεννήθηκε δολοφόνος και πιθανότατα πρόκειται για μετέπειτα «δημιούργημα». Αρκετά πριν ενταχθεί ένας άνθρωπος στην κοινωνία, πριν πάρει στα χέρια του το όπλο για να σκοτώσει ή πριν οδηγηθεί σε ασελγείς και ανήθικες πράξεις που δεν τιμούν καταρχάς τον ίδιο και βεβαίως το άτομο ή την ομάδα που τις δέχεται, έχει μεγαλώσει σε μια οικογένεια (τις περισσότερες φορές) και έχει λάβει εκπαίδευση από το σχολείο.

Με άλλα λόγια το οικογενειακό περιβάλλον -ειδικά τα πρώτα πέντε χρόνια της ζωής, αλλά και μέχρι την ενηλικίωση-, οι φίλοι και τα κοντινά πρόσωπα ενός ανθρώπου, η εκπαιδευτική διαδικασία, τα ερεθίσματα και οι προσλαμβάνουσες, σκιαγραφούν την προσωπικότητά του και τον κάνουν να φέρεται άσχημα και υποτιμητικά στους γύρω του, να γίνεται χειριστικός, να εκμεταλλεύεται άλλους, ακόμα και να φτάσει στο έσχατο σημείο να διαπράξει έγκλημα.

Οι ειδικοί λένε ότι η επιθετικότητα, για παράδειγμα, είναι συνυφασμένη με την ανθρώπινη φύση. Ωστόσο, πρέπει όλοι να σταματήσουμε την εξάπλωση της βίας αλλά και της αδικίας, η οποία γεννά αυτές τις συμπεριφορές. Πρέπει να σταματήσουμε να είμαστε μέρος τους, να σταματήσουμε να είμαστε παθητικοί θεατές και να μην τους δίνουμε πια πεδίο δράσης.

Τελικά δεν έχει να κάνει με το πόσο πλούσιος ή φτωχός είναι κάποιος, διάσημος ή άσημος, καταξιωμένος ή όχι επαγγελματικά. Έχει να κάνει με το τι μάθαμε όλα αυτά τα χρόνια, πώς διαμορφωθήκαμε παιδαγωγικά και κοινωνικά, γιατί κρύβουμε γεγονότα, γιατί τα προσπερνάμε, γιατί τα ξεχνάμε. Πρέπει και πάλι να αισθανθούμε κυρίαρχοι της ζωής μας, να αποκτήσουμε την πεποίθηση ότι οι επιλογές μας καθορίζουν την κοινωνία, ότι πλάθουμε έναν κόσμο φιλόξενο για μας και τα παιδιά μας.

Δεν είναι μόνο θέμα προσωπικής απόφασης, προσωπικής ανάληψης ευθύνης αλλά και θέμα ενδιαφέροντος και κοινωνικής ευαισθητοποίησης. Δε γίνεται να βλέπουμε έναν άνθρωπο που έχει βυθιστεί κυριολεκτικά σε άρρωστες καταστάσεις, που νοσεί ψυχολογικά και να μην κάνουμε τίποτα. Πρέπει να ενδιαφερόμαστε για τους ανθρώπους του περιβάλλοντός μας κι αν έχουμε την αίσθηση ότι κάτι δεν πάει καλά να τους συμβουλεύουμε -πάντα με αγάπη- να μιλήσουν για την κατάστασή τους και να απευθυνθούν σε ειδικό ψυχικής υγείας.

Για παράδειγμα μια ψυχοπαθητική προσωπικότητα μπορεί να εντάσσεται σε ένα ευρύ φάσμα ψυχοπάθειας περιλαμβάνοντας μια περίπτωση που κυμαίνεται από εκδήλωση ακραία ψυχωτικών, αποδιοργανωμένων και σαδιστικών συμπεριφορών έως το προφίλ ενός ευπρεπούς ατόμου, το οποίο ξεχωρίζει για τους εκλεπτυσμένους του τρόπους. Στη δεύτερη περίπτωση, προφανώς και είναι δύσκολο να καταλάβουμε περί τίνος πρόκειται, αλλά η πρώτη σίγουρα «μυρίζει» από χιλιόμετρα! Αυτά τα άτομα βιώνουν παντελή αποτυχία να δημιουργήσουν συναισθηματικούς δεσμούς και η αδυναμία τους τούς καθιστά ψυχικά άρρωστους δεδομένου ότι αν το καλοσκεφτούμε οι σχέσεις είναι αυτές που ορίζουν την ουσία της ανθρώπινης ζωής, την ενέργεια που εμπλουτίζει ό,τι κι αν κάνουμε, τον λόγο για τον οποίο απολαμβάνουμε τις εμπειρίες μας.

Επίσης μπορεί κάποια στιγμή της ζωής μας (στην προσωπική μας ζωή, στη δουλεία, σε μια κοινωνική ομάδα), να βρεθούμε αντιμέτωποι με μια «μακιαβελική» προσωπικότητα. Πρόκειται για μία από τις τρεις αποκαλούμενες «σκοτεινές τριάδες» προσωπικότητας που ανήκουν στους κακόβουλους τύπους προσωπικότητας, μαζί με την ψυχοπαθητικότητα και τον ναρκισσισμό. Αυτοί οι τύποι είναι πολύ καλοί να πείθουν τους άλλους να κάνουν αυτό που θέλουν χρησιμοποιώντας ψέματα και κολακείες. Πρόκειται συνήθως για άτομα χωρίς αισθήματα που συχνά εξαπατούν και χειραγωγούν τους άλλους, κάνοντας ό,τι χρειάζεται -ανάλογα με την περίσταση- προκειμένου να πάρουν αυτό που θέλουν. Η Μακιαβελική προσωπικότητα τείνει να είναι δυσάρεστη και ανυπόφορη, οδηγεί στο ψέμα και την προδοσία, αλλά παράλληλα παρακολουθεί στενά τη φήμη της και δε θέλει να θίγεται από κανέναν. Όπως καταλαβαίνουμε λοιπόν τέτοιοι άνθρωποι προκειμένου να πετύχουν τους σκοπούς τους -όποιοι κι αν είναι αυτοί, ηθικοί ή μη- δε θα διστάσουν να φερθούν άδικα, ατιμωτικά, οδηγούμενοι ακόμη και σε ακρότητες.

Και βέβαια μην ξεχνάμε και τους ανθρώπους που πάσχουν από τη λεγόμενη «ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας». Ο άνθρωπος με τη συγκεκριμένη διαταραχή έχει την τάση να εξιδανικεύει τον εαυτό του, να υποτιμά φανερά τους άλλους, βιώνει έντονα μια αίσθηση μεγαλείου, θέτοντας συνεχώς μη ρεαλιστικούς στόχους και θεωρώντας ότι είναι πάντα επιτυχημένος. Αποζητά με αγωνία την αναγνώριση και την επιβράβευση και η αυτοεκτίμησή του είναι ιδιαίτερα εύθραυστη. Εάν κάποιος τον αμφισβητήσει ή ασκήσει κριτική, μπορεί να νιώσει έντονο θυμό και οργή, αισθήματα ντροπής και εξευτελισμού, ενώ σπάνια θα τον δεις να παραδέχεται το λάθος του. Πρόκειται για «δύσκολους» ανθρώπους, οι οποίοι είναι δυνατόν να οδηγηθούν σε ακραίες πράξεις προκειμένου να μην τσαλακωθεί η εικόνα και το κύρος τους.

Η πρόληψη είναι η μισή θεραπεία σε όλες τις καταστάσεις του φάσματος της ζωής, από μια ασθένεια μέχρι ένα κοινωνικό πρόβλημα. Κάθε άνθρωπος από τη θέση του είναι δυνατόν να συμβάλλει στη δημιουργία μιας πιο φιλικής και υγιoύς κοινωνίας. Μπορούμε να βοηθήσουμε ως γονείς μεγαλώνοντας όσο πιο σωστά μπορούμε τα παιδιά μας, ως εργαζόμενοι παράγοντας ουσιαστικό έργο και νιώθοντας χρήσιμοι και αναντικατάστατοι, ως φίλοι συμπαραστεκόμενοι στο άτομο που έχουμε απέναντί μας λέγοντάς του αλήθειες, αλλά και ως ερωτικοί σύντροφοι αποτελώντας υγιές και ρεαλιστικό καθρέφτισμα του αγαπημένου μας.